گذری بر پیشینه پوشاک اقوام ماد

معیشت مادها و اوضاع اجتماعی و نحوی زندگی آنها وابسته به دامداری و کشاورزی بود و به طبع، نظام طبقاتی مادها بر اساس این شیوه معیشتی شکل می گرفت چنانکه مردم ثروتمند پوست یوز پلنگ و مستمندان از همان دامهایی که در اختیار داشتند پوشاک خود را تهیه می‌کردند و اغلب مستمندان از پوست گوسفند استفاده می‌کردند .پوشاک اولیه مادها که برگرفته از اقوام بومی منطقه بود شامل پیراهن آستین کوتاه - تا زانو- پوستی افکنده بر شانه که بر شانه چپ استوار می‌گشت و نیز پوستی که از کمربند رد می‌کردند، بود. .لباس ماننائیان و دیگر قبایل اتحادیه مادها نیز همین گونه بود. رسم افکندن پوست بر شانه تا امروز نیز در میان شبانان کوهستانی آذربایجان محفوظ مانده است.

بعد از به قدرت رسیدن مادها در این منطقه و به سلطه در آوردن اقوام دیگر مادها از نظر پوشش بسیار ترقی کردند و با استفاده از آموخته های خود از اقوام مختلف اساس پوششی را گذاشتند که بعدها هخامنشیان از این پوشش به دلیل پوشانندگی و زیبایی بسیاری که داشت استفاده نمودند .

پوشاک مردان

مادها اولین قوم ایرانی بودند که به پرورش اسب اهمیت می‌دادند و در سوارکاری مهارت خاصی داشتند از این رو لباس مردان مادی می‌بایستی لباسی باشد که به آسانی بتوانند بر اسب سوار شوند.

پیراهن یا قبا(تونیک): پیراهنی که مادها مورد استفاده خود قرار می‌دادند عبارت بود از پوششی بلند که تا زانو می‌رسید[1]. آستین این پیراهن تنگ بود و احتمال می‌رود که در زیر بغل نیز دارای مرغک بوده تا دست به آسانی بتواند در آن حرکت کند. به طوری که از نقوش تخت جمشید استنباط می‌شود این پیراهن‌ها دارای سه نوع یقه بوده که دو نوع اول آن به صورت نیم‌گرد و نیم‌گرد ملایم بوده است و احتمال می‌رود در سر شانه چاکی وجود داشته باشد[1]. نوع سوم آن یقه‌ای ساده و بدون برگردان بود که از سر پوشیده می‌شد. مردان مادی روی این تونیک یا پیراهن کوتاه، تونیک بی‌آستین دیگری می‌پوشیدند.

شکل1- تصویری از یک پیراهن مادی که سه نوع یقه را نشان می‌دهد[1]

شلوارمادی: نوعی شلوار که به شکل شلوارهای تنگ رکاب دار امروزی بود. در نقوش تخت جمشید و پاسارگاد این شلوار کمی گشادتر و بلندتر(به طوری که روی کفش را می‌گرفت) و با رکابی در زیر کفش دیده می‌شود. گاهی رکاب‌ها در جلوی دمپای شلوار به هم می‌رسیدند و گاهی از درزی به درز دیگر شلوار متصل می‌شدند. این رکاب سبب می‌شد که شلوار هنگام سواری و یا شکار به بالا کشیده نشود.

مادها شلواری دیگری نیز با جوراب سر خود داشته‌اند(جوراب شلواری) که این شلوار از سکاها[1]تقلید شده که معمولا جهت هدیه و پیشکش از این نوع شلوار استفاده می‌کردند.

شکل2- تصویری از جوراب شلواری مادی و مراسم اهدای آن[1]

اصولا مادها به عنوان قومی سوار کار پیراهن دوخته شده خود را همراه با شلوار می‌پوشیدند که بعدها پارسیان نیز پوشیدن شلوار را از آنان اقتباس نمودند.

شکل3- تصویری از یک مرد مادی ملبس به پیراهن و شلوار مادی[2]

شنل: در نقوش تخت جمشید دو نوع شنل(مانتو) مشاهده می‌شود؛ یکی آستین بلند که مشخصاً بلندی آن تا مچ پا می‌رسید و مانند یک خرقه شانه ها را می‌پوشانید که احتمالا در مواقع لزوم به صورت مانتو مورد استفاده قرار می‌گرفته است[3] و نوع دیگر آن بدون آستین بود که به وسیله‌ی دو نوار از طرفین یقه در زیر گلو گره می‌خورد و گاهی نیز به صورتی پوستی بر روی شانه افکنده می‌شد.

شکل4- تصاویری از شنل بلند مادی[3]

شکل5- تصاویری از شنل کوتاه مادی که به صورت پوستی بر شانه آویزان شده است[3]

کلاه: کلاه در نزد اقوام ماد گذشته از پوشاندن سر و صورت در مقابل سرما و گرما جنبه آرایشی و نمایشی نیز داشته است.

مادها برای نمایش خصوصیات مذهبی یا قومی و نژادی خود از کلاه استفاده می‌کردند از این رو کلاه به عنوان پوشش سر از اهمیت و ارزش خاصی در میان آن‌ها برخوردار بوده است[1].

به طور کلی مادها از دو نوع کلاه استفاده می‌کردند: 1- تیارا یا میتر و 2- باشلیق

تیارا

تیارا کلاهی نمدی به شکل تاج مخروطی بلند و در جلو برآمده است که دنباله آن به صورت نواری در پشت گردن آویزان می‌باشد. این نوع آرایش مو بیشتر مخصوص شخصیت های عالی رتبه به ویژه شاهزادگان و حاکمان استان‌ها بوده است.

باشلیق

باشلیق یک واژه ترکی است که اروپاییان آن را فریچین می‌نامیدند. انواع مختلف باشلیق در میان ارامنه(پارت‌ها) و مردم قفقاز رایج بوده است. باشلیق از نمد یا کتان ساخته می‌شد و در قسمت بالای معمولاً نوک تیز و بلند و به شکل کیسه‌ای مخروطی بود که به عقب یا جلو برگشته و در قسمت پشت دنباله‌ای کوتاهی داشت که گردن را می‌پوشانید و در دو طرف نیز تکه‌ای اضافی داشت که گوش‌ها در زیر آن پنهان می‌شدند.

شکل5- تصاویری از باشلیق، نوعی کلاه مادی[3]

بر اساس نقوش بر جسته تخت جمشید می‌توان چهار نوع ارایش موی و سربند متفاوت را برای مادها بیان کرد.

· تیانا

· باشلیق

· کلاه نمدی بی‌لبه‌ای که کف سر را می‌پوشاند و زبانه‌ای به آن وصل بود. این نحوه آرایش با دو قطعه جانبی تکمیل می‌شد که به دو صورت قرار می‌گرفتند یا پایین کشیده می‌شدند و در جلو با دو تسمه باریک گره می‌خوردند و یا به طرف عقب کشیده می‌شدند و در پشت سر توسط دو تسمه گره زده می‌شدند. این کلاه مخصوص توسط مادها در مراسم‌ها استفاده می‌شد(شکل 4).

شکل6- تصاویری از یک نحوه پوشاندن سر توسط مردان ماد[1]

این نوع آرایش مخصوص منطقه سغدیانا (سمرقند امروزی) بوده است. این آرایش از یک نمد یک تکه ساخته شده که تا روی پیشانی و روی گردن پایین می‌آید و در جلو توسط دو تسمه باریک بسته می‌شود که می‌توان آن را به یک مقنعه تشبیه کرد.

کمربند: مادها از کمربندهایی که به صورت یک تکه چرم بلند به اندازه دو برابر دور کمر بود استفاده می‌کردند که در محل ختم یک دور کمر، در جلو از پهنایش کاسته شده و پس از این‌که هر یک از طرفین آن یک دور از یکدیگر رد و زیرو رو می‌شدند دوباره گره می‌خورد[1].

بعدها شکل کمر بند مادها عوض شد و دو سر آن از حالت باریک خارج شد و هر یک از طرفین آن به شکل منحنی محدب گردید که در انتها یک گردی به خود می‌گرفت. این دو نوع کمربند بر روی پیراهن بسته می‌شد.

پاپوش:

چکمه و چارق

پاپوش مادها از ابتدای ورود به فلات ایران چکمه ای نوک برگشته با ساق بلند بود ولی پس از اسکان یافتن، این چکمه تبدیل به کفشی بنددار شد که بدون رویه به وسیله‌ی بندهایی که تا زیر زانو ادامه می‌یافت، بسته می‌شد(مانند چاروق‌ روستاییان امروزی) [3]. این کفش بنددار چرمی با نوک برگشته نشان می‌دهد که پوشندگان آن‌ها بسیاری از وقت خود را به سوارکاری می‌گذراندند.

شکل7- تصویری از کفش مادی در ابتدای ورود به فلات ایران[3]

نوع دیگر پاپوش مادها در که نقش برجسته های آشوریان دیده شده است، پاپوشی با رویه‌ای به سه ردیف بند است که هر یک از این بندها از سوراخ‌های مقابل خود رد می‌شوند. این پاپوش با زبانه یا بدون زبانه از یک پارچه چرمی ساخته می‌شد و به نظر می‌آید که پاشنه‌هایی از درون برای آن تعبیه شده باشد علاوه بر این پاپوش‌ها طوری ساخته شده بودندکه شخص می‌توانست چیزی در آن قرار دهد تا بلندتر نشان داده شود بدون آن که کسی متوجه گردد.

شکل8- تصویری از چکمه بنددار مادی[3]

پوشاک نبرد: پوشاک مادها در نبرد، تونیک، شلوار و کلاه نمدی به همراه زره آهنین و شلواری که ساق را می‌پوشانید، بود. سپرهای آن‌ها از ترکه‌ی بینو بافته شده بود که به همراه جعبه تیرهاشان که زیر آن آویزان بود مورد استفاده قرار می‌گرفت. ابزارهای نبرد آنان نیز شامل نیزه‌های کوتاه، کمانی بلند همراه با تیرهایی از نی و همچنین خنجرهایی کوتاه که با نیام به وسیله تسمه کمربندی در پهلوی راست آویزان می‌شد، بود.

به طور کلی پوشیدن کمربند مخصوص خنجر، بستن آن در پهلوی راست، کوتاهی و نیم‌دار بودن آن از ویژگی‌های پوشش جنگی مادها به شمار می‌آمده است[3]. علاوه بر این بناهای اسکندر و نیز نویسندگان کلاسیک بر پوشیدن تن پوش های زیرین(کینون) به عنوان قسمتی از لباس سواره نظام یونانی گواهی می دهند که در واقع طبق نقل قولی از پولاکس، این تن پوش زیرین همان سارپیس یا کیتون ارغوانی مادها است.

شکل9- تصویری از دو جنگجوی مادی در حال نبرد[3]

منابع

[1] سلوکی، حوری، "تاریخ لباس پوشاک ایرانیان"، چاپ دوم، انتشارات نشر باران، رشت، 1385

[2] یاوری، حسین، "مختصری درباریه تاریخ تحولات لباس و پوشاک در ایران"، انتشارات سیمای دانش، تهران، 1389

[3] غیبی، مهراسا، "هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی"، چاپ سوم، انتشارات هیرمند، تهران، 1388

[1] - سکاها دسته‌ای از مردم کوچ نشین آریایی و ایرانی تبار بودند که محل زندگی آن‌ها از شمال به دشت‌های جنوب سیبری، از جنوب به دریای خزر و دریاچه آرال، از خاور به ترکستان چین و از باختر تا رود دانوب می‌رسید. سکاها از شاخه نژاد هند و اروپایی بودند که همواره در تاریخ قدیم ایران خودنمایی می‌کردند.

گذری بر پیشینه پوشاک اقوام ماد

مطالب مشابه :

داستان یک خیانت

مجری چادری با شلوار لی پاره و چکمه فشن

ملی گرایی و ظهور افکارهای غلط ملی گراهای ظاهری

10 ساعت با شوخی‌های زننده و هنجارشکن/ سال نو شبکه 2 با «نامداری و حسنی» کلید می‌خورد!!!

گذری بر پیشینه پوشاک اقوام ماد

آخرين‌ فهرست‌ اصلاح‌ شده‌ كالاهاي‌ مشمول‌ مقررات‌ استاندارد اجباري‌ واردات‌

کارگاه مجازی آموزش داستان نویسی3

کارگاه مجازی آموزش داستان نویسی13

فلسفه پوشیدن کفشهای پاشنه بلند چیست؟

انواع پوشاک پاییزه و زمستانی