اطلاعاتی در مورد انتخاب روغن موتور مناسب

روغن موتور

روغن‌های روان‌ساز دارای منشأ معدنی هستند و از نفت خام یا تصفیه روغن موتورهای کارکرده تهیه می‌شوند.فرایند تهیه روغنهای روان‌ساز در پالایشگاه شامل دو مرحله می‌باشد.این مراحل عبارتند از: ۱-تقطیر در فشار اتمسفریک ۲-تقطیر در خلأ یکی از محصولات تقطیر در خلأ برش روغنی است که بعنوان ماده اولیه واحدهای روغن سازی وارد پالایشگاه می‌گردد.این برش روغنی تحت یک سری عملیات پالایش و به روغن پایه تبدیل می‌گردد.

مراحل پالایش برش روغنی در پالایشگاه [ویرایش]

در پالایشگاه برش روغنی بعنوان ماده اولیه واحد روغن سازی به واحد استخراج با فورفورال فرستاده می‌شود که در آنجا مواد آروماتیک و نیز موادی که حاوی ترکیبات حلقوی غیر اشباع(بنزینی)است، از آن زدوده می‌شود.رفینت حاصل که حاوی روغن می‌باشد، به واحد موم گیری با تولوئن و متیل اتیل کتون فرستاده می‌شود تا انواع پارافین و واکس (موم) آن جداسازی گردد.روغن موم گیری شده به واحد تصفیه نهایی توسط هیدروژن ارسال می‌گردد تا روغن پایه نهایی حاصل شود.

ویژگیهای فیزیکی روغن [ویرایش]

گرانروی [ویرایش]

مقاومتی که یک روغن نسبت به جاری شدن بعلت اصطکاک داخلی مولکولهای آن از خود نشان می‌دهد، گرانروی (ویسکوزیته) نامیده می‌شود.گرانروی روغن با تغییر دمای آن، تغییر می‌کند و هر چه روغن گرمتر شود گرانروی آن کمتر می‌گردد.از این رو همواره باید گرانروی همراه با دمایی که گرانروی در آن دما اندازه گیری شده، قید گردد.گرانروی روغن معمولاً در دمای ۴۰ و۱۰۰ درجه سانتی گراد اندازه گیری می‌شود.

شاخص گرانروی [ویرایش]

تغییر گرانروی با تغییرات دما را با شاخص گرانروی می‌سنجند.هر چه رقم شاخص گرانروی روغنی بزرگتر باشد، در اثر تغییر دما گرانروی روغن کمتر تغییر می‌کند و بر عکس.

نقطه ریزش [ویرایش]

نقطه ریزش، پایین‌ترین دمایی است که روغن در آن هنوز سیال است و جاری می‌شود.

نقطه اشتعال [ویرایش]

بالا‌ترین دمایی است که در آن، روغن به اندازه کافی به بخار تبدیل می‌شود و با هوا یک مخلوط قابل اشتعال می‌سازد، به طوری که با نزدیک کردن شعله آتش، در یک لحظه مشتعل و سپس خاموش گردد. این آزمون برای اندازه گیری میزان آتش گیری و فرّار بودن روغن صورت می‌گیرد.

معرفی مواد افزودنی به روغن

چون روغن پایه که از پالایش نفت خام بدست می‌آید، هنوز ویژگیهای لازم برای استفاده در موتور خودروهای مدرن و ماشین آلات صنعتی را به طور کامل دارا نیست، بسته به نوع وظیفه‌ای که از آن انتظار می‌رود، مواد افزودنی مختلف به آن افزوده می‌شود تا در روغن مقاومت لازم برای شرایط سنگین کار، حرارت و فشار زیاد موتور به طور بهینه ایجاد شود. بنابراین در ابتدا با افزودن پلیمر ویسکوزیته روغن را به میزان لازم رسانده و سپس از هر یک از مواد ذیل به میزان لازم به منظور تأمین ویژگیهای مناسب افزوده می‌گردد. ازجمله مواد افزودنی عبارتند از: ۱-پاک کننده‌ها و معلق کننده‌ها ۲-بهبوددهنده شاخص گرانروی ۳-مواد ضد اکسیداسیون ۴-مواد ضد سائیدگی ۵-مواد ضد کف ۶-مواد ضد خوردگی و ضد زنگ زدگی ۷-مواد پایین آورنده نقطه ریزش.

ويژگي هاي روغن موتور:

شايد به دفعات شنيده و يا خوانده باشيد كه روغن موتور را در 5000 ، 10000 كيلومتر و يا بيشتر ، بايد تعويض نمود . دليل ذكر اين اعداد براي كاركرد وغن چيست و چرا براي روغن هاي مختلف متفاوت است . مجموعه مطالبي كه در خصوص روغن موتور ارايه خواهد شد ، اطلاعات مناسبي را در خصوص موارد تاثير گذار در تعويض روغن در اختيار خوانندگان محترم قرار خواهد داد .

چرا روغن موتور بايد تعويض شود ؟
روغن از زمان شروع بكار موتور در معرض اكسيده شدن و تجزيه حرارتي قرار گرفته و روغن پايه آن آلوده شده و از كيفيت آن كاسته مي شود وهمچنين مواد افزودني استاندارد آن نظير مواد افزودني پاك كننده نيز، مصرف مي شوند . در اين حالت خاصيت روانكاري ، پاك كننده و جذب ذرات معلق و ناخالصي ها ، كاهش مي يابد .

آيا سياه شدن روغن موتور نشاندهنده زمان مناسب تعويض روغن است ؟
اين تصور كه سياه شدن روغن نشانه خراب شدن وعدم كيفيت آن مي باشد ، صحيح نمي باشد . اگر در دستگاه يا موتور خودرو روغن پس از مدتي تغيير رنگ ندهند و اصطلاحا" سياه نشود ، مي بايد در اسرع وقت آن را تعويض نمود زيرا ، سياه شدن شدن روغن به علت خاصيت پاك كنندگي دوده ناشي از احتراق و جذب ذرات معلق و ناخالصي روغن موتور مي باشد . در غير اين صورت ، ذرات ناخالصي و دوده بر روي قطعات متحرك موتور رسوب كرده و ‌باعث جلوگيري از انتقال حرارت ، ساييدگي زودرس قطعات ، روغن سوزي ، كاهش راندمان و توان موتور مي شود .

عوامل موثر در مدت زمان كاركرد و تعويض روغن موتور :

شرايط كاري موتور مانند : رانندگي با سرعت بالا، رانندگي با بار بيش از حد استاندارد در جاده هايي با شيب زياد ، در جا كاركردن زيا موتور در ترافيك هاي سنگين ، رانندگي با سرعت بالا در هواي سرد قبل از گرم شدن روغن موتور ، خاموش روشن نمودن موتور به دفعات زياد در هواي سرد و رانندگي در جاده هاي خاكي و گرد و غبار به مدت طولاني
كيفيت احتراق موتور ( تنظيم به موقع موتور و رفع ايرادات برقي و سوخت رساني )
كيفيت روغن موتور و سوخت مصرفي
كيفيت فيلتر هاي هوا و روغن و تعويض به موقع آنها

نوع و كيفيت سوخت مصرفي چه تاثيري در تعويض روغن دارد ؟

سربي كه براي بهسوزي به بنزين اضافه مي شد ، پس از ورود به روغن موتور باعث اكسيده شدن سريعتر روغن و افت كيفيت روغن مي گرديد كه خوشبختانه در حال حاضر حذف شده است . بنزين با اكتان پايين به دليل ايجاد احتراق ناقص و اضافه نمودن دوده به روغن مي شود كه اين موضوع نيز با كاهش خاصيت روانكاري روغن مي شود . استفاده از بنزين هاي سوپر متناسب با تكنولوژي موتور ، اين مشكل را تا حدودي بر طرف مي كند .

آيا نوع روغن در مدت زمان تعويض آن ، موثر مي باشد؟

با پيشرفت تكنولوژي ساخت موتورها ، شرايط كاركرد موتور از لحاظ افزايش دور ، نسبت تراكم بالا ، دماي احتراق بيشتر ، فشار زيادتر به ياتاقانهاي ثابت و متحرك بيشتر شده است . لذا در اين راستا سازندگان روغن موتور را براين داشته است تا روغن هايي مستناسب با تكنولوژي موتور ها يا زمان تعويض بيشتر توليد نمايند . امروزه با توجه به استاندارد هاي زيست محيطي ، تبخير و كاهش سطح روغن موتور محدود شده است و سرريز روغن به منظور تامين كسري روغن موتور كاهش يافته است .

از آنجا كه در بازار انواع روغن ها با درجات و كيفيتهاي مختلف موجود مي باشد ، پيشنهاد مي شود با رجوع به دستور العمل كارخانه سازنده خودرو ، نسبت به استفاده از روغن توصيه شده و تعويض به موقع آن با توجه به نكات بيان شده ، اقدام نماييد .

انتخاب روغن مناسب ، تضمين كننده عمر طولاني و راندمان بالاي موتور:
براي انتخاب يك روغن موتور خوب ، عوامل و پارامترهاي مختلفي بايد مدنظر قرار گيرد. يك روغن موتور مرغوب ،‌داراي گرانروي مناسب و ضريب اصطكاك بسيار پايين بوده و توانايي روانكاري بخش هاي مختلف و قطعات متحرك موتور را داراست . ضمنا" روغن موتور علاوه بر سازگاري با تركيبات پليمري موجود ؛ بايد داراي اثرات بازدارندگي خوبي در مقابل زنگ زدگي ،‌ خوردگي ،‌اكسيداسيون و سايش باشد .

وظايف روغن موتور به طور كلي شامل موارد زير مي باشد :

كاهش اصطكاك قطعات متحرك موتور
كاهش سايش قطعات موتور
خنك نمودن قطعات داخلي موتور
تميز نگهداشتن قطعات داخل موتور از دوده و تركيبات حاصل از تجزيه روغن و رسوبات بين قطعات
آب بندي كامل بين سيلندر و پيستون
محافظت قطعات موتور در مقابل خوردگي
كاركرد بهينه قطعات متحرك موتور در دماهاي مختلف

پايه گرانروي روغن :
ويسكوزيته يا گرانروي ، مقاوت سيال در مقابل جاري شدن است . از لحاظ گرانروي ، روغن به دو بخش تقسيم مي شود .

الف : روغن هاي تك درجه اي Mono Grade
ب : روغن هاي چند درجه اي يا چهار فصل Multi Grade

امروزه استفاده از روغن هاي تك درجه اي مانند 30 يا 40 ، در موتورها توصيه نمي شود و روغن هاي چند درجهاي (‌چهار فصل ) ،‌كاربرد بيشتري دارند . اين روغن ها مطابق طبقه بندي SAE ( انجمن مهندسي خودرو ) ، به صورت زير تعريف مي شوند . 20W50 , 10 W 40 . عدد قبل از W نشاندهنده گرانروي روغن موتور در دماي پايين بوده و هرچه اين عدد كمتر باشد ، قابليت استفاده در دماي پايين تر را دارا است . عدد بعد از W ، نشاندهنده گرانروي در دماي بالا بوده و هرچه اين عدد بزرگتر باشد ، روغن در دماي بالتر چسنده تر و سفت تر خواهد بود .

مهمترين و با اهميت ترين خاصيت روغن ، حضور آن ازلحظه استارت تا خاموش شدن موتور به صورت بي وقفه است . به نحوي كه با تمامي قطعات متحرك و ثابت د رتماس باشد . لذا ويسكوزيته روغن بايستي به گونه اي انتخاب شود كه بهترين حالت روانكاري را در كمترين زمان ، ممكمم سازد . ضمن اينكه خودرو در حالت سرد به راحتي استارت خودروده و بدين ترتيب عمر باتري و استارت طولاني تر شود .

مشخصات روغن :
انستيتو نفتي آمريكا APIبراي طبقه بندي روغن ها بر چسب كيفيت و فناوري ساخت آنها كد بندي خاصي ابداع نموده است . حرف اول ، معرف نوع موتور محل مصرف ( حرف C براي خودروهاي ديزلي و حرف S براي براي خودروهاي بنزيني )‌و حرف دوم ، نشاندهنده سطح كيفيت روغن خواهد بود . به اين مفهوم كه حرف A پايين ترين سطح كارايي را نشان مي دهد و با بالا رفتن حروف سطح كارايي نيز افزايش خواهد يافت . مانند SG , SJ , SL , SM ,… سطوح كارايي بالاتر ، نشان از ميزان افزودني هاي بيشتر در روغن بوده و در تست ازمايشگاهي و عملكردي ، شرايط حادتري را تحمل مي كنند . افزودني هاي مختلف ، مقاومت روغن را براي شرايط سخت حراري و فشار زياد موتور بهينه مي كنند .

روغن هاي توصيه شده توسط شركت هاي سازنده خودرو داراي خواص لازم بوده و نبايستي افزودني هاي متفرقه موجود در بازار را به آن اضافه نمود . زيرا موجب اختلال در عملكرد و خواصي كه از باتدا در روغن وجود دارد مي شوند .

نكات مهم :

سياه نشده روغن در حين كاركرد ، نشانه مرغوبيت آن نيست بلكه به اين معناست كه روغن قابيت جذب ذرات اسيدي و ناخالصي را نداشته است .
از تركيب چند روغن با يكديگر و مصرف همزمان آنهادرموتور خودداري نماييد .

طبقه بندي روغن هاي پايه

با توجه به اينكه انجام فرآيندهاي پالايشي مختلفي كه امروزه جهت توليد روغن هاي پايه رايج مي باشند مي‌تواند منجر به توليد روغن‌هاي پايه‌اي با خواص متفاوت گردد، انجمن نفت آمريكا (API) اقدام به طبقه‌بندي روغن‌هاي پايه با توجه به خواص فيزيكي شيميايي و مشخصات آنها نموده است كه در جدول انتهاي صفحه اين طبقه‌بندي را مشاهده مي‌كنيد.
سه گروه اول، روغن‌هاي پايه حاصل از پالايش نفت خام هستند كه در اين ميان روغن‌هاي پايه گروه III گروهي است كه بيشترين ميزان فرآيند بر روي آن انجام گرفته است، گران‎ترين است و بالاترين عملكرد را در ميان روغن‌هاي معدني حاصل شده از نفت خام داراست. روغن‌هاي گروه IV سينتتيك (پايه PAO) بوده و به روش شيميايي ساخته مي‌شوند. استرها، گلايكول‌ها و ساير روغن‌هاي پايه كه مشخصات آنها مطابق چهار گروه اول نمي‌باشد جزء گروه V اين طبقه‌بندي محسوب مي‌شوند. روغن‌هاي نفتنيـك نيز كه شاخص گـرانروي آنها به دليـل پايين بودن درصد مواد پارافيني در تركيب آنها، پايين مي‌باشد جزء اين گروه محسوب مي‌شوند. روغن‌هاي پايه نفتنيك از نفت خام‌هايي توليد مي‌گردند كه فاقد مواد پارافيني بوده و داراي درصد بالايي مواد نفتنيك (حلقه‌هاي اشباع) باشند. تنها از چند ميدان نفتي در جهان مي‌توان نفت خام نفتنيك استخراج نمود. تقريبا تمامي ميادين نفتي منطقه خاورميانه ماهيت پارافينيك دارند و لذا روغن پايه حاصل از پالايش آنها نيز پايه پارافينك مي‌باشد. روغن‌هاي پايه نفتنيك به دليل نداشتن وكس (مواد پارافيني) نقاط ريزش بسيار پاييني دارند و به همين دليل در فرمولاسيون روغن‌هاي مخصوص سيستمهاي تبريد از آنها استفاده مي‌شود.لازم به ذكر است روغن‌هاي پايه گروه III كه به روش هايدركراكينگ شديد و يا هايدروايزومريزاسيون توليد مي‌گردند خواصي بسيار نزديك به روغن‌هاي سينتتيك گروه IV دارند و توليدكنندگان روانكارها مي‌توانند بر روي محصولات توليد شده با اين روغن‌هاي پايه از كلمه ”سينتتيك” استفاده نمايند.
كليه روغن‌هاي پايه كه در حال حاضر در ايران توليد ميشوند به روش استخراج با حلال پالايش مي‌شوند و روغن‌هاي پايه حاصله، جزء گروه I طبقه‌بندي API قرار مي‌گيرند. هنوز هيچ واحدي جهت توليد روغن هاي پايه گروه II و بالاتر در ايران راه اندازي نشده است و توليدكنندگان روانكارها، نياز خود به اين روغن هاي پايه را از طريق واردات تامين مي نمايند.

فرآيندهاي توليد روغن هاي پايه
امروزه فرآيندهاي متعددي براي ساخت و بهبود كيفيت روغن‌هاي پايه مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه ذيلا توضيح مختصري در باره مهمترين اين روش‌ها ذكر مي گردد.
1 – استخراج با حلال :
در اين روش با استفاده از حلالهايي مانند فنل، فورفورال و يا NMP (N-Methyl-2- Pyrrolidone) اقدام به جداسازي تركيبات آروماتيكي موجود در روغن مي‌نمايند. اين عمليات موجب افزايش پايداري روغن در مقابل اكسيداسيون، بهبود رنگ و ظاهر روغن، افزايش شاخص گرانروي و افزايش سازگاري روغن با لاستيك‌ها مي‌گردد. در مرحله بعدي پالايش، جهت جداسازي مواد پارافينيك خطي درشت ملكول كه به آنها پارافين وكس نيز گفته مي‌شود برش روغني را با مخلوطي از حلالهايي مانند تولوئن و MEK يا MIBK مجاور نموده و با سرد كردن مخلوط و استفاده از فيلتر، درصد بالايي از تركيبات پارافينك خطي درشت ملكول را جدا مي‌نمايند. اين عمل موجب بهبود خواص در سرماي روغن مي‌‌گردد.
روش‌هاي جديدتري نيز جهت بهبود خواص در سرماي روغن‌هاي پايه و حذف تركيبات پارافينيك خطي درشت ملكول وجود دارد كه مي‌توان به روش واكس‎زدايي كاتاليتيك اشاره نمود كه يك فرآيند كاتاليزاسيون شيميايي براي تبديل مواد واكسي به ايزوپارافين‌ها مي‌باشد. اين روش منجر به افزايش تركيبات با نقطه ريزش پايين‎تر (جاري بودن بهتر در دماي پايين) و محصولي با شاخص گرانروي بالاتر و به‎طور كلي محصولي با ويژگي‌هاي بهتر مي‌شود.‎
2 – تصفيه با هيدروژن :
اساس اين روش بر مبناي هيدروژناسيون برش روغني در مجاورت كاتاليزور و فشار و دماي بالا مي‌باشد. بسته به نوع فرآيند بكار گرفته شده، كيفيت محصول بدست آمده متفاوت مي‌باشد. با توجه به شرايط عملياتي، روش هيدروژناسيون رامي‌توان به سه فرآيند مجزا تقسيم كرد:
• Hydrofinishing يا تصفيه با هيدروژن كه فرآيند ملايمي است كه موجب حذف مقدار كمي از تركيبات گوگردي و نيتروژن موجود در برش روغني و بهبود ظاهر، رنگ، بو و پايداريUV روغن و تا حدي بهبود خواص پايداري در مقابل اكسيداسيون و حرارتي روغن و همچنين بهبود در خواص جدا پذيري از آب (Demulsibility) و آزاد سازي هوا (Air Release) در رغن پايه مي‌گردد. در تعداد محدودي از پالايشگاه‌هاي ايران و منجمله پالايشگاه شركت نفت بهران از اين فرآيند به عنوان مرحله نهايي پالايش روغن‌هاي پايه استفاده مي‌گردد.
• Hydrocracking يا شكست ملكولي با هيدروژن كه در اين فرآيند با اعمال فشار و دماي بسيار بالاتر نسبت به روش Hydrofinishing ضمن حذف تركيبات ناخواسته حاوي گوگرد، نيتروژن و اكسيژن، موجب اشباع پيوندهاي دوگانه و تجديد ساختار بعضي ملكول‌هاي هيدروكربني موجود در برش روغني مي‌گردد.
• Hydroisomerization يا ايزومريزاسيون با هيدروژن كه در اين فرآيند، ملكول‌هاي درشت ملكول خوراك اوليه كه معمولا پارافين وكس مي‌باشند تحت فشار و دماي بسيار بالا شكسته شده و به ملكول‌هاي سبك دلخواه تبديل مي‌گردند.

به اين نكته بايد توجه شود كه مراحل و روند انجام فرآيندهاي Hydrocracking و Hydroisomerization در شركتهاي مختلف دارنده اين تكنولوژي تا حدي با هم متفاوت است. ضمنا در اين فرآيندهاي نوين نيز پس از ايجاد تغييرات در ساختار شيميايي برش روغني در مراحلي از پالايش همچنان از روش‌هاي استخراج با حلال جهت حذف مواد ناخواسته استفاده مي‌گردد.

توليد برش روغني (Lube Cut) از نفت خام
تعداد اتم‌هاي كربن موجود در يك هيدروكربن بسيار با اهميت است و تغيير در تعداد اتم‌هاي كربن موجب تغييرات شديد در خواص هيدروكربن و در نتيجه كاربرد آن مي‌شود. به همين دليل است كه از پالايش نفت خام كه حاوي هيدروكربن‌هايي متفاوت از يك كربنه تا بيش از صد كربنه است، فرآورده‌هايي با ظاهر، خواص و
كاربرد كاملا متفاوت بدست مي‌آيد. تركيبات گازي كه پس از مايع كردن تحت فشار (LPG) در كپسول‌هايي پر شده و در شهرها و روستاهاي فاقد گاز شهري بعنوان سوخت مورد استفاده قرار مي‌گيرند و مايعات كاملا فرار مانند بنزين و تركيبات كاملا ويسكوز و نيمه جامد مانند قير، همگي فرآورده‌هاي حاصل از تقطير نفت خام هستند. با انجام فرآيند پالايش علاوه بر جداسازي تركيبات غيرهيدروكربني، تركيبات هيدروكربني نيز با توجه به نقطه جوششان كه ناشي از تعداد اتم‌هاي كربن موجود در ملكول آنهاست از هم جدا مي‌شوند. به طور معمول با انجام پالايش بر روي نفت خام، تنها چند درصد مواد هيدروكربني با تعداد اتم‌هاي بين 20 تا 50 بدست مي‌آيد كه مناسب براي استفاده به عنوان روانكار هستند. اين برش مناسب جهت مصارف روانكاري اصطلاحاٌ برش روغني يا Lube Cut ناميده مي شود.
بقيه مواد حاصل از پالايش نفت خام را عمدتا مواد سبكتر تسكيل مي‌دهند كه براي مصارف سوختي مناسب هستند. هيدروكربن‌هاي با كمتر از 15 اتم كربن بدليل ويسكوزيته پايين، نقطه اشتعال پايين و فراريت زياد براي استفاده به عنوان روانكار مناسب نيستند.
ضمنا بايد توجه داشت همه نفت‌هاي خام براي توليد روغن پايه مناسب نيستند. در انتخاب يك نفت خام جهت توليد روغن پايه بايد عوامل متعددي نظير تركيب شيميايي نفت خام، هزينه پالايش، درصد برش روغني موجود در نفت خام، نياز بازار و بسياري عوامل ديگر مد نظر قرار گيرد. به همين دليل، درصد روغن پايه پالايش شده از نفت‌هاي خام نقاط مختلف جهان متفاوت است و از 5 تا حدود 20 درصد در منابع مختلف ذكر شده است.
همه انواع هيدروكربن‌هاي موجود در يك برش روغني مطلوب نبوده و بايد تا حد ممكن جدا شده و يا به انواع مفيدتري تبديل شوند. دسته اول تركيبات آروماتيك هستند كه به دلايل زير براي مصارف روانكاري مناسب نيستند :
• پايداري اكسيداسيون پايين كه موجب تغيير رنگ روغن و ايجاد تركيبات صمغي و چسبنده و ايجاد مواد ته‎نشين‎ (Deposits)، در اثر كاركرد روغن در دماهاي بالا مي‌گردد.
• داشتن شاخص گرانروي پايين( Viscosity Index يا VI ) كه اين شاخص به ثبات گرانروي در مقابل دما اشاره مي‌كند. روغن‌هاي داراي شاخص گرانروي بالا، حساسيت كمتري نسبت به تغييرات دما دارند و در دماهاي بالاتر كمتر افت ويسكوزيته داشته و خاصيت روانكاري خود را از دست مي‌دهند.
• امكان تاثير نامطلوب بر روي لاستيك‌ها و آببندها
دسته دوم تركيبات پارافينيك خطي درشت ملكول هستند كه علي‌رغم داشتن شاخص گرانروي بسيار بالا، خواص در سرماي مناسبي ندارند و وجود آنها باعث از بين رفتن و يا كم شدن جريان و حركت روغن در اثر سرما مي‌گردد. در فرآيندهاي قديمي جداسازي هر دو دسته اين تركيبات يعني آروماتيك‌ها و پارافين‌هاي خطي با استفاده از حلال صورت مي‌گيرد اما در فرآيندهاي جديد معمولا بر تغيير و تبديل تركيبات نامناسب به مناسب تاكيد مي‌گردد. در يكي از مقالات موجود در اين بخش از سايت ميتوانيد با فرآيندهاي توليد روغن پايه از برش روغني آشنا شويد.

انواع روغنها:

در حال حاضر روغنهای موتور خودروها به ۳ نوع کلی تقسیم می شوند :

مینرال ( ارگانیک )
سنتتیک
نیمه سنتتیک (Premium )

الف - مینرال :
روغنی است که بر پایه نفت خام ساخته می شود و همان روغنی است که سالهاست در خودروها بکار برده می شود و همه ما با آن آشنایی داریم .
ب - سنتتیک :
روغنی است که از ترکیبات شیمیایی یا پولیمراسیون هیدروکربنها (Olefins ) تولید می شود و نه با تصفیه نفت خام ، این نوع روغن ، اولین بار برای موتورهای جت بکار گرفته شد که بدلیل مزایایی که این نوع روغن نسبت به نوع مینرال داراست در سالیان اخیر مصرف آن در خودروها نیز فزونی یافته است . روغنهای سنتتیک انواع مختلف با مواد تشکیل دهنده متفاوتی دارند که این امر آنها را از لحاظ کیفیت و نوع مصرف نیز با یکدیگر متمایز می سازد ، از بین صدها نوع روغن سنتتیک با فرمولاسیون های مختلف که هر یک محاسن و معایبی را نیز دارا هستند ، نوعی که بر پایه Polyalphaolefins یا به اختصار ( PAO ) ساخته می شود و مقادیر کمی هم Ester در خود دارد ، دارای کارآیی و مقبولیت بیشتری است . از مزیت های اکثر روغن های سنتتیک می توان موارد زیر را ذکر کرد :

۱- کاهش مصرف روغن بدلیل عمر بیشتر روغن
۲- غیر خورنده و غیر سمی بودن
۳- تبخیر شوندگی پایین
۴- دمای سوختن بالا
۵- مقاومت در برابر اکسیداسیون بالا
۶- دارا بودن شاخص ویسکوزیته بالا به صورت طبیعی ( عکس العمل سریع در مقابل تغییرات دما )
۷- کاهش مصرف سوخت تا ۲/۴ درصد
۸- نقطه روان شدن پایین
۹- قابلیت استفاده از روغنهای با گستره ویسکوزیته زیاد بدون نگرانی از شکست پلیمرها ( در ادامه توضیح داده خواهد شد ) عیب این نوع روغنها نیز ، قیمت بالای آنها و عدم تطابق کامل با موتورهای با تکنولوژی قدیمی است .

ج - نیمه سنتتیک :
مخلوطی است از روغن سنتتیک و مینرال ( ارگانیک ) ، این نوع روغن کیفیت روغنهای سنتتیک را ندارد اما در شرایط سخت ؛ نظیر دماهای بالا و یا بار زیاد عملکرد بهتری نسبت به نوع مینرال داراست و بیشتر برای وانتها و SUV ها مصرف می شود و قیمت آن نیز کمی بیشتر از مینرالهاست .محصولاتی همچون اولترا دیزل شرکت نفت سپاهان از نوع نیمه سنتزی با مجموعه ای از ادتیوهای با تکنولوژی بالا و روغن پایه سنتزی می باشند.
برای آگاهی از اینکه کدامیک از روغنهای فوق برای خودروی شما مناسب است ، بهترین منبع و مأخذ دفترچه راهنمای خودرو یا برچسبهای داخل محفظه موتور می باشد ( در صورتیکه نوع روغن مشخص نشده ، معنای آن استفاده از همان نوع قدیمی مینرال است ) . استفاده از روغن مینرال یا نیمه سنتتیک برای موتوری که تنها استفاده از روغن سنتتیک در آن توصیه شده ، می تواند برای موتور خطر آفرین باشد ، اما در مقابل استفاده از روغنهای سنتتیک یا نیمه سنتتیک برای موتورهایی که برای استفاده از نوع مینرال طراحی شده اند ( موتورهای قدیمی ) با تمهیدات خاصی ، از نظر تولید کنندگان روغنهای سنتتیک بلا مانع است . اما بسیاری از متخصصین بدلایل زیر این کار را نیز اشتباه و مضر می دانند :

هر یک از انواع مختلف روغنهای سنتتیک با توجه به فرمول شیمیایی ، قابلیت تطابق با برخی انواع لاستیکها و الاستومرها را نداشته و در نتیجه اگر از روغن سنتتیکی با فرمول خاصی برای موتوری با واشرها و درزبندهایی که با آن فرمول روغن سازگار نباشد ، استفاده شود باعث نشتی روغن و مسائلی از این قبیل خواهد شد (روغنهای مینرال باعث تورم واشرها و جلوگیری از نشتی آنها می شوند ، اما روغنهای سنتتیک در مورد برخی انواع واشرها دارای این خاصیت نیستند و حتی برخی از آنها ، باعث خورده شدن برخی انواع واشرها ، می شوند ) در این راستا حتی استفاده از روغن سنتتیک با مواد تشکیل دهنده ای متفاوت از آنچه در دفترچه راهنمای خودرو درج شده ، برای خودروهایی که با این نوع روغن کار می کنند نیز می تواند خطر ساز باشد ، چه رسد به استفاده از این نوع روغنها در موتورهایی که بر پایه استفاده از روغن مینرال طراحی شده اند ، بعنوان مثال روغن سنتتیک بر پایه Polyglycol با پلی استرها ، پلی کربنیکها ، ABS ، پلی ونیل کلرینها ،Polyphenylene Oxide ( همگی پلاستیک هستند ) و Buna S ، بوتیل ، Neoprene و لاستیک طبیعی ( همگی الاستومر هستند ) سازگاری خوبی ندارد و یا روغن سنتتیک بر پایه PAO نیز که اکثر روغنهای سنتتیک موجود در بازار بر این پایه هستند ( بدلیل شباهت زیاد به خواص روغنهای مینرال ) با لاستیک طبیعی ، EPDM ، بوتیل و Buna. S که همگی الاستومر هستند ، سازگاری ضعیفی دارد ، لیست برخی از انواع روغنهای سنتتیک و قابلیت تطابقشان با انواع الاستومرها و لاستیکها ، همچنین حلالیت هرکدام در افزودنیها و لجن موتور به همراه خواص و عدد VI ( در ادامه بررسی خواهد شد )
روغنهای سنتتیک در مقایسه با روغنهای مینرال با لایه نازک تری بر روی قطعات موتور می نشیند ( به همین خاطر فاصله قطعات ثابت و متحرک موتور هایی که با روغن سنتتیک کار می کنند کمتر می باشد ) از اینرو استفاده از این نوع روغن برای موتورهایی که با تکنولوژی قدیمی مینرال طراحی شده اند ، باعث نشتی پیستون خواهد شد . البته این مورد از طرف سازندگان روغنهای سنتتیک با دلایل قابل قبولی رد می شود ، اما در عمل این مشکل ، درباره خودروهای قدیمی دیده شده. به هر روی در صورتی که سالهاست از روغن مینرال استفاده می کنید و خودرویتان دارای تکنولوژی قدیمی است ، از استفاده از این نوع روغنها بپرهیزید ، اما درصورتیکه دارای خودرویی با تکنولوژی نسبتا جدید هستید و از بی خطر بودن تعویض روغن از مینرال به سنتتیک یا نیمه سنتتیک اطمینان دارید ، از نوعی که برپایه PAO ساخته شده استفاده نموده و این موضوع را نیز از یاد نبرید که با تعویض روغن از مینرال به سنتتیک باعث می شوید رسوبات پخته شده روغنهای مینرال از روی قطعات موتور کنده شده و در موتور غوطه ور گشته و پس از مدتی موتور را از کار بیندازد ، به همین خاطر قبل از این تعویض باید موتور را یا به طور کامل رسوب زدایی نموده و یا اینکه از روغنهای فلاشینگ ( Flush Oil ) استفاده نمایید ( این نوع روغن فقط مخصوص تمیز کردن موتور می باشد ) به این ترتیب که روغن مینرال را بدون تعویض فیلتر تخلیه کرده و روغن فلاشینگ را جایگزین نموده و اجازه دهید موتور به مدت ۲۰ دقیقه درجا کار کند ، پس از آن میتوانید روغن فلاشینگ را تخلیه کرده ، فیلتر را تعویض نموده و روغن سنتتیک یا نیمه سنتتیک را جایگزین نمایید .

چند نکته :

روغنهای نیمه سنتتیک ، همانگونه که ذکر شد مخلوطی هستند از روغن مینرال و سنتتیک و می توانند همان مشکلات روغن سنتتیک را برای موتورهای ساخته شده برای روغنهای مینرال پدید آورند .
در خودروهایی که استفاده از روغن سنتتیک در آنها توصیه شده ، حتما از نوع مشخص شده استفاده نمایید و درصورتیکه به جهت قرارداد شرکت تولید کننده با شرکت نفتی خاصی ، تنها نام روغن مربوطه در دفترچه راهنما ذکر شده و از توضیح بیشتر در مورد آن خودداری شده ، و بر روی ظرف آن روغن هم توضیحی درباره نوع مواد تشکیل دهنده ، داده نشده ، تنها از همان نوع روغن استفاده نمایید .
در صورتی که به تعویض نوع روغن از مینرال به سنتتیک در خودروی خود اصرار دارید ، نوعی که اکثر روغنهای سنتتیک موجود در بازار را شامل می شود ، یعنی PAO را ، انتخاب نمایید ، چرا که بیش از دیگر انواع روغنهای سنتتیک به نوع مینرال شبیه است.

اگر قصد تعویض روغن خودرویتان را دارید، فروشنده یا همکار او می‌پرسد چه روغنی بریزم؟ و برای شما که نمی‌دانید چه بگویید انواع و اقسام روغن را با قیمت‌های مختلف و فهرست‌وار برمی‌شمارد تا سردرگم و بلاتکلیف اسمی را ذکر کنید و مبلغی هم بدهید و بروید! خوب است قبل از اینها نکات ذیل را بدانید.

ابتدا به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید. در جایی از آن نوع روغن توصیه شده از سوی کارخانه ذکر شده.

همواره طبق توصیه کارخانه سازنده عمل کنید. روغن‌های مورد استفاده برای خودروها از نظر کلی سه نوع است:

۱ ـ مینرال یا معدنی که همان روغن معمولی است

۲ـ نیمه سنتیک که از مخلوط روغن مینرال معمولی با سنتیک به دست می‌آید و کارکردی بهتر از قبلی اما متوسط دارد

۳ـ سنتیک که به منظور تحمل حرارت و فشار بالا، عمر بیشتر، کارکرد بهتر و… با مواد شیمیایی و پولیمری خاصی طی تولید همراه شده است.

روغن موتور خوب باید ویژگی‌های کاهش اصطکاک، روان‌کردن حرکات، انتقال حرارت، جلوگیری از خوردگی و ساییدگی، پیشگیری از لجنی شدن روغن، پاکسازی مسیر از ذرات معلق، آب‌بندی مناسب، کاهش ضربه‌های ناشی از برخورد قطعات، نبود کف‌آلودگی و… مانند اینها را داشته باشد تا عمر خودرو، موتور و قطعات آن افزایش یابد. روغن‌های سنتیک معمولا بخش زیادی از این ویژگی‌ها را مهیا می‌کنند.

در صورتی که دفترچه راهنمای خودرو هیچ اشاره‌ای به استفاده از نوع خاصی روغن نکرده باشد خودرو نیز جزو مدل‌های قدیمی است، استفاده از روغن معمولی مینرال صرف‌نظر از نام تجاری آن انتخابی خوب به نظر می‌رسد.

هنگام خرید روغن به ویسکوزیته یا گرانروی آن توجه کنید. ویسکوزیته میزان مقاومت روغن در برابر جاری شدن یا حدوداً همان سفتی و شلی در تعریف عامه است.

ویسکوزیته با درجه‌بندی SAE روی قوطی روغن مشخص می‌شود؛ مثل SAE5 یا SAE40 که هر چه عدد یاد شده در آن بیشتر باشد، سفت و غلیظ‌تر است و هر چه کمتر، غلظت کمتری دارد.

اگر یک حرف W در جلوی عدد باشد نیز مخفف winter و به معنای استفاده فقط در زمستان یا هوای بسیار سرد است. سازندگان روغن، نوعی روغن هم عرضه می‌کنند که به نام اتوماتیک معروف شده.

اگر جلوی W یک عدد دیگر دیدید بدانید آن روغن اتوماتیک و برای استفاده هم در هوای سرد و هم گرم است. مثل SAE10w-40 که یعنی در هوای سرد غلظت آن ده و در هوای گرم ۴۰ است.