شب يلدا (شب چله) ، پيشينه و ريشه آن
شب يَلدا يا شب چِله آخرين شب آذرماه، شب پيش از نخستين روز زمستان و درازترين شب سال است. ايرانيان و بسياري از ديگر اقوام آن را مبارك مي‌دارند و اين شب را جشن مي‌گيرند.
اين شب در نيم‌كره شمالي با انقلاب زمستاني مصادف است و به همين دليل از آن شب به بعد طول روز بيشتر و طول شب كوتاه‌تر مي‌شود.
ايرانيان باستان با اين باور كه فرداي شب يلدا با دميدن خورشيد، روزها بلندتر مي‌شوند و تابش نور ايزدي افزوني مي‌يابد، آخر پاييز و اول زمستان را شب زايش مهر يا زايش خورشيد مي‌خواندند و براي آن جشن بزرگي بر پا مي‌كردند.
پیشينهٔ جشن
يلدا و جشن‌هايي كه در اين شب برگزار مي‌شود، يك سنت باستاني است و پيروان ميتراييسم آن را از هزاران سال پيش در ايران برگزار ميكردهاند. در اين باور يلدا روز تولد خورشيد و بعدها تولد ميترا يا مهر است. بسياري بر اين باورند كه ريشهٔ پاس‌داشت شب چله ميراث قوم كاسپيان است. كاسپ‌ها از اولين اقوام آريايي هستند كه وارد ايران شدند.ان‌ها مردماني با چشم‌هاي كبودرنگ و موهاي بور بودند كه ابتدا در گيلان امروزي سكني گزيدند و پس از چندي به نقاط ديگر ايران مهاجرت كردند. كاسپ‌ها قوم نيرومندي بودند و تمدن توانمندي را پايه‌گذاري كردند. از جمله تمدن‌هاي آبي (Hydraulic Civilizations) كه مي‌توان از زيگورات چغازنبيل، آسياب‌ها و قنات‌هاي دزفول و شوشتر به‌عنوان آثار باقي‌مانده از تمدن كاسپ‌ها نام برد. همچنين پل‌هاي بسياري با نام آناهيتا در سراسر ايران ساختند و با ساخت چهارتاقي‌هايي توانستند انحراف ۲۳ درجهٔ مدار زمين در گردش به دور خورشيد را اندازه‌گيري كنند. كاسپ‌ها با استفاده از اين ابزار به تقويمي دقيق دست يافتند و دريافتند كه پس از آخرين شب پاييز بر طول روزها اندك‌اندك افزوده شده و از طول شب‌هاي سرد كاسته مي‌شود. اين جشن در ماه پارسي «دي» (تولد دوباره خورشيد) قرار دارد كه نام آفريننده در زمان پيش از زرتشتيان بوده‌است كه بعدها او به نام آفريننده نور معروف شد. واژهٔ روز (DAY) در زبان انگليسي (كه همريشه با زبانهاي كهن آريايي است) نيز از نام اين ماه برگرفته شده‌است. نور، روز و روشنايي خورشيد، نشانه‌هايي از آفريدگار بود در حالي كه شب، تاريكي و سرما نشانه‌هايي از اهريمن. مشاهده تغييرات مداوم شب و روز مردم را به اين باور رسانده بود كه شب و روز يا روشنايي و تاريكي در يك جنگ هميشگي به سر مي‌برند. روزهاي بلندتر روزهاي پيروزي روشنايي بود، در حالي كه روزهاي كوتاه‌تر نشانه‌اي از غلبهٔ تاريكي و اهريمن بر زمين. هنگام توسعهٔ آيين مهر در اروپا، مراسم شب چله به عنوان روز زايش مهر و نور و راستي با شكوه تمام برگزار مي‌شده‌است و پس از استيلاي مسيحيت در اروپا، آداب و رسوم آيين مهر كه در زندگي مردم و به‌خصوص در ميان روميان نفوذ كرده بود هم‌چنان باقي ماند اما با آمدن دين جديد رنگ نباخت . تا سال ٣۵٠ ميلادي تمام فرقه‌هاي مختلف مسيحيت متفق‌القول روز ششم ژانويه را روز ميلاد مسيح مي‌دانستند وليكن نفوذ آيين مهر كليساي روم را بر آن داشت تا روز تولد عيسي مسيح را مطابق با تولد مهر يا ميترا قرار دهد تا از التقاط اين دو مناسبت نفوذ بيشتري بر زندگي مردم داشته باشد و بزرگ‌ترين جشن آيين مهر را در خود حل كنند. با قدرتمند شدن كليساي رم و پس از گذشت زمان، فرقه‌هاي ديگر مسيحيت به اين سمت و سو گرويدند. ليكن هنوز كليساي ارمني و ارتدوكس شرقي روز ششم ژانويه را روز ميلاد مسيح مي‌دانند. آن‌چه از نظر پژوهشگران مسلم است اين است كه ٢١ يا ٢۵ دسامبر با توجه به اشاره‌هاي انجيل به فصل زراعت و اعتدال هوا و همچنين تاريخ دوران اوليه‌ي مسيحيت ، روز ميلاد عيسي مسيح نيست و نفوذ آيين مهر در رسوم كليسا نيز غيرقابل‌انكار است. نخستين مايه‌هاي جشن كريسمس وايلانوت ميراث و هديه‌ي ايران كهن به جهانيان است كه خود تا به امروز در زنده‌نگه‌داشتن آن كوشيده‌است. . ايرانيان باستان اين شب را شب تولد الهه مهر «ميترا» ميپنداشتند، و به همين دليل اين شب را جشن ميگرفتند و گرد آتش جمع مي‌شدند و شادمانه رقص و پايكوبي مي‌كردند.آن گاه خواني الوان مي‌گستردند و «ميزد» نثار مي‌كردند. «ميزد» نذري يا وليمهاي بود غير نوشيدني، مانند گوشت و نان و شيريني و حلوا، و در آيين‌هاي ايران باستان براي هر مراسم جشن و سرور آييني، خواني مي‌گستردند كه بر آن افزون بر آلات و ادوات نيايش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غيره، برآوردهها و فرآوردههاي خوردني فصل و خوراكهاي گوناگون، از جمله خوراك مقدس و آييني ويژه‌اي كه آن را «ميزد» مي‌ناميدند، بر سفره جشن مي‌نهادند. ايرانيان گاه شب يلدا را تا دميدن پرتو پگاه در دامنهٔ كوه‌هاي البرز به انتظار باززاييده‌شدن خورشيد مي‌نشستند. برخي در مهرابه‌ها (نيايشگاه‌هاي پيروان آيين مهر) به نيايش مشغول مي‌شدند تا پيروزي مهر و شكست اهريمن را از خداوند طلب كنند و شبهنگام دعايي به نام «ني يد» را مي‌خوانند كه دعاي شكرانه نعمت بوده‌است. روز پس از شب يلدا (يكم دي ماه) را خورروز (روز خورشيد) و دي گان؛ مي‌خواندند و به استراحت مي‌پرداختند و تعطيل عمومي بود (خرمدينان , اين روز را خرم روز يا خره روز مي‌ناميدند). در اين روز عمدتاً به اين لحاظ از كار دست مي‌كشيدند كه نمي‌خواستند احياناً مرتكب بدي كردن شوند كه ميترائيسم ارتكاب هر كار بد كوچك را در روز تولد خورشيد گناهي بسيار بزرگ مي‌شمرد.
ريشه واژه يلدا
واژه «يلدا» واژه ايست برگرفته از زبان سرياني (كه از لهجه هاي متداول زبان «آرامي» است) به معناي تولد. زبان «آرامي» يكي از زبان هاي رايج در منطقه خاورميانه و زبان اصلي نگارش كتب عهد جديد مسيحيان بوده است. (برخي بر اين عقيده اند كه اين واژه در زمان ساسانيان كه خطوط الفبا از راست به چپ نوشته مي شده , وارد زبان پارسي شده است).
تأثير يلدا در جشن‌هاي ديگر اقوام
♦ برخي مورخان معتقدند كه بيشتر رسوم دين مسيحيت از مهرپرستي(خورشيد پرستي) و يا ميتراييسم برگرفته شده‌است. مانند تولد مسيح در يك آغل كه كه به گفته آنها برگرفته شده از تولد ميترا در غار است و همچنين شب ميلاد مسيح كه مصادف با يلدا مي‌باشد , و همچنين درخت سرو و كاج كه در آيين مهر با ستاره‌اي بر فرازش تزيين مي‌شد. (ستاره نشانه ايست كه بازرگانان را راهنمايي مي‌كند تا به ميترا در غار برسند - درخت سرو را از اين روي دوست داشتند كه نماد آزادگي و مقاومت در برابر تاريكي بود كه آثارش را در ادبيات فارسي مي‌توانيم به وفور بيابيم - درخت كاج از اين روي در كشورهاي اروپايي مرسوم شد كه محيط طبيعي آنها براي رويش كاج بهتر بود). مورد ديگر شباهت كلاه بابانوئل با كلاهي شبيه كلاه موبدان آيين مهر است.
البته آن طور كه از متون مقدس مسيحيان (كتاب مقدس : عهد جديد) برمي آيد، تولد عيساي مسيح در يكي از اعتدالين (اعتدال بهاري يا پاييزي) صورت گرفته است و نه در زمستان.(چنانكه در «انجيل» آمده است كه در زمان تولد مسيح «چوپانان گله هاي خود را به چرا مي بردند») همانگونه كه مورخين قرون اوليه انتشار مسيحيت روايت مي كنند، تغيير تاريخ جشن ميلاد مسيح(كريسمس) و انطباق آن بر سالروز تولد ميترا، توسط كنستانتين كبير و به مشاورت كليسا، به منظور جايگزين نمودن آن با جشن انقلاب زمستاني يا زادروز خورشيد بوده است.
♦ در حدود ۴۰۰۰ سال پيش در مصر باستان جشن «باززاييده‌شدن خورشيد»، مصادف با شب چله، برگزار مي‌شده‌است. مصريان در اين هنگام از سال به مدت ۱۲ روز، به نشانهٔ ۱۲ ماه سال خورشيدي، به جشن و پايكوبي مي‌پرداختند و پيروزي نور بر تاريكي را گرامي مي‌داشتند. همچنين از ۱۲ برگ نخل براي تزيين مكان برگزاري جشن استفاده مي‌نمودند كه نشانهٔ پايان سال و آغاز سال نو بوده‌است.
♦ در يونان قديم نيز , اولين روز زمستان روز بزرگ‌داشت خداوند خورشيد بوده‌است و آن را خورشيد شكست ناپذير، ناتاليس انويكتوس، مي‌ناميدند(كه از ريشهٔ كلمهٔ ناتال كه در بالا اشاره شد برگرفته شده‌است و معني اش , ميلاد و تولد است). ريشه‌هاي يلدا در جشن ديگر مرسوم در يونان نيز باقي مانده‌است از مهم‌ترين اين جشن‌هاي مي‌توان به جشن ساتورن اشاره كرد.
♦ در قسمت‌هايي از روسيه‌ي جنوبي , هم‌اكنون جشن‌هاي مشابهي به‌مناسبت چله برگزار مي‌كنند. اين آيين‌ها شباهت بسياري با مراسم شب چله دارد. پختن نان شيريني محلي به صورت موجودات زنده، بازي‌هاي محلي گوناگون، كشت و بذر پاشي به صورت تمثيلي و باز سازي مراسم كشت، پوشانيدن سطح كلبه با چربي، گذاشتن پوستين روي هره پنجره‌ها، آويختن پشم از سقف، پاشيدن گندم به محوطه حياط، ترانه خواني و رقص و آواز و مهم تر از همه قرباني كردن جانوران از آيين‌هاي ويژه اين جشن بوده و هست. يكي ديگر از آيين‌هاي شب‌هاي جشن، فالگيري بود و پيشگويي رويدادهاي احتمالي سال آينده. همين آيين‌ها در روستاهاي ايران نيز كم و بيش به چشم مي‌خورند كه نشان از همانندي جشن يلدا در ايران و روسيه دارند.
♦ يهوديان نيز در اين شب جشني با نام «ايلانوت» (جشن درخت) برگزار مي‌كنند و با روشن‌كردن شمع به نيايش مي‌پردازند.
♦ آشوريان نيز در شب يلدا آجيل مشكل گشا مي‌خورند و تا پاسي از شب را به شب نشيني و بگو بخند مي‌گذرانند و در خانواده‌هاي تحصيل كرده آشوري تفال با ديوان حافظ نيز رواج دارد.
♦ نخستين روز زمستان در نزد خرمديناني كه پيرو مزدك هستند نيز سخت گرامي و بزرگ دانسته مي‌شود و از آن با نام «خرم روز» (خره روز) ياد مي‌گردد و آيين‌هايي ويژه در آن روز برگذار مي‌شود. اين مراسم و نيز سالشماري آغاز زمستان هنوز در ميان برخي اقوام ديده مي‌شود كه نمونه آن تقويم محلي پامير و بدخشان (در شمال افغانستان و جنوب تاجيكستان) است.
جشن يلدا و عادات مرسوم در ايران
♦ در آيين كهن , بنابر يك سنت ديرينه آيين مهر شاهان ايراني در روز اول دي‌ماه تاج و تخت شاهي را بر زمين مي‌گذاشتند و با جامه‌اي سپيد به صحرا مي‌رفتند و بر فرشي سپيد مي‌نشستند. دربان‌ها و نگهبانان كاخ شاهي و همهٔ برده‌ها و خدمت‌كاران در سطح شهر آزاد شده و به‌سان ديگران زندگي مي‌كردند. رئيس و مرئوس، پادشاه و آحاد مردم همگي يكسان بودند(صحت اين امر موكد نيست , شايد تنها افسانه باشد). جشن يلدا در ايران امروز نيز با گرد هم آمدن و شبنشيني اعضاي خانواده و اقوام در كنار يكديگر برگزار مي‌شود. متل گويي كه نوعي شعرخواني و داستان خواني است در قديم اجرا مي‌شده‌است به اين صورت كه خانواده‌ها در اين شب گرد مي‌آمدند و پيرتر‌ها براي همه قصه تعريف مي‌كردند. آيين شب يلدا يا شب چله، خوردن آجيل مخصوص، هندوانه، انار و شيريني و ميوه‌هاي گوناگون است كه همه جنبهٔ نمادي دارند و نشانهٔ بركت، تندرستي، فراواني و شادكامي هستند , اين ميوه‌ها كه اكثراً كثير الدانه هستند , نوعي جادوي سرايتي محسوب مي‌شوند كه انسان‌ها با توسل به بركت خيزي و پر دانه بودن آنها , خودشان را نيز مانند آنها بركت خيز مي‌كنند و نيروي باروي را در خويش افزايش مي‌دهند و همچنين انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمايندگاني از خورشيدند در شب. در اين شب هم مثل جشن تيرگان، فال گرفتن از كتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شكستن گردو از روي پوكي و يا پُري آن، آينده‌گويي مي‌كنند.
♦ در خطهٔ شمال و آذربايجان رسم بر اين است كه در اين شب خوانچه‌اي تزيين شده به خانهٔ تازه‌عروس يا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربايجان در سيني خود هندوانه‌ها را تزئين مي‌كنند و شال‌هاي قرمزي را اطرافش مي‌گذارند. درحالي كه مردم شمال يك ماهي بزرگ را تزئين مي‌كنند و به خانهٔ عروس مي‌برند.
♦ سفرهٔ مردم شيراز مثل سفرهٔ نوروز رنگين است. مركبات و هندوانه براي سرد مزاج‌ها و خرما و رنگينك براي گرم مزاج‌ها موجود است. حافظ‌خواني جزو جدانشدني مراسم اين شب براي شيرازي‌هاست. البته خواندن حافظ در اين شب نه تنها در شيراز مرسوم است، بلكه رسم كلي چله‌نشينان شده‌است.
♦ همداني‌ها فالي مي‌گيرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق مي‌نشينند و پيرزني به طور پياپي شعر مي‌خواند. دختر بچه‌اي پس از اتمام هر شعر بر يك پارچه نبريده و آب نديده سوزن مي‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتيبي كه نشسته‌اند شعرهاي پيرزن را فال خود مي‌دانند. همچنين در مناطق ديگر همدان تنقلاتي كه مناسب با آب و هواي آن منطقه‌است در اين شب خورده مي‌شود. در تويسركان و ملاير , گردو و كشمش و مِيز نيز خورده مي‌شود كه از معمولترين خوراكي‌هاي موجود در ابن استان هاست.
♦ در شهرهاي خراسان خواندن شاهنامهٔ فردوسي در اين شب مرسوم است.
* در اردبيل رسم است كه مردم، چله بزرگ را قسم مي‌دهند كه زياد سخت نگيرد و معمولاً گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچي و كشمش مي‌خورند.
♦ در گيلان هندوانه را حتما فراهم مي‌كنند و معتقدند كه هر كس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگي نمي‌كند و در زمستان سرما را حس نخواهد كرد. «آوكونوس» يكي ديگر از خوردني هايي است كه در اين منطقه در شب يلدا رواج دارد و به روش خاصي تهيه مي‌شود. در فصل پاييز، ازگيل خام را در خمره مي‌ريزند، خمره را پر از آب مي‌كنند و كمي نمك هم به آن مي‌افزايند و در خم را مي‌بندند و در گوشه‌اي خارج از هواي گرم اطاق مي‌گذارند. ازگيل سفت و خام، پس از مدتي پخته و آبدار و خوشمزه مي‌شود. آوكونوس در اغلب خانه‌هاي گيلان تا بهار آينده يافت مي‌شود و هر وقت هوس كنند ازگيل تر و تازه و پخته و رسيده و خوشمزه را از خم بيرون مي‌آورند و آن را با گلپر و نمك در سينه كش آفتاب مي‌خورند.(آو= آب و كونوس = ازگيل)۸۹/۲۲۱/۸۹/۲۵۰ ۱۶ دسامبر ۲۰۰۸، ساعت ۱۳:۱۰ (UTC)
♦ مردم كرمان تا سحر انتظار مي‌كشند تا از قارون افسانه‌اي استقبال كنند. قارون در لباس هيزم شكن براي خانواده‌هاي فقير تكه‌هاي چوب مي‌آورد. اين چوب‌ها به طلا تبديل مي‌شوند و براي آن خانواده، ثروت و بركت به همراه مي‌آورند.
مطالب مشابه :
تزئینات اتاق تولد
تزئینات اتاق تولد . تزئینات تاج نقره راهنماي مراسم عروسي و جشن
خاطرات ازدواج» خواستگار بارون
جشن تولد يك داشتم، بعدازظهر يكي از روزهاي بهاري بود و ما مشغول تزيين اتاق خواهرم براي
تزیین دستشویی و حمام عروس ( دکوپاژ وسایل دستشویی)
خود را به صورت كاملا فشن رنگ كنيد جذاب ترين و زيبا ترين رنگ مو براي همه جشن تولد;
اتاق عقد .. عروسی و ازدواج
اجزاي تشكيل دهنده سفره عقد هر يك نمادي از يك آرزوي نيك براي تزيين اتاق جشن تولد
رقابت؛ از جشن تولد تا مجلس ترحيم!
رقابت؛ از جشن تولد تا هاي بسيار بزرگ و تزيين شده به راه افتاد ترين اتاق
راهنماي خريد و ليست قيمت تم تولد 93
تزیینات سیسمونی و اتاق کودک بی بی ست چاقو وكفگير تزيين شده با طرح تم براي برش جشن تولد
تم تولد 1سالگي
کلاه تولد مقوايي رنگ تم با تزيين طرح براي رنگ انواع تم تولد -جشن دندوني-جشن قدم-جشن
شب يلدا (شب چله) ، پيشينه و ريشه آن
مي‌خواندند و براي آن جشن تولد مسيح در يك آغل نخل براي تزيين مكان برگزاري
ایده های نو و زیبا برای عروسی و جشن شما
ایده های نو و زیبا برای عروسی و جشن تزيين حنا: لباس روی تخت خواب یا تزئین در اتاق خواب
سفره آرایی هفت سین
در آيين هاي باستاني ايران براي هر جشن و يا مراسم براي تزيين سفره ي هفت سين اتاق خواب
برچسب :
تزيين اتاق براي جشن تولد