گوتیک، یکی از سبک‌ها و دوره‌های تاریخی معماری است. این سبک، سبکی مذهبی بوده که همواره، در خدمت کلیسا بوده است.

 

آغاز پیدایش هیچیک از شیوه‌های معماری را به دقت شیوهٔ گوتیک، نمی‌توان تعیین کرد. هنر معماری گوتیک در میان سالهای1137 و1144(میلادی)در جریان بازسازی کلیسای سنت دنیس فرانسه پا به عرصه وجود گذاشت و تا اواسط قرن شانزدهم میلادی در اروپا معمول بود. هنر گوتیک در میان دو دوره رمانسک و رنسانس واقع شده است و تا قبل از دوره مدرن گوتیک به عنوان یک صفت منفی به کار می‌رفت فیلاریته از آن به عنوان هنر فلاکت زده یاد می‌کند.

 

دورهٔ گوتیک در فرهنگ جهان دوران استیلای مذهب، و بالاخص کلیسا، بر جوامع بوده. نوع ارتباطات در آن دوران به صورت عمودی تعریف می شده است. بدین معنا که تمام ابعاد و جنبه‌های زندگی در جهت خداوند و برای خداوند تعریف می شده. این الگو در معماری آن دوران خود را به صورت فلش‌های رو به بالا (به سمت خداوند) نشان داده است. دورهٔ گوتیک با ظهور اومانیسم پایان یافت. البته عده ای دوره رنسانس را دشمن گوتیک می دانند .

مردم گاتیک

گوت ها- یکی ازقبایل شرق آلمان

گوت‌ها

گوت‌ها یکی ازقبیله های ژرمنی شرقی بودند، که در سده‌های سوم و چهارم، امپراتوری روم را غارت کرده و بعداً باور به یک شکل مسیحیت(آریانیسم) را پذیرفتند. گوت‌ها در سده‌های پنجم و ششم، به دو شاخه بخش شده بودند:

یکی از دو شاخه اوستروگوت ها (خاورگوت‌ها) بودند. شاخه دیگر ویزیگوت ها(باخترگوت‌ها) بودند. گوت‌ها امپراطوری روم را دوره کوچ در در سال ۴۱۰ م. غارت کردند. گوت‌ها جانشینی برای ایالتی نیرومند از امپراتوری روم را به ترتیب درشبه جزیره ایبری و ایتالیا، تأسیس کردند.

نیروهای گوت‌های باختری در سال ۴۱۰ م. به رم تاختند. پس از فروپاشی روم غربی گوت‌ها تا دو سده و نیم دیگر در اروپا نقش بزرگی را بازی کردند. آنها در آغاز سده پنجم م. به شبه جزیره ایبری کوچیدند.زبان گوتیک یکی از زبان‌های از بین رفته قبایل شرقی آلمان است که توسط گاتیک‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

خرده فرهنگ گت یک خرده فرهنگ معاصر است که کشورهای زیادی را در بر داشته است.بسیاری تشکیل این خرده فرهنگ را اوایل دههٔ ۱۹۸۰ دربریتانیا می‌دانند و آن را یکی از شاخه‌های سبک پست-بانک به شمار می آورند.خرده فرهنگ در دوره‌های طولانی نسبت به خرده فرهنگ‌های دیگر عمر طولانی تری داشته و تا امروز دوام یافته است.تصاویر این سبک نشان میدهد که خرده فرهنگ گت امروزی تحت تاثیر ادبیات گوتیک در قرن ۱۹ و فیلم‌های ترسناک و وحشت آور بوده است.

خرده فرهنگ گت همواره با زیبایی شناختی همراه بوده است.از موسیقی و مد روز گرفته تا همهٔ کسانی که با سلیقه‌شان عضوی از خرده فرهنگ گت به حساب می آیند.موسیقی گوتیک شامل تعدادی از سبک‌های مختلف میباشد.سبک لباس پوشیدن در این خرده فرهنگ محدوده‌ای از سبک‌های دث راک،پانک،آندروجینوس،ویکتوریایی، مقداری رنسانس ومدیول را شامل میشود.

معماری گوتیک

واژه گوتیک صرفا برای  معماری اطلاق نشده و لیکن چون معماری گوتیک نسبت به ‏سایر هنرها همانند تندیسگری و نقاشی از اهمیت بیشتری برخوردار بود ، به همین خاطر ‏گوتیک را بیشتر مترادف با معماری دانسته‌اند . اکنون بر کسی پوشیده نیست که معماری ‏گوتیک نه بربری است و نه گوتیک . معماری گوتیک آفریده نبوغ سده‌های میانه‌است و به عنوان ‏شیوه‌ای هنری ، شایسته مقایسه با هر شیوه و سبک دیگری است .‏ باید یاد آور شدکه در شکل گیری معماری گوتیک ، دو شخصیت برجسته ، بسیار موثر بودند ، ‏یکی از آنها « برنارکلرویی » و دیگری « سوژر» رئیس دیر سن دنی بود ، برنار کارویی معتقد بود ‏که : ایمان چیزی عرفانی و اشراقی است نه منطقی . معماری « سیتر سیان» تحت تاثیر تفکرات ‏برنار کلرویی شکل می‌گرفت . برنامه معماری تواما تزیینات افراطی و تجملیرا نفی کرده‌است . ‏اما سوژر کلیسایی که بازسازی نمود ( دیر سن دنی ) از نظر شکوهمندی ، سبک رومانسک را ‏پشت سر نهاد .سوژر معتقد بود که باید کلیسایی ساخت که مملو از نور باشد ، و همین امر در ‏ایجاد پنجره‌های بزرگ کلیساهای گوتیک تاثیر بسزایی داشت البته چون این شیشه ها اغلب منقوش بودند در بحث نورگیری زیاد چندان  نتیجه مطلوبی نداشتند .

تصویر زیر مربوط به کلیسای نوتردام می باشد:

سبک گوتیک

 

معماری :‏
دوره معماری در اروپا طی سده‌های سیزده و چهارده شکل گرفته و شکل گیری آن در این دو ‏سده مراحلی را طی نموده‌است که به نظر می‌رسد ، آنرا در سه دوره گوتیک آغازین ، گوتیک ‏پیشرفته و گوتیک پسین بررسی نماییم .‏
الف ) گوتیک آغازین : معماری گوتیک در فرانسه آغاز گردید .البته با دوباره ساختن کلیسای ‏سن دنی پاریس ، این کلیسا یکی از بزرگترین و قدیمی ترین بناهای عصر گوتیک محسوب می‌‏گردد . با اینکه کلیسای سن دنی هم آثار رومانسک در آن مشهود است و هم گوتیک ، و لیکن ‏کلیسای دوره انتقال است.‏
کلیسای نوتردام پاریس : این بنا در سال ۱۱۶۳ میلادی ساخته شد . برجهای بازوها جریی از ‏نقشه کلیسای پاریس یا کلیسای مشهور نوتردام نبودند . این بنا طوری است که متعلق به سبک ‏گوتیک آغازین است . ولیکن نیم نگاهی به گوتیک پیشرفته دارد که در آن فقط کلاهک باریک و ‏زیبا رومی مربع تقاطع ، خط دراز و افقی سقف را که از پشت برجهای جسیم نمای غربی آن رو ‏به غرب کشیده شده قطع کرده‌است .‏ در نقشه این کلیسا پنج راهرو قابل ملاحظه‌است ، که در آن شیوه بلوک بندی رومانسک با شیوه ‏تاق زنی شش بخشی صحن در دوره گوتیک آغازین ترکیب شده‌است . بازویی اصلی کوتاه است ‏و از حد راهروهای جانبی بیرونی فراتر رفته‌است . صحن اصلی به گوتیک آغازین چهار بخشی ‏است و یک سه دهانه به شکل یک رشته نقشهای گل سرخی دارد . ردیف پنجره‌های زیر ‏گنبدی با پایین آوردن نقشهای گل سرخی دارد ، سه دهانه تا حد بالای بالکانه ، پایین تر آورده ‏شده‌اند.‏

یکی دیگر از آثار معماری گوتیک آغازین ، کلیسای لائون است که در سال ۱۱۶۰ میلادی حدود ‏چهل سال بعد ، یعنی در سال ۱۲۰۰ میلادی تکمیل گردید . هر چند که این کلیسا بسیاری از ‏ویژگیهای رومانسک را دارد . ولی همین عناصر ساختمانی را با المانهای معماری گوتیک مانند ‏تاق جناغی و قرس تیزه دار در هم آمیخت محراب و جایگاه خوانندگان ، مدت زمانی پس از ‏تکمیل کلیسا توسعه یافت و پلان کنونی آن نسبتا دراز و باریک است و انتهای شرقی آن ‏راستگوشه و حال و هوایی آشکارا انگلیسی از جمله ویژگیهای رومانسک قابل تشخیص این نقشه ‏، مربع تقاطع علامت گذاری شده و شبکه بندیهای آن است . که از یک واحد بزرگ در قسمت ‏صحن بالا مربع کوچک در هر راهروی جانبی تشکیل شده‌است .‏

گوتیک

سایت کلیسا:

پنجره بزرگ گل سرخی کلیسای نوتردام

وجود این پنجره های منقوش مانع از ورود نور می شد اما فضا را چنان عاشقانه می کرد که کسی به تاریکی داخل کلیسا توجه نمی کرد .

یک پنجره منقوش دیگر:

 

 

ب ) معماری گوتیک پیشرفته : معماری گوتیک در مرحله مترقی با پشت سر گذراندن تجربه ‏های بسیار به طور بسیار چشمگیری از معماری شیوه رومانسک و حتی گوتیک آغازین متمایز ‏گردید . در میانه سده سیزدهم معماری گوتیک به اوج اعتلای خود رسید ، در همین زمان ‏کلیساهای جامع : رنس ، آمین ، بووه ، بورژ بنا شدند که هم مشخص یه بلندی و سبکی کم ‏سابقه و باریکی جزرها و نازکی دیوارها ، کشیدگی برجها و منارها و تیزی سر مناره‌ها ، تکرار و ‏تاکید قائمهای ساختمانی بودند ، بدان میزان که حالت خیزی رو به آسمان ، یا فضایی محصور ‏آویخته بر پیکر کلیسا بخشید .‏
کلیسای شارتر : این کلیسا که از دو بازوی عرضی و طولی تشکیل یافته‌است . به نظر می‌رسد ‏که بخش انتهای شرقی با صحن اصلی کلیسا برابر باشد و مهمترین چیزی که در این کلیسا به ‏چشم می‌خورد ، نوع سازماندهی فضاهاست . آخرین طراحی مربعی ، که در کلیساهای گوتیک ‏آغازین به کار بسته می‌شدند ، جایشان را به یک شبکه بلوک بندی چهار گوش دادند ، که در ‏آینده به اصل معماری گوتیک پیشرفته مبدل خواهد شد . در مقابل هر بخش چهار گوش صحن ‏‏( هر واحد) فقط یک مربع تنها دیده می‌شود . این روش بلوک بندی جدید را تغییری در ‏طراحی تاق همراه است . تاق بندی گوتیک پیشرفته در مقایسه با اسلاف خود ، محوطه نسبتا ‏کوچکتری اشغال می‌کرد . حائل بندیش آسانتر بود . یعنی چهار بخشی است . حتی از نظر ‏بصری هم تاثیر قابل توجهی داشت چون دیگر تصور نمی‌رفت که هر یک از واحد‌های اصلی و ‏کنار هم حجم‌های جداگانه‌ای باشند و همچنین دیگر اثری از روش ستون بندی در این بناها ‏دیده نمی‌شد. هر چند صحن اصلی دارای مفصل بندی قابل توجهی بود ، و لیکن به صورت ‏وسیع و پیوسته جلوه گر است .‏

ج ) معماری گوتیک پسین : دوره سوم یا آخر گوتیک را باید دوران اعتلا و همچنین پایان این ‏شکوه و عظمت و ظرافت دانست . در این زمان معمار گوتیک تلاش و سیعی در جهت ایجاد ‏قوسهای متقاطع داشت که فشار تاق را بدون واسطه سر ستونها مستقیما به پایه‌های بنا منتقل ‏کند . پنجره‌های وسیعتری جای پنجره‌های وسیع پیشین را گرفتند و شبکه‌های داخلی آن به ‏صورت شعله‌های آتش در می‌آمد و نوارهای متقاطع به شکل ابرو در آن تعبیه شدند .‏
یکی از نمونه‌های بارز کلیساهای این دوره کلیسای سن مالکو در شهر روان پایتخت نرماندی ‏است .‏
معماری گوتیک در کشورهای اروپایی :در هر یک از این کشورها معماری گوتیک دارای ‏ویژگیهایی خاص است . حال برای آشنایی با این ویژگیها به بررسی کوتاه و مختصر معماری ‏گوتیک در کشور انگلستان می‌پردازیم :‏
گوتیک در انگلستان : معماری گوتیک از شارتر وایل دوفرانس چون سیلی به سوی ایالت فرانسه ‏سرازیر شد و از مرزها عبور کرد . و به کشور انگلستان قدم نهاد .انگلستان با روی باز معماری ‏جدید را پذیرفت وعلت آن هم این بود که نیمی از کشور انگلستان در قلمرو فرانسه بود . اسلوب ‏معماری گوتیک در انگستان به سه مرحله تقسیم می‌شود . گوتیک نخستین ، گوتیک مزین ، ‏گوتیک قائم . در معماری گوتیک آغازین در انگلستان پنجره‌های بسیار بلند و نوک تیز و ‏تاقیهایی به همین روش پدیدار شد که سبک نیزه‌ای نام گرفت .‏
کلیسای سنت الیزابت : این کلیسا در شهر ماربورگ واقع شده ، که در سال (۱۲۳۳تا ۱۲۸۳ م ) ‏ساخته شده‌است . از بناهای این دوره در آلمان است راهروهای جانبی بخش عمده‌ای از نقش ‏حائل بندی لازم برای تاق مرکزی را انجام می‌دهند .‏

پیکر تراشی در معماری گوتیک :پیکرتراشی گوتیک به طور کامل از کلیساهای این دوره پدیدار ‏شد ، وبرروی درهای غربی که دروازه‌های ورود به اورشلیم بهشت آسا وسردرهای شاهی پنداشته ‏می شدند ، قرار گرفتند .پیکره‌های سردر غربی کلیسای « شارتر» که به صورت یکپارچه از کار ‏در آمده‌اند ، عظمت و قدرت مسیح را نمایان می‌کنند . تولد ، معرفی مسیح در معبد و مسیح ‏کودک در دامن مریم عذرا در سمت راست و معراجش به آسمان بر سردر سمت راست .‏
نقطه اوج پیکرتراشی گوتیک را در بعضی از تندیسهای کلیسای « رایمز» (۱۲۹۹- ۱۲۲۵ م) می‌‏توان دید ، و از همه مشهورتر در این کلیسا مجموعه‌ای به نام ملاقات وجود دارد که در آن ‏صحنه حضرت مریم (س) دارای شخصیت کاملا متمایزی است ، آنهم به خاطر انحنایی که به ‏بدن داده شده و به صورت موزونی بدن را برگردانده و به سوی ملاقات کنندگان متمایل شده ‏است .‏
شیشه منقوش در معماری گوتیک :‏ اوج معماری گوتیک در پیکرتراشی واستفاده از هنر پرشکوه و با جاذبه‌ای است که به شیشه ‏منقوش معروف شده‌است . این مصالح جدید تقریبا با سبک گوتیک مترادف اند . در هیچ دوره ‏دیگری شیشه را با یک چنین ظرافت و زیبایی و حتی مهارتی به کار نبرده‌اند .‏
روش بدست آوردن شیشه به این صورت بود که : شیشه را نخست با عمل دمیدن شکل می‌‏دادند یا به درون قالبی با ضخامت متغییر می‌فشردند و یا از میان غلطکهایی می‌گذراندند . ‏شیشه ورقی یا شیشه لوحی بدست می‌آوردند . شیشه لوحی را می‌بریدند و به صورت قطعات ‏چهارگوش در می‌آوردند . سپس قطعات مزبور را می‌شکستند و یا به قطعات کوچکتری تبدیل ‏می کردند .و روی میز صافی که یک طرح خاص با استفاده از گچ بر آن تقسیم شده بود مونتاژ ‏می کردند.‏ 


سبک گوتیک
سبک گوتیک از حدود صده های 10 و 11 میلادی تا پیش از رنسانس در معماری وجود داشته است. من اطلاعات دقیقی از این نوع معماری ندارم ولی میتوانم نمونه آنرا در کلیساهای قدیمی تصور کنم که که ساختمانی بلند با خمیدگیهای کم و پر از خطوط راست است که در جاهای مختلفش نمادهایی عجیب و غریب وجود دارند. بیشتر این نوع کلیساها در آلمان و فرانسه وجود داشته اند. علاوه بر معماری، سبک گوتیک در مجمسه سازی، موسیقی و ادبیات افسانه‌ای نیز حضور داشته است. کلا در این سبک، جهان غیرقابل شناخت، راز آلو د، عجیب و پر از غرایب دیده میشود. واز همه مهمتر نوعی بدبینی در تمام شئون آن نهفته است. این سبک در موسیقی هنوز ادامه دارد.اصطلاح گوتیک به معماری و هنر اروپای قرن دوازدهم تا اوایل قرن شانزدهم اطلاق می شود. علمداران رنسانس ایتالیایی، یعنی جریان فرهنگی پس از دوره ی گوتیک، به هنر این دوره نگاهی تحقیر آمیز داشتند.
در یک فاصله زمانی نمونه های هنر گوتیک را می توان از اسپانیا تا اسکاندیناوی و از ایرلند تا مرزهای شرقی امپراتوری روم دید. علت حضور این هنر را باید در فعالیت های تجاری و مذهبی مردمان غرب اروپا در مناطق شرقی مدیترانه جست و جو کرد.
برای درک هنر گوتیک باید همواره آن دسته از عوامل تاریخی، فرهنگی و اجتماعی که در شکل گیری آن دخیل بوده اند را مد نظر داشت. قرن دوازه قرن گسترش اروپا همراه با انفجار جمعیت و بهبود روشهای کشاورزی و بازرگانی اقتصادی منطقه بود در این دوره زائران و جنگهای صلیبی دامنه ی نفوذ اروپا و مسیحیت را گسترش دادند. در اسپانیا مسیحیان اسپانیایی بر مورها فائق شدند و جهان ژرمنی پیشرفت خود را به سوی شرق آغاز کرد. در قرن دوازدهم همچنین اصلاحاتی در کلیساها به وقوع پیوست. شهرهای جدیدی به عنوان مراکز تحقیقی دینی رشد یافتند و مدارس وابسته به کلیسای جامع به عنوان مراکز آموزشی جایگزین صومعه ها شدند.
در طول قرن دوازدهم پذیرش روزافزون قدرت مطلقه پادشاه، جایگزین نظام فئودالی شد و فرانسه که این روند در آن قوی تر از جاهای دیگر رخ داد به عنوان مهد هنر گوتیک قلمداد شد تا قرن سیزدهم که دیگر حاکمیت نظام پادشاهی کاملا تثبیت شد، این قرن دوره فرماندهی لویی نهم بر فرانسه، ادوارد اول بر انگلستان و فردیک دوم بر آلمان و آلفونسو بر ایتالیا بود، با بازگشت و احیای قدرت شاهان کشورهای مستقل قد علم کردند و فعالیتهای فرهنگی عظیمی شکل گرفت که اغلب خود پادشاهان منشا آن بودند.
گسترش شهرها و ظهور فرقه های مذهبی جدید مثل فرانسیسکن ها و دومینیکن ها تا حد زیادی عامل شکل دهی حیات معنوی در قرن سیزدهم بود این فرقه ها اثر شدیدی بر عالم فرهنگ و هنر گذاشتند.
معماری گوتیک نخستین بار در ایل- دو- فرانس استانی در شمال فرانسه شکل گرفت و مهمترین مرکز مذهبی این منطقه صومعه ی "سن دنی" بود.
مهمترین عناصر معماری در این بناها طاق های نوک تیز و طاق های قوسی یا به عبارت دیگر سقف ها و بامهای طاقدار و هلالی شکل بودند. این عناصر از معماری رومی وار سده های قبل به عاریت گرفته شده بود اما با پرداختی تازه تر با هم ترکیب شده بودند.
یک بنای گوتیک آمیزه ی حجم هایی است که از حالتی نرم و سبک برخوردارند و ترکیب منسجم و همآهنگ آن ها گوئی حرکت به سوی بالا دارد . پیدایش " پشت بند های معلق " در معماری گوتیک که فشار بار طاق ها و به طور کلی بنا را تحمل می کردند ، تا حدود زیادی دیوارهای بنا را که پیش از آن 
وظیفه ی تحمل فشار را نیز بر عهده داشتند از این وظیفه آزاد کرد و به این ترتیب از ضخامت دیوارها کاسته شد . پنجره های عظیم در میان دیوارها گذاشته شد و از میان سطوح وسیع شیشه های رنگین این پنجره ها ، نور فراوان به داخل بناها راه یافت. از اینجاست که سطح دیوارهای بسیاری از کلیساهای گوتیک به پرده های عظیم شفاف و سبک شبیه است، کیفیت زیبا و رمزگونه نور از اجزاء مهم سمبولیسم کلیساهای گوتیک به شمار می رود ...
در مدت زمانی کوتاه، معماری نوظهور گوتیک به اوج شکوفایی خود رسید و مبدل به شیوه ای از هنر شد که عظمت تاج و تخت سلطنتی فرانسه را می نمایاند. 
شیوه «گوتیک» منحصر به هنر معماری نیست، حتی اشیا و مجسمه های فراوانی هستند که به این شیوه ساخته شده اند. این سبک پس از معماری و مجسمه سازی تنها در نقاشی نمود پیدا کردکه بر خلاف معماری و پیکرتراشی در مراحل نخست خود با قدمهایی آهسته شروع کرد. از جمله نقاشان این سبک جوتو، سیمونه مارتینی، لورنستو گیبرتی و دوتچو هستند. تمامی آثار نقاشی ملهم از همان معماری است. بیشتر تحت سلطه ی نقاشی های کلیسایی و پرده هایی از مسیح و مریم به عناوین مختلف است. در این میان هنرمندان فلورانسی بیشتر تمایل به کشیدن نقاشی های دیواری داشتند تا قابهای تزئینی.

درعکاسی و حتی در سینما و سایر هنرها هم "سبکی" به نام گوتیک وجود ندارد همانطور که گفته شد به نام " شیوه ی گوتیک" خوانده می شود. چون در نهایت هنرشناسان بر این نظر هستند که گوتیک سبک نیست و نام نوعی شیوه ی معماری در یک گذر زمانی است ( همان قرن دوازده تا شانزده که در بالا ذکر گردید) که این نام بعد از قرن شانزده توسط علمداران رنسانس ایتالیایی با نگاهی تحقیر آمیز به این نوع معماری اطلاق گردید. گوتیک در اصل نوعی بازتاب هنری در فرم است که توسط گوت ها اختراع شده است و دلیل اصلی طاق های تیز و بلند رسیدن به کمال الهی بود.
چیزی که امروزه در ادبیات و سینما و موسیقی و عکاسی به نام گوتیک نام برده می شود در اصل هنری است که بر اثر بازتاب ذهنی و نمادهای بیرونی و الهام گرفته شده از معماری گوتیک، به عرصه ی ظهور رسیده است.کلیسای لائون
از آثار معماری گوتیک آغازین است که در سال 1160 میلادی در پاریس ساخته شده .هر چند این کلیسا بسیاری از ویژگی های معماری رمانسک را داراست ولی وجود المانهای معماری گوتیک مانند طاق جناغی و قوس تیزه دار موجب شده جز سبک گوتیک بشمار بیاید.
پلان امروزی آن تقریبا دراز و باریک است و حال و هوایی انگلیسی دارد.سقف شیب دار چوبی بالای بالکانه،قوس بندی صحن ، ردیف پنجره های زیر گنبد از ویژگی های گوتیک اولیه است که در این بنا دیده میشود.
در کلیسای لائون دو برج در دو طرف هر یک از بازویی ها یک برج گلدسته و دو برج غربی وجود دارد که تعدادشان رویهم رفته به هفت برج یعنی به عدد کامل عرفانی میرسد.این عدد کامل برجها از ویژگی های گوتیک آغازین بوده است.

 

 

 

 کلیسای شارتر

 

منبع: معماران