نظارت و بازرسي از نظرقرآن و احاديث اسلامي

نظارت و بازرسي از نظرقرآن و احاديث اسلامي

حسين پاگرد، كارشناس اداره كل بازرسي استان يزد

مقدمه

از آن جايى كه نظارت نقش مهمى در بهبود اوضاع زندگى بشر دارد و يكى ازپشتوانه‏هاى بسيار مؤثر در حسن اداره امور و عامل تكامل جامعه و رشد استعدادها وبروز و شكوفايى توانايى‏ها و خلاقيت‏هاى نيروى جوان و فعّال جامعه است، به همين‏دليل يكى از عوامل مؤثر در جلوگيرى از هدر رفتن سرمايه‏هاى انسانى و مادى محسوب‏مى‏شود. اين تأثير شگرف نظارت، موجب شده تا مورد توجّه عميق صاحب‏نظران ومتفكران دينى و غير دينى قرار گيرد. اسلام كه تنها آيين و مكتب سياستمدار و ارايه‏دهنده پيشرفته‏ترين نظام حكومتى براى اداره جامعه‏هاى بشرى است، يكى از اركان‏اِعمال مديريت خويش را براى صيانت و كنترل بشر و هدايت آن‏ها بسوى تعالى وتكامل، قانون نظارت قرار داده است. يكى از سنت‏هاى ثابت الهى، نظارت كامل، دقيق و مداوم بر اعمال ونيات انسان‏ها و بازرسى و ارزيابى آن‏هاست.‏خداوند متعال در اين‏دنيا، دقيقا بر تمام اعمال، گفتار و نيات انسان‏ها نظارت دارد و برمبناى همين نظارت دقيق و كامل است كه در روز قيامت، همه كارهاى‏انسان را مورد ارزيابى و سنجش قرار مى‏دهد و پاداش يا كيفر مناسب‏را براى هر يك از آن‏ها تعيين مى‏كند. خداوند سبحان، در قرآن كريم‏بارها در آيات متعدد، مساله نظارت و بازرسى اعمال بندگانش رامطرح كرده و خود را شاهد و ناظر كارهاى بندگان خود معرفى مى‏نمايد.

به طور كلى در قرآن، كلمه نظارت و مشتقات آن 29بار و در نهج‏البلاغه 43بار تكرار شده است و اين تكرار،اهميت موضوع را مى‏رساند. بااندك تاءملى در آيات قرآن كريم و رواياتى كه از پيامبر(ص) و ائمه‏هدى عليهم السلام رسيده، چنين برداشت مى‏شود كه ازنه روش، نظارت‏بر اعمال و افكار و نيات انسان‏ها انجام مي گيرد:

الف - نظارت خداوند:

پيش از همه و برتر و بالاتر از همه، ذات پاك خداوند بر اعمال ورفتار و نيات بندگانش نظارت مى‏نمايد و در قرآن كريم در اين باره‏مى‏فرمايد: «و ما تكون فى شان و ما تتلوا منه من قرآن و لا تعملون‏من عمل الا كنا عليكم شهودا اذ تفيضون فيه...; در هرحال كه باشى و هر آيه‏اى از قرآن كه بخوانى و هر كارى را انجام‏دهيد، ما شاهد و ناظر بر شما هستيم، هنگامى كه در آن كار واردمى‏شويد. پس نخستين ناظر بر اعمال انسان، خود خداوند متعال است.‏حضرت امام خمينى(ره) نيز فرمودند: «عالم محضر خداست در محضر خدامعصيت نكنيد.» واقعيت اين است كه اگر انسان اين حقيقت را هميشه نصب‏العين خودقرار دهد و خداوند متعال را همواره شاهد و ناظر بر كارهاى خودبداند و به عبارت ديگر، خود را همواره در محضر خدا ببيند، ازهرگونه لغزش و خطا و خيانت مصون خواهد ماند. پر واضح است كه نظارت‏و شهادت خداى متعال، براى همه چيز و همه كس كافى است و ضرورتى به‏وجود ناظران ديگر احساس نمى‏شود، اما لطف خداوند و عدالت او ايجاب‏مى‏كند كه ناظران و شاهدان ديگرى نيز براى نظارت بر كارهاى انسان‏هامعين نمايد .

ب - نظارت فرشتگان:

علاوه بر نظارت خداوند متعال و پيامبران و امامان‏عليهم السلام‏عده‏اى از فرشتگان نيز مامور نظارت بر اعمال و رفتار و نيات‏انسان‏ها مى‏باشند. خداوند براى انسان مأمورهايى گذاشته است كه تمام اعمال و كردارش را دقيقاً ثبت مى‏كنند.»ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ اِلاّ لَدَيْهِ رَقيبٌ عَتيدٌ« انسان هيچ سخنى را بر زبان نمى‏آورد مگر اينكه همان دم، فرشته‏اى مراقب و آماده‏براى انجام مأموريت (و ضبط آن) است. وَ اِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظينَ كِراماً كاتِبينَ يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ« و بى‏شك نگاهبانانى بر شما گمارده شده والا مقام و نويسنده (اعمال نيك و بدشما)، كه مى‏دانند شما چه مى‏كنيد.

ج - نظارت اعضا و جوارح:

همه اعضاى بدن انسان، شاهد و ناظر اعمال اومى‏باشند، اما در قرآن‏كريم به نظارت و گواهى چند تا از آن‏ها تصريح شده است. از جمله آن‏ها مى‏توان به زبان، دست، پا، چشم و گوش اشاره كرد.آيه 24 سوره مباركه نور مى‏فرمايد:«يوم تشهد عليهم السنتهم وايديهم و ارجلهم بما كانوا يعملون‏»; روزى كه زبان و دست و پاى‏آنان، به آنچه انجام داده‏اند شهادت خواهد داد. علامه طباطبايى عليه‏الرحمه در تفسير اين قبيل آيات مى‏فرمايد:شهادت اعضا زمانى واقعيت دارد كه هر يك از اعضا در دنيا داراى شعور باشند و ازعمل انسان آگاه شوند و گرنه هر گاه در قيامت، خداوند به اعضا شعور بدهد و يا در آن‏روز به آنها آگاهى و صوت بدهد كه شهادت نخواهد بود، زيرا شاهد بايد به هنگام عمل‏هم حاضر و هم عالم باشد تا بتواند ماجرا را دريابد و براى روزى، گواهى‏بدهد. بنابراين،همه اعضاى ما در اين عالم داراى يك نوع علم و آگاهى و شعورند، گرچه نوع آن علم وشعور با علم و شعور ما فرق داشته باشد.

د - نظارت مكان و طبيعت:

در روز قيامت حتى مكان و صحنه‏اى كه عمل در او واقع شده است، به عنوان شاهد وناظر شهادت مى‏دهند:»يَومَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبارَها« در آن روز زمين تمام خبرهايش را بازگو مى‏كند؛
شهادت زمين در روز قيامت يا به‏وسيله وضع و نظاماتى است كه پيدا مى‏كند و يا اين‏كه‏خداوند با اراده خود هر گوشه‏اى از آن را به سخن درمى‏آورد.
نظارت مكان، در اقوال معصومين‏عليهم السلام نيز آمده است. حضرت امام صادق مى‏فرمايد:نمازهاى خود را در مكان‏هاى مختلف بخوانيد زيرا مكان‏ها هم در قيامت بر اعمالتان‏شهادت خواهند داد. در حديث نيز مى‏خوانيم كه رسول خدادر هر منطقه‏اى دو ركعت نماز بجا مى‏آورد ومى‏فرمود: اين مكان بر نماز ما شهادت مى‏دهد.

ه - نظارت زمان:

زمان نيز كه يكى از مخلوقات الهى است كه به اذن خداوندمتعال، دراين دنيا بر اعمال و رفتار انسان‏ها نظارت داردو در قيامت گواهى وشهادت خواهد داد. حضرت اميرالمؤمنين، على(ع) مى‏فرمايد: «هيچ روزى‏بر فرزند آدم نمى‏گذرد، مگر اين‏كه به او مى‏گويد: اى فرزند آدم، من‏روز تازه‏اى هستم و بر تو گواه هستم. در من سخن نيكو و خوب بگو و كار نيك انجام بده تادر قيامت‏به نفع‏تو گواهى دهم.»امام سجاددر دعاى ششم صحيفه مى‏فرمايد:امروز روز نويى است كه در قيامت گواه اعمالى است كه ما در آن انجام مى‏دهيم.

و - نظارت پيامبران:

تمام انبيا و اوصيا نيز به نحوى ناظر بوده‏اند. قرآن كريم در مورد گواهى پيامبران در قيامت مى‏فرمايد: »فَكَيْفَ اِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ اُمَّةٍ بِشَهيدٍوَ جِئنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهيداً« يعنى به پيامبر مى‏فرمايد:حال آن‏ها چگونه است آن روزى كه از هر امتى، شاهد و گواهى (بر اعمالشان) مى‏آوريم، و تو را نيز برآنان گواه خواهيم آورد. يكى از برجسته‏ترين مقامات رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله، مقام والاى شهادت آن حضرت است؛زيرا آن حضرت نه تنها شاهد مردم عصر خويش، و نه تنها شاهد امتش تا روز قيامت‏است، بلكه شاهد انبيا و اولياى الهى هم هست. اين معنا در آيه ديگر نيز آمده است:»وَيَوْمَ نَبْعَثُ فى كُلِّ اُمَّةٍ شهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى‏هؤُلاءِ« (به ياد آوريد) روزى را كه از هر امّتى، گواهى از خودشان بر آنها برمى‏انگيزيم؛ و تو را گواه بر آنان‏قرار مى‏دهيم! بنابراين، شاهد هر امتى در قيامت پيامبر همان امت خواهد بود و شاهد تمام انبيا،شخص رسول اكرم‏است.

ز - نظارت امامان معصوم‏عليهم السلام:

در تفسير صافى ذيل آيه 43سوره بقره، حديثى از كتاب كافى نقل نموده است كه امام‏محمد باقرفرمودند كه آن امت وسط (كه شاهدانند) تنها ما (امامان) هستيم.
و امام صادق‏نيز فرمودند: در هر دوره و قرنى امامى هست كه گواه و شاهد بر مردم است.
قرآن كريم مى‏فرمايد: »اَلنَّبِىُّ اَوْلى بِالْمُؤمِنينَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ« پيامبر نسبت به مؤمنان ازخودشان سزاوارتر است.امام صادق‏نيز به نقل از پيامبر فرموده است: »اَلْعُلَماءُ وَرَثَةُ الْأَنْبِياءِ« يعنى علما وارثان‏انبياءاند، به اين معنى كه حقوق انبيا نيز برايشان تسرّى مى‏يابد، پس ولى امر نيز برمؤمنين از خودشان اولى است.پس پيروان اسلام ناظر اعمال مردمند، ائمه‏عليهم السلام شاهد اعمال مردمند، آنچه كه ديگران‏مى‏كنند، امامان معصوم‏عليهم السلام باخبرند. رهبر معصوم ما از همه احوالات ما آگاه است، مگرنه‏اين است كه نامه اعمال ما در هر هفته دو بار خدمت امام عصر(عج) عرضه داشته مى‏شود.

ح - نظارت انسان بر نفس خويش (نفس لوامه):

يكى از شاهدان در قيامت، وجدان زنده و عقل و چشم بيدار شده انسان است، در قرآن‏آيات بسيارى آمده كه بارها انسان با كمال صراحت به گناه و انحراف خود اقرار مى‏كند،اقرارى از عمق جان. خداوند در آن روز همان وجدان را قاضى قرار مى‏دهد و به انسان‏خطاب كرده، مى‏فرمايد:»اِقْرَءْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسيباً«
(به او مى‏گوييم:) كتابت را بخوان، كافى است كه امروز، خود حسابگر خويش باشى!
در عرصه وجود انسان نيز نفس لوامه به‏عنوان يك ناظر و محافظ وجود دارد، البته قدرت‏و قوت و وسعت وجودى نفس لوامه، مراتب گوناگونى در انسان‏هاى مختلف دارد. مرتبه‏بالاى نفس لوامه در انسان‏هاى موحد است.عمل بد خلافكاران با توجه به وجود نفس لوامه در انسان، ناشى از غفلت و فراموشى‏انسان از خويشتن مى‏باشد. در اهميت نفس لوّامه همان بس كه خداوند در قرآن كريم نسبت به آن قسم ياد مى‏كند:

لا اُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيامَهِ وَ لا اُقْسِمُ بِالنَّفسِ اللَّوّامَةِ« سوگند به روز قيامت و سوگند به (نفس لوّامه و) وجدان بيدار و ملامتگر (كه رستاخيز حق است).

ط - نظارت عمومى:

اسلام مسأله نظارت را منحصر به مراجع رسمى و قانونى در حكومت و در سازمان‏هانمى‏داند، بلكه به كليه مردم به عنوان يك تكليف الهى سفارش به امر به معروف و نهى ازمنكر مى‏نمايد:مردان و زنان مؤمن بعضى ناظر و سرپرست بر بعضى ديگر هستند، به اين معنا كه همديگر را امر به‏معروف و نهى از منكر مى‏كنند. امر به معروف و نهى از منكر از بالاترين فرائض الهى است كه به وسيله آن تمام فرائض‏الهى بر پا داشته مى‏شود و وجوب آن از ضروريات دين است.خداوند متعال به خاطر برجستگى امر به معروف و نهى از منكر در مجموعه احكام ووظايف اسلامى، نشان برجسته بهترين امّت را به امّت اسلام عطا فرموده است:»كُنْتُمْ خَيْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ«
شما بهترين امتى بوديد كه به سود انسان‏ها آفريده شده‏اند؛ (چه اينكه) امر به معروف و نهى از منكرمى‏كنيد و به خدا ايمان داريد.

امر به معروف و نهى از منكر مهم‏ترين وسيله‏اى است كه ساير فرائض الهى را در فرد وجامعه، جامه عمل مى‏پوشاند، به عنوان يك عبادت بزرگ و اطاعت خالصانه از دستورمؤكد خداوند متعال است كه در نفس انسان، نقش بسته و انسان نسبت به مقام خوبى‏هادل مى‏سپارد و از همه بدى‏ها و زشتى‏ها و منكرات متنفّر مى‏شود.
امام صادق‏مى‏فرمايد: »دين ندارد كسى كه اطاعت نمى‏كند خدا را به سبب امر به معروف‏و نهى از منكر.« اميرالمؤمنين على‏در نهج‏البلاغه مى‏فرمايد:
همه كارهاى نيك و حتى جهاد در راه خدا، در موازنه و برابرى در مقابل امر به معروف و نهى از منكرمانند قطره‏اى است در برابر دريا. عظمت و اهميت نظارت عمومى به دليل اين است كه اجراى آن ضامن تحقق و پيدايش همه‏معروف‏ها و نيكى‏ها و پيشگيرى از همه زشتى‏ها و ناپاكى‏ها مى‏باشد، به‏طورى‏كه اگر نظارت‏عمومى در جامعه اجرا نشود با گذشت زمان خوبى‏ها از بين رفته و ناپاكى‏ها جايگزين آن‏خواهد شد. پس اگر نظارت عمومى باشد، همه‏چيز هست و اگر نباشد هيچ‏چيز نخواهد بود.

نظارت در مديريت اسلامى

يكى از ضرورت‏ها در يك مديريت‏سالم و موفق، وجود يك نظام كامل‏نظارت و بازرسى است و از آنجا كه دين مبين اسلام، دينى كامل و جامع‏است و پاسخگوى تمام نيازهاى تكاملى انسان مى‏باشد و هر آنچه كه‏تكامل و سعادت انسان در گرو آن باشد در آموزه‏هاى دينى يافت مى‏شود،در اين زمينه نيز دستوراتى دارد و مديران مجموعه‏ها و سازمان‏هاى‏اسلامى را به داشتن يك نظام دقيق، جدى، و عادلانه نظارت و بازرسى‏سفارش مى‏نمايد، چرا كه سلامت و موفقيت هر مجموعه و سازمانى وابسته‏به وجود نظارت و بازرسى دقيق در آن سازمان است. حضرت امير مومنان، على‏ع، در عهدنامه معروف مالك اشتر، درباره‏نظارت چنين دستور مى‏دهند: «با فرستادن ماموران مخفى و راستگو وباوفا، كارهاى آنان را زير نظر بگير; زيرا بازرسى مداوم و پنهانى،سبب مى‏شود كه آن‏ها به امانت دارى و مدارا با زير دستان ترغيب شوند در اين قسمت از نامه، حضرت على(ع) علاوه بر دستور به داشتن نظارت‏و بازرسى و توصيه به مداومت در انجام آن، به خصوص به صورت پنهانى،به چند مورد از مزايا و فوايد وجود نظارت نيز اشاره فرموده است;از جمله; امانت دارى كاركنان و مدارا كردن با زير دستان و مراجعان‏در قمست ديگرى از اين نامه، حضرت على‏ع مى‏فرمايد:اى مالك، بايد وضع‏آنان را، چه آن‏ها كه در مركز فرماندارى تو هستند و چه آن‏ها كه درگوشه و كنارند بازرسى و بررسى كنى.آن حضرت در اين بخش از نامه، علاوه بر اين‏كه مالك اشتر را موظف‏مى‏كنند كه بر اعمال كاركنان خود نظارت داشته باشد و اعمال و رفتارآنان را بررسى و بازرسى نمايد، به مساله ديگرى نيز اشاره‏فرموده‏اند و آن اين كه نظارت و بازرسى بايد به صورت جامع و كامل‏انجام شود و همه افراد سازمان و مجموعه مورد نظر را در برگيرد.

حضرت على‏ع با اين‏كه به مالك اشتر دستور داده‏اند كه بر تمام‏كاركنان و زيردستان خود نظارت داشته باشد و اعمال و رفتار آن‏ها رابازرسى و بررسى نمايد و اين دستور شامل اطرافيان نيز مى‏شود، امابه دليل اين‏كه نظارت بر اطرافيان اهميت‏بيش‏ترى دارد، مساله نظارت‏بر كار آن‏ها را جداگانه مطرح نموده و بر آن تاكيد نموده‏اند: «اعوان و انصار (اطرافيان) خويش را سخت زير نظر بگير; اگر يكى ازآنان دست‏به خيانت زد و بازرسان سرى تو متفقا چنين گزارشى دادند،به همين مقدار شهادت، قناعت كن و او را زير تازيانه كيفر بگير وبه مقدار خيانتى كه انجام داده او را كيفر نما، سپس او را در مقام‏خوارى و ذلت‏بنشان و نشانه خيانت‏بر او بنه و قلاده ننگ و تهمت‏به‏گردنش بيفكن‏» اين همه تاكيد و تعيين اين مجازات‏هاى سنگين،همه به دليل اهميتى است كه نظارت و بازرسى، به ويژه نظارت وبازرسى اطرافيان، داراست.

سيره پيامبر گرامى(ص)

وجود نظام نظارت و بازرسى لازمه حفظ سلامت و رشد و توسعه هر مجموعه‏و سازمان و موجب پيشرفت و تعالى كاركنان آن است. با توجه به اين اصل بود كه پيامبر گرامى‏ص هيچ‏گاه از نظارت ومراقبت‏بر عملكرد كاركنان خود غافل نبودند و اغلب براى نظارت وبازرسى عملكرد كسانى كه از سوى آن حضرت به كار گماشته مى‏شدند،بازرسان و ناظرانى مشخص مى‏نمودند تا اعمال و رفتار آن‏ها را به طورمرتب، به آن حضرت گزارش كنند تا بر اساس اين گزارشات، عملكرد ورفتار كاركنان خود را بسنجد و بر اساس اين سنجش و ارزيابى،تصميمات بعدى را اتخاذ نمايند حضرت امام رضاع در مورد سيره نظارتى‏و بازرسى پيامبر گرامى‏ص مى‏فرمايد: «سيره و روش پيامبرص اين بودكه هر گاه سپاهى را به ماموريت مى‏فرستادند و فرماندهى براى آن‏تعيين مى‏كردند، برخى از افراد موثق و مورد اعتماد خود را بر اومى‏گماشتند تا رفتار و عملكرد او را زير نظر بگيرد، براى رسول خدا‏گزارش كند» .

سيره حضرت امير مومنان على(ع)

حضرت على‏ع در دوران حكومت و مديريت‏خود، در زمينه نظارت و مراقبت‏بر كارگزاران خود بسيار دقيق و هشيارانه عمل مى‏كردند. آن حضرت علاوه بر دستورهايى كه براى نظارت و بازرسى به كارگزاران‏خود مى‏دادند، خود نيز در دوران حكومت و مديريت، همواره بر عملكردو فعاليت‏هاى همه كارگزاران و زيردستان خويش نظارت كامل داشتند وبه طور مستمر، عملكرد آنان را بررسى مى‏كردند. نامه‏هايى كه آن حضرت براى كارگزاران و عمال خود در شهرها واستان‏هاى گوناگون نوشته و در آن‏ها، نقاط قوت و ضعف آنان را متذكرشده‏اند گوياى اين مطلب است كه آن حضرت همواره بازرسان و ناظران‏مخفى بر كارگزاران خود مى‏گماشت تا كليه رفتار و عملكرد آنان را به‏طور دقيق زير نظر گرفته، بررسى نمايند و نتيجه اين نظارت و بررسى‏را براى آن حضرت گزارش كنند. نظارت و مراقبتى كه از جانب آن حضرت صورت مى‏گرفت، كاملا جدى، عميق‏و دقيق بود، به گونه‏اى كه حتى حضور ‏يكى از كارگزاران آن حضرت دريك جشن و ميهمانى، از نظر آن حضرت مخفى نمى‏ماند، با دقت و تامل در بعضى از نامه‏هاى حضرت على(ع) به كارگزاران‏خود، روشن مى‏شود كه آن حضرت تنها به نظارت، بررسى‏ها و گزارش‏هاى‏بازرسان و ناظران خود، اكتفا نمى‏كردند و فقط با تكيه بر آن‏ها،عملكرد كاركنان خود را ارزيابى نمى‏نمودند، بلكه علاوه بر آن‏گزارشات، كاركنان خود را به حضور مى‏طلبيدند و از آنان در موردعملكرد و رفتار خودشان سؤال مى‏كردند و يا اين كه از آنان گزارش‏كتبى مى‏خواستند و بدين وسيله، عملكرد آن‏ها را از خودشان نيز تحقيق‏مى‏كردند. اين نشانگر نهايت دقت و احتياط و كمال عدالت و انصاف است‏كه آن حضرت هنگام نظارت و بازرسى بر عملكرد كارگزارانش رعايت‏مى‏كرد; مثلا، در نامه‏اى به يكى از كارگزاران و فرمانداران خود چنين‏مى‏فرمايند: «به من خبر رسيده كه تو زمين‏هاى آباد را ويران‏كرده‏اى، آنچه توانسته‏اى تصاحب نموده‏اى و از بيت المال كه زير دست‏تو بوده است‏به خيانت‏خورده‏اى فورا حساب خويش را برايم بفرست وبدان كه حسابرسى خدا از حسابرسى مردم سخت‏تر است‏» . برخى چنين مى‏پندارند كه در نظارت‏و بازرسى، بايد صرفا به دنبال يافتن نقاط ضعف عملكرد افراد بوده،در حالى‏كه در يك نظام موفق و سالم نظارت و بازرسى، بايد نقاط قوت‏و نقاط ضعف افراد، در كنار يكديگر، مورد توجه و دقت قرار گيرد واز توجه صرف به نقاط ضعف افراد پرهيز شود; چرا كه توجه صرف به‏نقاط ضعف كاركنان سازمان، آن‏ها را نسبت‏به نظارت بدبين مى‏كند وموجب ايجاد روحيه مقاومت در برابر نظارت و بازرسى خواهد شد،همچنان كه در بيش‏تر سازمان‏ها چنين حالتى وجود دارد و افراد سازمان‏گمان مى‏كنند در نظارت و بازرسى، تنها به نقاط ضعف آن‏ها توجه مى‏شودو ناظران و بازرسان فقط كاستى‏ها وكمبودهاي آن هارامي بينند.

نظارت و بازرسي از نظرقرآن و احاديث اسلامي

مطالب مشابه :

ارزيابي عملكرد كاركنان

ارزيابي عملكرد كاركنان

كارت امتيازي متوازن ( Balanced Scorecard ( BSC

فلسفه ارزيابي

نظارت و بازرسي از نظرقرآن و احاديث اسلامي

مقاله تحقيقي درباره حسابرسی عملکرد

شيوه‌نامه ارزشيابي كاركنان وزارت آموزش و پرورش

حسابداري منابع انساني نياز امروز

شيوه‌نامه ارزشيابي كاركنان وزارت آموزش و پرورش به استان‌هاي كشور ابلاغ شد

مديريت منابع انساني در سازمانهاي تحقيق و توسعه