لغت نامه

برخی از لغات رایج در ونوش

پرنده گان و حیوانات

طلا : telah : خروس
کچی کرک : : مرغ مادر
سیکا : sika : اردک
چینکا :: جوجه
وگ :: قورباغه
اشنگ : نوعی موش بزرگ
گل: gal : موش
مار : mar : مار
کوز : kavez : لاک پشت
کنو : : زالو
شال : shal : شغال
بامشی : bameshi : گربه
گو : goo : گاو
گوگزا : goo geza : گوساله
گومیش: گاو میش
جونکا : : گاو نر
بچه یاتوله خرس =کِتِه
توله سگ=سگکِتکا
گوساله ماده=دِمِس
گاوماده تقریبا 2ساله =طَلِم
گوسالهنر=تِشِک
گاونرجوان =جِنیکا
منگو : mango : گاو ماده
گسن : : گوسفند
ورکا: بره
کلاج : kelaj : کلاغ
شکروم : shekerom : دسته هایی از سار
پیت کله : pit keleh : جغد
میچکا : michka : گنجشک
کتر : کبوتر
زیک : zik : نوعی پرنده بسیار کوچک
صحرا غاز : sahra ghaz : غاز صحرایی یا وحشی
صحرا سیکا : sahra sika : اردک صحرایی یا وحشی
چلچلا: chelchela: چلچله
رگ رگین : ragrakin : نوعی پرنده در آبندان ها
چاله خس : chalekhes : نوعی پرنده در آبندان ها
ایا : aya : نوعی پرنده وحشی
تیکا: tika : نوعی پرنده وحشی
شونه قپین : shone ghepin : شانه به سر
کشقد : زاغ
او گل : oogal : نوعی موش آبی
تشی : tashi : جوجه تیغی

وسیله ها

مخراز : meghraz, : قیچی

کمل : kamel : کاه برنج
بنج : : شلتوک ، برنج با پوست
سپوس- اوج : sapos : پوست برنج
گرواز : gervaz : نوعی بیل برای کشاورزی
فوکا : foka : وسیله ای برای کشاورزی
چنگگ : chengek : وسیله ای برای نرم کردن خاک برای زراعت
چاقاله : chaghaleh : وسیله ای جهت گودکی کوچک برای کاشت
داز: daz : داس یا وسیله ای برای بریدن شاخه های کوچک
داره : dareh : داس یا وسیله ای برای درو در کشاورزی
تاشه : tasheh : تیشه
تور : tor : تبر

افنداره: داس دسته بلند برای قطع کردن شاخه
درزن : darzen : سوزن
کلوش : kalosh : نوعی کفش محلی
سرپایی : sarpaee : دمپایی
قوا : gheva : کت

کلمد: لباس گالشها از جنس پشم
جرب : jereb : جوراب
تنه که : tenekeh : شورت
جمه : jemeh : پیراهن
شونه : shoneh : شانه
میرکا : mirka : دانه تسبیح
کوپا : koPa : از انباشته شدن محصولات کشاورزی را گویند
چلکوم : chelekom : چوب هایی که بر روی زمین مرتب بکارند
فیهه : fiheh : وسیله برای کشاورزی
بلو : balo : وسیله برای کشاورزی
لت کش : latkash : وسیله ای برای جابجا کردن گل و خاک
سمور : سماور
گالدوج : galdoj : سوزن بزرگ برای بستن روی کیسه ها
کیله : kileh : وسیله برای پیمانه برنج یا گندم
کیله : kileh : نهر کوچک برای عبور آب
تلم : telem : وسیله برای تولید دوغ یا کره یا ماست
دشون : deshon : وسیله برای تولید دوغ یا کره یا ماست
ساجه : جارو
شار ساجه: نوعی جارو از برگ درخت
فنر : fener : فانوس
لمپا : lampa : چراغ گرد سو
قلیون : ghalyon : قلیان
سرنا -لوتی: serna : نوعی ساز سنتی
للوا : laleva : نی
کش دمبک : kash dambek : نوعی ضرب
کرفا: kerfa : وسیله ماهی گیری

سیالیگ:تور ماهی گیری
پیلکا : pilka : ظرف سفالی
چراغ سوتکه: cheragh sotkeh: وسیله قدیمی برای روشنایی منزل
لوه : laveh : دیک پلوپزی

مکان ها

کش : kash : هم به پهلوی بدن معنی می دهد و هم به کنار و جنب مکان
سامون : samon : محدوده خانه یا مرز خانه یا زمین را گویند

هدار: hedar : عبور کردن
کلوم : kelom : طویله : محل نگهداری دام
کرکلی : kekeli : محل نگداری مرغ و اردک و غاز و ...
کله : kaleh : جایی که بیرون از منزل غذا پخت می شده است.
تیم جار : time jar : محلی برای پاشیدن دانه ها برای کشت
رنگ ها

سیو : siyoh : سیاه
اسبه : esbeh : سفید
کهو : kahoh : کدر یا رنگ تیره
سرخ : serkh : قرمز یا سرخ
زرد و زار : zard o zar : رنگ زرد یا بیماری
اعضای بدن

کپل : kapel : باسن
بال : bal : دست
لینگ : ling : پا
کله : kaleh : سر
بلفه : belfeh: ابرو
می : mi : مو
چونه : choneh : چانه
لوشه : losheh : لب
گلی : gali : گلو
شکم : shkem : شکم

میون ذیل : mion zil : بین گردن و پشت
په کت : pekat : پشت سر
انگیس : انگشت

چش خنه : chesh kheneh : گودی چشم
زمان ها و اوقات

اسا : esa : حالا ، اکنون

پینه ماز : pine maz : عصر

صواحی : sevahi : صبح

چاش گدر : chash geder : موقع ناهار

چاشت : chasht : ظهر

ناماشون: namashon : غروب

شو : sho : شب

شو نیشت: sho nisht : شب نشینی

پر توم نیهه : per tom niheh : خیلی وقت نیست ، دقایقی پیش
حرکات ظاهری بدن

کلش : kelesh : سرفه

اشنوفه: عطسه

ول و ویاز : valo vyaz : دهن دره یا حرکات بعد از خستگی

وشنا : veshna : گرسنه

تشنا : teshna : تشنه

دکت : daket : افتاده یا مریض

زاله تو : zaletoo : تب شدید

گس دگیت : ges daghit : حالت ناراحتی ، بی قرار

خرناس : khernas : خر و پف شدید

دنن چقره:سائیدن دندانها هنگام خواب یا عصبانیتوضعیت هوا

وارش : varesh : باران

شلاب: باران تند

ماهی شه:باران نم نم هنگام بهار

اوزر: بادی خنکی که هنگام شب از کوه می وزد

خزری: نسیم یا بادی که از دریا می وزد

گیل وا :بادی که از سمت شرق به غرب می وزد

دشت وا :بادی که از غرب به سمت دشت گرگان می وزد

دپاچ: بوران

افتاب سو : پرتو افتاب

گل مرغی:گرگ ومیش

سکه سیم :سرما سوز دار

چرم مه: مه غلیظ

شلاشری:هوای دائم بارانی

تیون:طوفان

دمه:باد شدید

افتاب : eftab : آفتاب

سرما : serma : سردی

ورفی : varfi: برفی
غذا ها و میوه ها
هلی : hali: آلوچه ، گوجه سبز

او : oo : آب

مرغنه : mergheneh : تخم مرغ

پشتی : ته دیک

پلا تیم : pela tim : اضافه های برنج یا پلو

پلا : pela : برنج ، پلو

فرموونی : خرمالو

سف : سیب

سو تی : نوعی گوجه سبز
پشته زیک : peshteh zik : نوعی شکلات محلی
کئی پلا : kaee pela : کدو برنج

باکله : bakeleh : باقلا

دیگر اصطلاحات

لینگه لو: linge lo : لگد مال ، له کردن

چله: cheleh : شاخه درخت

چمر : chemer : صدا

ونگ : vang : صدا زدن

شونگ: shong : فریاد زدن

تیل : til : گل و لای

تتی : titi : شکوفه درخت یا گل

گنگه : kengeh : زیرساقه گیاه که در زمین است

پچیم : pachim : پرچین یا دیوار چوبی که با شاخه ها درست می شود

تلی : tali : تیغ یا سیخ برخی درختان

چکر : cheker : برامدگی روی چوب و دیگر وسیله ها

هاپرتان : پرتاب کردن

کتار : ketar : به مجموعه دهان را گویند

کل : شخم زدن اول بهار

نشا : nesha : بوته برنج برای کاشت

کمل کوفا: kamel kafa : مجموعه از چیدن کاه رویس هم

هماس : demas : بگیر

میراب : mirab : کسی که آب زمین را تقسیم می کند

تیم : tim : بذر یا دانه

کتل : katel : به درازا ، ردیف

چکه : chakeh : دست زدن

سما: رقص

نفار :nefar : محلی برای استارحت و نگهبانی در صحرا

اخر : آخور ، محل غذا برای دام

پی دسا : پا برهنه

رواق سر : revagh sar : ایوان یا جلوی منزل

کاتی : kati : نردبان

لچک : lachek : سربند ، پارچه برای بستن سر

پنیک : ویشکون

قچیلک : قلقلک برای خنده

کلن : kalen : خاکستر آتش

وازیگ : شن و ماسه

دسته چرخ: dasteh charkh : فرغون ، وسیله برای حمل بار

شب خوابی : shab khabi: چراغ شب

متکا :metka : متکا یا بالش

دسی برق : dasi bargh : چراغ دستی یا قوه

لم و لوار : lamo levar : خرابه یا چاله کنار باغ که دیوار نباشد

آپچین : apchin : نایلون یا پلاستیک

واحدهای شمارش واصطلاحات اصیل که امروزه کمتردرزبان محلی مورداستفاده قرارمی گیرد.

واحدشمارش حبّه قند=کِلو
واحدشمارش قطعه گوشت=تِریکواحدشمارش گردو وتخممرغ=کِل
واحدشمارش سیرومغزگردو=چِکه
واحدشمارش پیاز=بِنه
واحد شمارش نارنجوانار=گِنّهواحدشمارش کَنَف=پِتی

واحدشمارش علف: پشته

واحدشمارش دسته برنج :کسو

واحدشمارش چند دسته برنج: کر

واحدشمارش چند کر :کله

واحدشمارش چند کله :دیمچی

واحدشمارش چند دیمچی :کپا که به صورت مخروط است که از باران اسیب نبیند

واحدشمارش حبوبات: کیله هشت کیلو

واحدشمارش حبوبات: خروار هشتاد کیلو

واحدشمارش روغن :دازه

واحدشمارش لبنیات :چارک –من

واحدشمارش هیزم : بار- میزانی که اسب یا قاطر حمل می کرد
دعوای دواَسب=جَقه
دعوای دوگاو=کَلی
وسیله ای برای ریسیدن کنف=کِتلوم
داروخانه =اَفتِک
مطب دکتر=محکمه یا اَفتِک خنه
آب دهان آویزان=گِلِس
جعبه چوبی=یاشیک
قدم یاگام=شاب
عبور=هِدار
بینی=وِنی
لانه مرغان=کِلی
خانه چارپایان=کِلوم
چندلحظه پیش=دوسا
گاوشیرده=منگودوشا
بغل راه پله=کِنّا
دفعه،مرتبه،بار=کَش
لیز=قِلیز
زوزه شغال=بَوُو یا اَوُو
زوزه سگ=لَوُو
آفتابه مسی=جِری

با سلام خدمت شما دوست عزیز مدتی است مشغول جمع اوری کلیه لغات محلی هستم فعلا قسمتی را گذاشتم تا اگر تمایل دارید لغاتی را که شما نیز استفاده می کنید یا می شنوید را را در این لغت نامه درج کنم. با تشکر بهزاد

ناشنیده‌هایی از زبان فارسی

♥♥♥ ♥♥♥ ♥♥♥ ♥♥♥ ♥♥♥ ♥♥♥

آیا می‌دانستید واژه‌های زیر را که در زبان فرانسه تلفظ می شود فارسی هستند؟

===

آسانسور، آلیاژ، آمپول، املت، باسن، بتون، بلیت، بیسکویت، پاکت، پالتو، پریز،پلاک، پماد، پوتین، پودر، پوره، پونز، پیک نیک، تابلو، تراس، تراخم، نمبر،تیراژ، تور، تیپ، خاویار، دکتر، دلیجان، دوجین، دوش، دبپلم، دیکته، رژ، رژیم،رفوزه، رگل، رله، روبان، زیگزاگ، ژن، ساردین، سالاد، سانسور، سرامیک، سرنگ،سرویس، سری، سزارین، سوس، سلول، سمینار، سودا، سوسیس، سیلو، سن، سنا، سندیکا،سیفون، سیمان، شانس، شوسه، شوفاژ، شیک، شیمی، صابون، فامیل، فر، فلاسک، فلش،فیله، فیبر، فیش، فیلسوف، فیوز، کائوچو، کابل، کادر، کادو، کارت، کارتن، کافه،کامیون، کاموا، کپسول، کت، کتلت، کراوات، کرست، کلاس، کلوب، کلیشه، کمپ،کمپرس، کمپوت، کمد، کمیته، کنتور، کنسرو، کنسول، کنکور، کنگره، کودتا، کوپن،کوپه، کوسن، گاراژ، گارد، گاز، گارسون، گریس، گیشه، گیومه، لاستیک، لامپ،لیسانس، لیست، لیموناد، مات، مارش، ماساژ، ماسک، مبل، مغازه، موکت، مامان،ماتیک، ماشین، مانتو، مایو، مبل، متر، مدال، مرسی، موزائیک، موزه، مین،مینیاتور، نفت، نمره، واریس، وازلین، وافور، واگن، ویترین، ویرگول، هاشور،هال، هالتر، هورا و بسیاری از واژه‌های دیگر.

♥♥♥♥♥♥♥

آیا می‌دانستید که بسیاری از واژه‌های عربی در زبان فارسی در واقع عربی نیستند و اعراب آن‌ها را به معنایی که خود می‌دانند در نمی‌یابند؟ این واژه‌ها را ساختگی (جعلی) می‌نامند و بیشترشان ساختهٔ ترکان عثمانی است. از آن زمره‌اند:

===

ابتدایی (عرب می‌گوید: بدائی)، انقلاب (عرب می‌گوید: ثوره)، تجاوز (اعتداء)،تولید (انتاج)، تمدن (مدنیه)، جامعه (مجتمع)، جمعیت (سکان)، خجالت (حیا)،دخالت (مداخله)، مثبت (وضعی)، مسری (ساری)، مصرف (استهلاک)، مذاکره (مفاوضه)،ملت (شَعَب)، ملی (قومی)، ملیت (الجنسیه) و بسیاری از واژه‌های دیگر.

♥♥♥♥♥♥♥

بسیاری از واژه‌های عربی در زبان فارسی را نیز اعراب در زبان خود به معنی دیگری می‌فهمند، از آن زمره‌اند:

===

رقیب (عرب می‌فهمد: نگهبان)، شمایل (عرب می‌فهمد: طبع‌ها)، غرور (فریفتن)،لحیم (پرگوشت)، نفر (مردم)، وجه (چهره) و بسیاری از واژه‌های دیگر.

♥♥♥♥♥♥♥

آیا می‌دانستید که ما بسیاری از واژه‌های فارسی‌مان را به عربی و یا به فرنگی واگویی (تلفظ) می‌کنیم؟

===

این واژه‌های فارسی را یا اعراب از ما گرفته و عربی (معرب) کرده‌اند و دوباره به ما پس داده‌اند و یا از زبان‌های فرنگی، که این واژها را به طریقی از خود ما گرفته‌اند، دوباره به ما داده‌اند و از آن زمره‌اند:

ـ از عربی

فارسی (که پارسی بوده است)، خندق (که کندک بوده است)، دهقان (دهگان)، سُماق (سماک)، صندل (چندل)، فیل (پیل)، شطرنج (شتررنگ)، غربال (گربال)، یاقوت (یاکند)، طاس (تاس)، طراز (تراز)، نارنجی (نارنگی)، سفید (سپید)، قلعه (کلات)،خنجر (خون گر)، صلیب (چلیپا) و بسیاری از واژه‌های دیگر.

ـ از روسی

استکان: این واژه در اصل همان «دوستگانی» فارسی است که در فارسی قدیم به معنای جام شراب بزرگ و یا نوشیدن شراب از یک جام به افتخار دوست بوده است که از سدهٔ ١۶ میلادی از راه زبان‌ ترکی وارد زبان روسی شده و به شکل استکان درآمده است و اکنون در واژه‌نامه‌های فارسی آن را وام‌واژه‌ای روسی می‌دانند.

سارافون: این واژه در اصل «سراپا» ی فارسی بوده است که از راه زبان ترکی وارد زبان روسی شده و واگویی آن عوض شده است. اکنون سارافون به نوعی جامهٔ ملی زنانهٔ روسی گفته می‌شود که بلند و بدون آستین است.

پیژامه: همان « پای‌جامه» فارسی است که اکنون در زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و روسی pyjamaنوشته شده و به کار می‌رود و آن‌ها مدعی وام دادن آن به ما هستند.

♥♥♥♥♥♥♥

واژه‌های فراوانی در زبان‌های عربی، ترکی، روسی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی نیز فارسی است و بسیاری از فارسی زبانان آن را نمی‌دانند. از آن جمله‌اند:

===

ـ کیوسک که از کوشک فارسی به معنی ساختمان بلند گرفته شده است و در تقریباً همهٔ زبان‌های اروپایی هست.

ـ شغال که در روسی shakal، در فرانسوی chakal، در انگلیسی jackal و در آلمانیSchakal نوشته می‌شود.

ـ کاروان که در روسی karavan، در فرانسوی caravane، در انگلیسی caravan و در آلمانی Karawane نوشته می‌شود.

ـ کاروانسرا که در روسی karvansarai، در فرانسوی caravanserail، در انگلیسی caravanserai و در آلمانیkarawanserei نوشته می‌شود.

ـ پردیس به معنی بهشت که در فرانسوی paradis، در انگلیسی paradise و در آلمانی Paradies نوشته می‌شود.

ـ مشک که در فرانسوی musc، در انگلیسی musk و در آلمانی Moschus نوشته می‌شود.

ـ شربت که در فرانسوی sorbet، در انگلیسی sherbet و در آلمانی Sorbet نوشته می‌شود.

ـ بخشش که در انگلیسی baksheesh و در آلمانی Bakschisch نوشته می‌شود و در این زبان‌ها معنی رشوه هم می‌دهد.

ـ لشکر که در فرانسوی و انگلیسی lascar نوشته می‌شود و در این زبان‌ها به معنی ملوان هندی نیز هست.

ـ خاکی به معنی رنگ خاکی که در زبان‌های انگلیسی و آلمانی khaki نوشته می‌شود.

ـ کیمیا به معنی علم شیمی که در فرانسوی، در انگلیسی و در آلمانی نوشته می‌شود.

ـ ستاره که در فرانسوی astre در انگلیسی star و در آلمانی Stern نوشته می‌شود. Esther نیز که نام زن در این کشورهاست به همان معنی ستاره است.

♥♥♥♥♥♥♥

برخی دیگر از نام‌های زنان در این کشور‌ها نیز فارسی است، مانند:

===

ـ Roxane که از واژهٔ فارسی رخشان به معنی درخشنده است و در فارسی نیز به همین معنی برای نام زنان روشنک وجود دارد.

ـ Jasmine که از واژهٔ فارسی یاسمن و نام گلی است.

ـ Lila که از واژهٔ فارسی لِیلاک به معنی یاس بنفش رنگ است.

ـ Ava که از واژهٔ فارسی آوا به معنی صدا یا آب است. مانند آوا گاردنر.

ـ واژه‌های فارسی موجود در زبان‌های عربی، ترکی و روسی را به دلیل فراوانی جداگانه خواهیم آورد.

♥♥♥♥♥♥♥

آیا می‌دانستید که این عادت امروز ایرانیان که در جملات نهی‌کنندهٔ خود «ن» نفی را به جای «م» نهی به کار می‌برند از دیدگاه دستور زبان پارسی نادرست است؟

===

امروز ایرانیان هنگامی که می‌خواهند کسی را از کاری نهی کنند، به جای آن که مثلا بگویند: مکن! یا مگو! (یعنی به جای کاربرد م نهی) به نادرستی می‌گویند:

نکن! یا نگو! (یعنی ن نفی را به جای م نهی به کار می‌برند).

در پارسی، درست آن است که برای نهی کردن از چیزی، از م نهی استفاده شود، یعنی مثلاً باید گفت: مترس!، میازار!، مده!، مبادا! (نه نترس!، نیازار!، نده!،

نبادا!) و تنها برای نفی کردن (یعنی منفی کردن فعلی) ن نفی به کار رود، مانند:

من گفتهٔ او را باور نمی‌کنم، چند روزی است که رامین را ندیده‌ام. او در این باره چیزی نگفت.

♥♥♥♥♥♥♥

آیا می‌دانستید که اصل و نسب برخی از واژه‌ها و عبارات مصطلح در زبان پارسی در واژ‌ه‌ها عبارتی از یک زبان بیگانه قرار دارد و شکل دگرگون شدهٔ آن وارد زبان ما شده است؟ به نمونه‌های زیر توجه کنید:

===

-هشلهف: مردم برای بیان این نظر که واگفت (تلفظ) برخی از واژه‌ها یا عبارات از یک زبان بیگانه تا چه اندازه می‌تواند نازیبا و نچسب باشد، جملهٔ انگلیسی I shall have (به معنی من خواهم داشت) را به مسخره هشلهف خوانده‌اند تا بگویند ببینید واگویی این عبارت چقدر نامطبوع است! و اکنون دیگر این واژهٔ مسخره آمیز را برای هر واژهٔ عبارت نچسب و نامفهوم دیگر نیز (چه پارسی و چه بیگانه) به کار می‌برند.

-چُسان فُسان: از واژهٔ روسی Cossani Fossani به معنی آرایش شده و شیک پوشیده گرفته شده است.

زِ پرتی: واژهٔ روسی Zeperti به معنی زتدانی است و استفاده از آن یادگار زمان قزاق‌های روسی در ایران است در آن دوران هرگاه سربازی به زندان می‌افتاد دیگران می‌گفتند یارو زپرتی شد و این واژه کم کم این معنی را به خود گرفت که کار و بار کسی خراب شده و اوضاعش دیگر به هم ریخته است.

-شِر و وِر: از واژهٔ فرانسوی Charivari به معنی همهمه، هیاهو و سرو صدا گرفته شده است.

-فاستونی: پارچه ای است که نخستین بار در شهر باستون Boston در امریکا بافته شده است و بوستونی می‌گفته‌اند.

-اسکناس: از واژهٔ روسی Assignatsia که خود از واژهٔ فرانسوی Assignat به معنی برگهٔ دارای ضمانت گرفته شده است.

-فکسنی: از واژهٔ روسی Fkussni به معنی بامزه گرفته شده است و به کنایه و واژگونه به معنی بیخود و مزخرف به کار برده شده است.

ـ لگوری (دگوری هم می‌گویند): یادگار سربازخانه‌های ایران در دوران تصدی سوئدی‌ها است که به زبان آلمانی به فاحشهٔ کم‌بها یا فاحشهٔ نظامی می‌گفتند: Lagerhure.

ـ نخاله: یادگار سربازخانه‌های قزاق‌های روسی در ایران است که به زبان روسی به آدم بی ادب و گستاخ می‌گفتند Nakhal و مردم از آن برای اشاره به چیز اسقاط و به درد نخور هم استفاده کرده‌اند.

♥♥♥♥♥♥♥

لغت نامه

مطالب مشابه :

سگ نژاد الابای-سگ گله اسیای مرکزی

خروس؛ نماد عشق امساله

جک جدید سال 92

واحدهای شمارش واصطلاحات اصیل مازرونی

حیوانات و نمادهای سیاسی و فرهنگی !

لغت نامه