ابزارآلات بهره برداری از محصولات فرعی جنگل
تاريخچه ابزار سنتي<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
مقدمه :
بهره‌برداري از جنگل يك نوع برداشت چوب از درختان جنگلي و مراتع شهر است كه مترادف با موازين علمي و فني و زيست‌محيطي است و در عين‌حال از اصول اقتصادي و اجتماعي پيروي نمايد، مهمترين اصل در بهره‌برداري اصل استمرار ميباشد.
مفهوم علمي بهره‌برداري از جنگل را مي توان چنين تعريف كرده به بهره برداري از جنگل عبارتست از انداختن درختاني كه در جهت بهره برداري معين و نشا نگهداري شده اند، تبديل اين درختان و انتقال فرآورده هاي چوبي به محل‌هاي دپي و انبار به منظور توليد ديگر فرآورده‌ها (چوب، كاغذ، فيبر و...) و عرضه به خريداران و مصرف‌كنندگان.
اين امر از ديرباز رايح بوده و هم اكنون نيز در حال اجراست و در آينده هم به طور قطع ادامه خواهد داشت
تاريخچه:
انسان از مدتها قبل به فكر بهره‌برداري از نعمت‌هاي الهي كه در طبيعت نهفته است بوده هست از ساده ترين و ابتدايي‌ترين و مسائل و ابزاري كه براي اين امر استفاده شده است مي توان تبر را نام برد كه تبرهاي پيدا شده‌اند كه مربوط به دوران خيلي دور (دوران سنگ، مفرغ هستند كه تبرها ابتدا براي شكار و دفاع و سپس براي امور بهره‌برداري مورد استفاده واقع شده اند.
سپس مهره‌ها دستي (مربوط به دوران سنگ و ابتداي بوجود آمدند و در اين مسير توالي با پيشرفت علم و نيازهاي انسان اره‌هاي موتوري و دستگاه و ماشينهاي قطع و بهره‌برداري خيلي پيشرفته وارد عرصه كار شدند
اولين ارة موتوري كه با نيروي بخار كار مي كرد مربوط به سالهاي 1880- 1856 ميباشد. اولين اره موتوري توسط يك سوئدي به نام w.west در 1916 ساخته شد و اين سير تكاملي اكنون به جايي رسيده كه مرغوبترين و پيشرفتة ترين اره موتوري‌هاي يك مخفره و ماشينهاي سنگين ديگر در دسترس انسان است. يك تحول بزرگ در ساختمان راه موتوري موقعي پيش آمد كه اره‌هاي موتوري باوراني حدو 15 كيلوگرم به بازارهاي جهاني عرضه شدند.
انسان، ماشين و جنگل :
كار بهره‌برداري در واقع آميخته‌اي است از كار انسان و ماشين آن هم بر اساس روندي خاص (روش يا سيستم بهره‌برداري) كه در آن چهارگام زير قابل ديد و تفكيك است.
1- انداختن درخت و تبديل آن 2- كشيدن و جمع‌آوري فرآورده‌ها در كنار جاده 3- بارگيري فرآورده ها 4- خروج و عمل چوب از جنگل به خارج
براي اجراي امور بهره‌برداري از جنگل وسائل و دستگاه‌ها و ماشينهاي بسيار متنوعي ساخته شده و روشهاي بسيار گوناگوني معمول گرديده است. به طور كلي توليد چوب از دو بخش كاملا مجزا تشكيل گرديده است 1- توليد بيولوژيكي كه به تعداد زياد بدست طبيعت انجام مي گيرد. 2- توليد مكانيكي كه كاملا منوط به فعاليت‌هاي انسان است كه با استفاده از يكي سري ابزار وادوات صورت مي‌گيرد.
مكانيزه‌كردن به معني استفاده از يك سري ماشينها به طور سيستماتيك است كه به اين وسيله يك سري كارها به طور منطقي و اقتصادي انجام گيرد. هدف از مكانيزه‌كردن رها كردن انسان از انجام يك سلسله كارهاي طاقت‌فرسا و سخت است. بعلاوه، اجراي كار با كيفيت بهتر از اهداف مهم مكانيزاسيون است.
البته در صورتي مي‌توان از ماشين در عمليات بهره‌برداري استفاده نمود كه لااقل در مقابل مخارج تساوي (يا بهتر از آن، مخارج كمتر) سلامت كارگر بهتر محفوظ بماند. اگر مكانيزاسيون مترادف با هزينه‌هاي زيادتر باشد (مثلا آنچه در چوكا شاهد آن بوده ايم) تأسف‌بار خواهد بود.
فصل اول:
ابزار و وسائل مربوط به عمليات انداختن و تبديل درختان جنگلي
براي آنكه بتوان كارهاي مختلف، متعدد، دشوار و پرخطر عمليات قطع (انداختن) و تبديل (اندازه‌گيري، درجهبندي، برش، شكافتن و دسته بندي) درخت را به نحو مطلوب و مطابق اصول فني و اقتصادي انجام داد، گذشته از وجود كارگران تعليم يافته و باتجربه و پرتوان و ماهر كه با روشهاي صحيح اين كار آشنا باشند. احتياج به ابزار مناسب و خوب و وسائلي داريم كه با هدف اجرائي كار مطابقت و مناسبت داشته باشد.
در زمانهاي قديم تبر تنها وسيله قطع و تبديل درخت بوده است.
هنوز هم كشورهائي وجود دارند كه تنها از اين وسيله در جنگل استفاده مي نمايند و تا حدود 35 سال پيش اين موضوع در كشور ما ايران نيز صادق بود.
امروزه در كشورهاي پيشرفته كه داراي طرح هاي پيشرفته بهره برداري از جنگل هستند، از ابزار و وسائل گوناگون و متعددي در امر بهره‌برداري استفاده مي‌نمايند كه در اين فصل مورد بحث و مطالعه قرار خواهد گرفت. البته سعي خواهد شد از بين صدها نوع ابزار و وسيله و ماشينها و روشهاي مختلف براي انداختن درخت، اندازه‌گيري طول و قطر، درجهبندي، برش، شكافتن، پوست كندن و غلتانيدن تنه‌ها آنهائي كه براي شرايط ايران (جنگلهاي شمال) مناسب‌تر است بررسي نمائيم.
ابزار، وسائل و ماشين، يك نوع طبقه بندي براي تشخيص و تشريح لوازم كار بهره‌برداري ميباشد. ابزار كار به طور معمول داراي يك قسمت فولادي و اغلب تيز مي‌باشند كه مستقيما روي چوب عمل مي‌نمايند (اره، تبر) و به‌ان تغيير شكل مي‌دهند، در حالي كه وسائل كار معمولا روي چوب عمل نمي‌كنند بلكه براي اندازه‌گيري، بلندكردن، غلتانيدن، حركت دادن و جابجاكردن چوب بكار مي‌روند(مانند دستك كتري، گرده‌بينه غلتان).
ماشين آلات جنگل امكاناتي براي اجراي كار هستند كه نيروي اصلي كار را نه از انسان بلكه از يك موتور مولد نيرو كسب مي‌كنند .
ساختمان و چگونگي كار و وسايل، ابزار و ماشينهاي برنده چوب:
تبر مهمترين ابزار كار براي قطع چوبهاي تا قطر حدود 12 سانت (حتي قطرهاي بيشتر مثلا قطع سرشاخه‌هائي كه بر روي تنه‌هاي نسبتا قطور درآمده‌اند در تنه‌هاي افتاده ) ميباشد.
براي قطع چوبهاي تنه‌اي و سرشاخه‌اي از حدود 12 سانت به بالا انواع اره‌ها بهترين وسيله محسوب مي‌گردند ( در صورت استفاده از اره موتوري معمولا سرشاخه ها به وسيله آن قطع مي شوند) .
انتخاب نوع صحيح ابزار (از نظر فرم، جنس و طرز كار) يكي از مهمترين عوامل پيشرفت در كار و موفقيت در اجراي آن است.
ابزار مناسب آنهائي هستند كه از سه جنبه مختلف فرم، وزن و جنس مطابق با اصول فني شناخته شده و از بوته آزمايشهاي علمي نيز بخوبي مطابق با اصول فني شناخته شده و از بوته آزمايشهاي علمي نيز بخوبي بيرون آمده باشند.
در ساختمان ايزوله بايد به جنس، فرم و وزن آن توجه شود. جنس تيغه در ابزار معمولا از فولاد است. فولادي كه ابزار از ان ساخته مي شود قابل آب دادن است كه در حرارت 1300 ذوب مي‌شود و 3 تا 6/1 درصد كربن دارد كه براي ابزار برنده مقدار كربن بين 6/0 تا 4/1 درصد مي باشد.
ابزار خوب از فولاد اصل ساخته مي شوند كه فقط در بوته يا در كوره‌ها الكتريكي تهيه مي‌گردد و مواد زائد آن دفع مي شود.
در مورد دستة ابزار (طرف راست) به طور كلي مي‌توان گفت كه بايد آن را طوري ساخت كه با حداكثر سطح تماس با دست نيروي ماهيچه‌اي كارگر را بدون از بين بردن قسمتي از آن به تيغه منتقل نمايد و در مواقع لزوم با استفاده از خاصيت اهري قدرت تاثير و فشار ضربات را بالا ببرد. دستة ابزار بايد داراي فري راحت و مناسب باشد. (خوشدست باشد) و اندازة آن نيز با اندازه دست و بدن كارگر تطبيق نمايد. به عنوان مثال بهترين طول دسته تبر به اندازة طول دست و بهترين طول بيلچه پوست‌كني تا جناق سينة كارگري ميباشد.
فصل دوم:
1-داس جنگلي
براي قطع‌كردن چوبهاي كمتر از حدود 3 سانتيمتر معمولا از قيچي‌هاي باغباني (صرفنظر از ماشينهاي بوته‌زن) و براي قطع و برش چوبهاي قطورتر از حدود 3 سانت از خاصيت ضربه‌اي تيغه بر روي چوب استفاده مي شود مانند داسهاي دسته بلند جنگل نشينان ايراني (شكل 3-1 الف) كه براي قطر چوبهائي تا قطر حدود 5 سانت مخصوصا در جنگلهاي بسيار جوان و انبوه وسيله‌اي بسيار مناسب است و جادارد از فرمهاي خوب و اصلاح شده آن ابزاري در سطح استانداردهاي جهاني بوجود آيد.
<?xml:namespace prefix = v ns = "urn:schemas-microsoft-com:vml" /><?xml:namespace prefix = w ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:word" />
2-تبر
تبر از مهمترين ابزار كار در جنگل بوده و هست و به علاوه مهمترين رفيق همراه اره‌هاي دو سردستي، و اره‌موتوري ميباشد. استفاده از تبر خيلي جلوتر از بهره‌برداري از جنگلها آغاز شده كه ابتدا براي مقاصد ديگري از جمله نبرد و دفاع و شكار و غيره بوده است. تبر در واقع فرم تغيير شكل يافته از يك نوع ابزار سنگي اوليه است كه ابتدا به صورت ساده و سپس با نصب دسته اي برآن به كار مي رفته است. (م .3)
و همانطور كه قبلا اشاره شد به تدريج انواع ابزار مختلف از قبيل گرز، تبرريال تيشه، كلنگ و غيره از آن منشعب گرديد.
تبر واره از ابزار برنده چوب محسوب مي‌شوند. اره تنها خاصيت برندگي دارد، در حاليكه تبر از خاصيت برندگي و شكافندگي برخوردار است.
از اواخر دوران سنگ تبرها را با تيغه سنگي نسبتا صاف و تيز با دسته اي چوبي مي‌ساختند و در عصر مفرغ تبرهاي مفرغي ساخته شده و بعدها از حدود سه هزار سال پيش در عصر آهن، تبرهاي آهني بوجود آمده.
در جنوب آمريكا تبرهاي سنگي مربوط به تا 400 سال پيش پيدا شده، در ايران از قرنهاي متمادي پيشتر تبرهاي مفرغي يا برنزي و بعدها تبر آهني ساخته مي شد(م.3)
انواع
تبر
اين تبرها هنوز هم در ايران از اهن ساخته مي شوند و فقط لبه آن آبداده و از جنس فولاد است و با آنكه در ساختن آن مهارت زياد به كار مي رود ليكن از نظر جنس و فرم و وزن بر اساس اصول علمي ساخته نمي‌شود.
به عنوان مثال تبرهاي ايراني اغلب داراي تيغه‌هاي طويل و سنگين مي‌باشند كه از نظر فرم براي واردكردن ضربات عمودي مناسبند ولي براي ضربات افقي كه در كار قطع و تبديل درخت بيشتر پيش مي‌آيد مناسب نيستند. علت نامساعدبودن تبر ايراني براي ضربات افقي وزن و طول زياد تيغه است كه افقي نگهداشتن تيغه و حركت افقي تبر را مشگل مي‌سازد (م.3)
وزن تبر ايراني اغلب حدود 2500 گرم است، در حاليكه حداكثر وزن تبرهاي سنگين كه در اثر آزمايشات و تحقيقات زياد بدست آمده 1800 گرم تعيين گرديده (در اين باره بعدا بحث بيشتري خواهد شد.)
در عين حال چوپانان، كشاورزان و جنگل‌نشينان ايراني از تبرهاي خوش فرم و كوچكي نيز استفاده مي‌كنند كه اين تبرها براي عمليات بهره‌برداري از حنگل ساخته نشده اند و از نظر فرم و مخصوصا وزن مناسب كارهاي قطع و تبديل درخت نمي‌باشند.
چگونگي كار تبر
تبر در اثر سه عامل مختلف كار مي‌كند و به عبارتي در چوب فرو مي‌نشيند:
اول عامل انرژيست كه هر قدر انرژي بيشتر و ضربات محكمتر باشد، در نتيجه برش و كار تبر بيشتر و بهتر خواهد بود. عامل انرژي يا حداكثر انرژي قابل مصرف در كار با تبر (انرژي انسان) محدو است و از اين نظر بايد بدقت بررسي شود كه چه وزني براي تبر متعادل‌ترين وزن ميباشد.
دوم – زاويه ميل يا زاويه ضربات است، يعني هر قدر زاويه بين امتداد ضربه تبر با امتداد الياف چوب تنگ تر باشد كار تبر و بش و نشست آن در چوب بيشتر است زيرا در اين حالت تبر ضمن برش الياف، با شكافتن چوب، بيشتر در آن فرو مي رود (م.3)
انواع تبر جهت هرس درختان
نحوه كار با تبر
نحوه كار با تبر بسته به نوع كاري كه با ان انجام مي‌دهيم تفاوت مي‌كند. در كار با تبرهاي سبك كه مخصوص زدن سرشاخه هاي نازك است كافي است كارگر تبر را به اندازه‌اي بلند كند كه تا ارتفاع چشم او برسد.
در موقع كار با تبرهاي سنگين و زدن ضربات سنگين (مثلا تراشه‌كني و زدن امتداد ريشه‌ها يا در بن‌زني و يا قطع سرشاخه هاي قطور) بايد بازوها تا بالاي سر برده شود. در كار با تبرهاي خيلي سنگين و پتك بايد از ضربات دايره‌وار استفاده نمود، بدين معني كه تيغه مدار قوسي بسته را طي كند.
براي زدن ضربات سنگين از تبرهاي داراي دسته بلندتر و براي زدن ضربات دقيق (از نظر هدف‌گيري) از تبرهاي داراي دسته كوتاه‌تر استفاده مي شود. از اينرو دسته تبرهاي سرشاخه‌زني كوتاه‌تر از تبرهاي بن‌زني است. در ضربات سنگين معمولا كارگر تبر را در حين فرود كمي به طرف بدن كارگر كشيده مي شود.
در بن‌زني معمولا كارگر بايد به حالت ايستاده با تبر كار كند ولي گاه در بن‌زني‌هاي خيلي نزديك به زمين و عميق كه دهانه‌اي باريك دارند بهتر است به حالت دو زانو عمل شود تا هدف‌گيري بهتر باشد. مسلما در كار با تبر به حالت ايستاده بدن داراي بازده بيشتري است، بدين معني كه بدن انرژي كمتري براي ايجاد هر كيلوگرم متر قدرت ضربات مصرف مي‌نمايد در حالي كه انرژي مصروفه براي ايجاد همان نيروي ضربه در حال دو زانو يا نشسته بيشتر است. منتهي از آنجا كه هدف‌گيري در حالت دو زانو (در بن‌زني عميق و نزديك به زمين) اسان‌تر و بهتر است، در مجموع اثر و عملكرد ضربات در حالت دو زانو براي اجراي كار بن‌زني عميق مناسب‌تر است. بعكس در انجام بن‌زني كه محل آن خيلي نزديك به زمين نباشد يا در سرشاخه زني و در زدن امتداد ريشه ها حالت ايستاده مناسب‌تر است.
سرعت ضربات متوالي نيز در بالابردن يا كاستن بازده كار موقت كارگر تاثير دارد. ضربات متوالي و سريع داراي بازده كمتر است و همين طور سرعت كند ضربات متوالي باعث كاهش بازده كار مي شود.
بهترين سرعت براي زدن ضربات متوالي بين 20 تا 35 ضربه در هر دقيقه است (بسته به وزن تبر و قدرت مورد لزوم در هر ضربه و سرانجام بسته به توان و قدرت بدني كارگر).
2-اره‌هاي دستي
اره نيز مانند تبر از لوازمي است كه قرنهاي متمادي از اختراع آن مي‌گذرد. در اعصار قديم سنگهاي تيز دندانه دار و صدفها براي بريدن بكار مي‌رفته‌اند. در عصر مفرغ اره از مفرغ ريخته مي شد. در عصر آهن آن را از اين ماده مي‌ساختند و (شكل 3-3 ص 231)
امروزه اره‌هاي دستي، بخصوص برش چوب، از صفحات فولادي در كارخانجات ساخته مي‌شوند.
براي ايجاد «كشش» و فنريت در صفحه اره، اطراف آن چكش كار مي‌گردد. فرم دندانه در ميزان كارآيي و عملكرد اره تاثير بسيار دارد و بنا به «وظيفه» و نوع چوب متفاوت است. به طور كلي «وظيفه» دندانه‌ها در برش چوب لازمه رحله تشكيل مي‌گردد.
1- مرحلة بريدن الياف چوب در دو طرف شكاف برش
2- مرحلة دوم كندن و جداكردن قسمتهاي بريده شده از كف شكاف
3- بيرون انداختن قسمتهاي بريده شده و جداشده كه به صورت پوشال يا خاك اره بيرون ريخته مي شود. (م.3)
انواع اره‌هاي دستي
مهمترين انواع اره هاي دستي كه امروزه در جنگل مورد استفاده قرار مي‌گيرند. عبارتند از
1- اره‌هاي دو سه دندانه رنده اي
2- اره‌هاي كماني
اره‌هاي دو سردندانه رنده‌اي:
اين اره‌هاي دو سر مخصوص قطع درخت را امروزه با فرم مشخص مي‌سازند. كه در آن كار برش الياف چوب به يك نوع دندانة نوع تيز (نوك نقطه‌اي) كه دندانه‌هاي برنده نام دارند محول شده. كار برداشتن و خارج كردن اليافي كه
از دو طرف (توسط دندانه‌هاي برنده چپ و راست) بريده شده‌اند. به دندانه‌هاي رنده كننده محول شده، دندانه‌هاي رنده‌كننده داراي لبه‌هاي تيز هستند. به اين ترتيب يك نوع تقسيم كار بين دندانه‌ها بوجود آمده (م.3)
اره كماني يك نفره
انتخاب طول اره بستگي به قطر درخت دارد و بر اساس فرمول زير ميباشد.
L– طول اره
d– قطر مقطع درخت به سانتيمتر
90cm– دامنة گردش اره در حركت برش
10cm– رزرو براي جلوگيري از برخورد دست با تنة درخت (در حين كار با اره)
اره هاي دستي يك نفره : (اره‌هاي نجاري يا اره هاي دوم روباهي نيز ناميده مي شوند):
اين اره‌ها در كار جنگل كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرند. يك نوع از اين اره‌ها با دندانه‌هاي مثلثي ايستاده كه طول آن 90 سانتيمتر است در شرايط استثنايي به عنوان اره يكنفره براي قطع درختان نيمه قطور (20 تا 40 سانتيمتر قطر) مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مدل‌هاي ديگر مشابه با فرم دندانه‌هاي رنده‌كننده و غيره نيز وجود دارند كه طول آنها حدود 80 تا 90 سانتيمتر است (شكل 3-3-3). براي قطع درختان با قطر كمتر از 20 سانتيمتر: بهترين نوع اره‌دستي همانطور كه گفته شد اره كماني است. اره دستي ديگر معروف به Jiri نيز كه طول تيغه آن 60 سانت است و داراي دندانه‌هاي مثلثي خوابيده ميباشد. براي قطع درختان كمتر از 40 سانت قطر ندرتا مورد استفاده قرار مي گيرد. (م.3)
اره‌هاي دستي يك نفره
6- اره‌هاي موتوري (يك نفره و دو نفره)
اميد و مجاهدت انسان در اينكه درختان را با نيروي موتور قطع و تبديل نمايد ريشه و تاريخ طولاني دارد. سير تكاملي اره‌هاي موتوري به صورت زير است.
(sector) 1924 اصلاح شده (اولين اره موتوري) 1916 1856 (استفاده از نيروي بخار) (Rapid) 1925
در تمام اين اره‌ها از يك اصل ساختماني پيروي مي شد و ا» گردش زنجير به دور تيغه ريل مانند بود. در 1930 حدود 10 كارخانه وجود داشتند كه اره‌هاي موتوري احتراقي دو نفره مي ساختند كه اغلب آلماني بودند.
در اين دوره سعي و مجاهد = براي اصلاح اره‌هاي موتوري در سه اصل خلاصه مي شد.
1- حتي‌المقدور اره هاي سبك‌تري ساخته شوند.
2- حتي الامكان اره‌هاي موتوري ارزانتر ساخته شوند كه قابل خريد مصرف و قابل رقابت باشند.
3- سعي در اصلاح و بهبود زنجير مي شد- در اين زمان اره هاي موتوري با زنجيرهاي دندانه‌اي رنده‌اي (فرم فعلي در آمريكا ابداع شده و تمام فرمهاي ديگر را به فراموشي سپرد.
گوه‌ها:
گوه‌ها از مورد نيازترين وسائل در امر قطع و تبديل درختان جنگلي هستند كه در ايران به آن كمتر توجه شده است.
گوه‌ها در امر قطع، بينه‌زني و هدايت درخت به طوف و جهت مورد نظر در مواقع انداختن آزاد كردن تيغه اره در مواقعي كه در شكاف برش‌گير مي‌كند و همچنين شكافتن چوبهاي استري دل بسيار مهمي را ايفا مي‌كنند.
گوه‌ها انواع گوناگوني دارند كه عبارتند از
1- گوه‌هاي شكافنده
2- گوه‌هاي گرده بينه بري
3- گوه‌هاي مربوط به قطع درخت يا گوه هاي بن‌بري
1- گوه‌هاي شكافنده را بخاطر بالابردن قدرت و خاصيت نفوذ در چوب كم‌عرض انتخاب مي‌كنيم (حدود 4 تا 5 سانتيمتر) زاوية پروفيل در انها 14 تا 22 درجه هست.
2- جنس گوه‌هاي گرده بينه بري از آلومينيوم بوده و طول آن 5 تا 8 سانتيمتر است و زاوية پروفيل و بيضي شكل است داراي زائده اي در يك طرف هستند كه اين زائده پس از كوبيدن گوه، در چوب فرو مي رود و از افتادن گوه و گم‌شدن آن در خاك جلوگيري مي‌نمايد.
3- مطالب مشابه : انتقال فرآورده هاي چوبي به محل‌هاي دپي هاي دستي يك نفره : مدل‌هاي ديگر مشابه با انواع مدل پشه بند البته اسم ترجمه شده ميوه هاي اين گياه توي شمال امريكا ساقه ي چوبي گياه آينه مي تواند يك هاي فراوان بر روي تخت‌هايي تخت‌هاي دو نفره در ابزارآلات بهره برداری از محصولات فرعی جنگل
زیباترین قاتلان جهان(گیاهان کشنده)
عناصر یک اتاق خواب رمانتیک :
برچسب :
انواع مدل هاي تخت هاي چوبي يك نفره