کاربرد آمار در جغرافیای انسانی(بخش هشتم)-بررسی روایی و پایایی و محاسبه آلفای کرونباخ

روایی و پایایی و محاسبه آلفای کرونباخ

بررسی روایی (Validity) ، پایایی (Reliability) و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (Cronbach’s Coefficient Alpha) در پرسشنامه:

در بسیاری از تحقیقات و مقالات با عبارت های روائی و پایائی بر می خوریم، در اینجا ضمن تشریحی مختصر از مفاهیم مذکور نحوه انجام آن را توضیح دهیم-

مراحل بررسی صحت و سلامت پرسشنامه: پرسشنامه تحقیق می باید با توجه به اهداف تحقیق و فرضیات و سؤالات تحقیق تدوین گردد. به این منظور اولین قدم می تواند بررسی تحقیقات مشابه و نگاه به پرسشنامه های تحقیقاتی آنها باشد. بعد از تدوین پرسشنامه اولیه که با شناخت و تجربیات مجری یا مجریان تحقیق و بررسی منابع و سوابق تحقیق صورت می گیرد، این پرسشنامه که پرسشنامه ای خام محسوب می گردد به بوته آزمایش گذارده می شود. از جمله مراحل آزمودن آن، ارائه پرسشنامه به تعدادی از افراد خبره و مطلع و کارشناس است. ضمن تشریح اهداف و فرضیات تحقیق و تشریح هدفی که از تدوین هر سؤال یا مجموعه سؤال به منظور رسیدن به آن آورده شده، از افراد خبره خواسته می شود تا نظراتشان را در مورد پرسشنامه و اصلاح آن بگویند(روشی که معمولاً در بررسی اعتبار پرسشنامه ها مورد استفاده قرار می گیرد). در مرحله بعدی تعدادی از پرسشنامه ها ( که این تعداد نسبتی از کل جامعه ما خواهد بود و تعداد آن می تواند از ۵ پرسشنامه تا بیش از ۳۰ پرسشنامه باشد) توسط افرادی نمونه از جامعه مورد نظر تکمیل می گردد. به این مرحله معمولاً «پیش آزمون» ( pre test) گفته می شود. غالباً با تکمیل تعدادی پرسشنامه محقق می تواند متوجه شود که آیا افراد جامعه مورد بررسی برداشت و درک درستی از سؤالات دارند؟ سؤالات از نظر جمله بندی و ترتیب و شکل و غیره درست تنظیم شده اند؟ در مرحله دیگر با بهره گیری از روش های آماری و نرم افزارهای مربوطه به بررسی پرسشنامه می پردازیم؛ از جمله معروف ترین این روش ها محاسبه آلفای کرونباخ( Cronbach Alpha ) است که جهت بررسی «پایایی» به کار می رود.

هنگامی که قصد انجام تحقیقی را داریم یکی از قدم های اساسی استفاده از ابزارهای مناسب است. به عنوان مثال هنگامی که قصد بررسی شیوع کم وزنی در بین نوزادان را داریم، باید نوزادان تولد یافته را وزن کنیم. برای این کار می بایست از ترازوی مخصوص توزین نوزاد و آنهم ترازوی استاندارد استفاده شود؛ در این صورت است که می گوییم ابزار به کار رفته ما برای این تحقیق دارای «روائی» است. در این مثال چنانچه با چند بار وزن کردن، وزن هر کودک همان وزن نمایش داده شد، یا به عبارتی قابلیت تکرار داشت، می توانیم بگوییم که ابزار تحقیق ما دارای «پایداری» است..

با مثال فوق می توان دید که لزوم بررسی پایایی و روایی تنها به تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی و تحقیقات پرسشنامه ای اختصاص ندارد. پرسشنامه به عنوان یک وسیله فنی در تحقیقات تجربی علوم انسانی به کار گرفته می شود و این ابزار سنجش ابتدائاً خود می باید مورد بررسی های لازم قرار گیرد و در صورت سلامت و مناسبت کافی مورد استفاده قرار گیرد. از جمله بررسی های متداول در سنجش مذکور بررسی «روایی» و«پایایی» است.

روایی اعتبار (validity) :

آیا ابزار اندازه‌گیری مورد نظر می‌تواند ویژگی و خصوصیتی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه‌گیری کند؟ به عبارت دیگر مفهوم روایی( validity ) به این سؤال پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد. پرسشنامه‌ای (یا بطور کلی ابزار اندازه‌گیری) که مثلا برای ارزیابی «تعهد سازمانی کارکنان» طراحی شده ولی پرسش‌هایش به گونه‌ای طراحی شده‌اند که «رضایت شغلی کارکنان» را ارزیابی می‌کند روایی ندارد. هرچند ممکن است بررسی‌های آماری، پایایی مطلوب آن را نشان دهد. همین‌طور پرسشنامه‌ای که همه وجوه موضوع مورد تحقیق را در بر نگیرد قطعا دارای روایی مطلوبی نیست. موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری‌های نامتناسب می‌تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش سازد.

روش بررسی روایی: بررسی روایی پرسشنامه ابتدا با بررسی منابع موجود و بررسی سوابق صورت می گیرد. سؤالات پرسشنامه می باید با توجه به اهداف، فرضیات و سؤالات تحقیق تدوین گردد. نظر کارشناسان و خبرگان می‌تواند کمک خوبی برای بهبود روایی ابزار اندازه‌گیری باشد. به این منظور پرسشنامه همراه با اهداف و فرضیات و سؤالات آن در اختیار تعدادی از افراد صاحبنظر و کارشناس در زمینه تحقیق مربوطه گذارده می شود و از آنان خواسته می شود تا نظر اصلاحی خود را در مورد سؤالات پرسشنامه ارائه دهند. علاوه بر این با پیش آزمون پرسشنامه، که در آن تعدادی پرسشنامه در جامعه مورد نظر به صورت نمونه تکمیل می گردد، می توان پی به مشکلاتی در پرسشنامه برد و با انجام اصلاحات اعتبار آن را بالا برد.

پایایی (اعتماد reliability) :

در بررسی «پایایی» هدف این است که بدانیم ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. به بیان دیگر اگر ابزار اندازه‌گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به یک گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم خواهد بود؟ به عبارت دیگر، «همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات در یک آزمون معادل که به صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی به دست آمده است» چقدر است. برای اندازه‌گیری پایایی غالباً از شاخصی به نام «ضریب پایایی» استفاده می‌کنیم. دامنه ضریب پایایی از صفر تا ۱+ است. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است. «پایایی کامل» واقعاً به ندرت دیده می‌شود و در صورت مشاهده قبل از هر چیز باید به نتایج شک کرد.

برای محاسبه ضریب پایایی ، شیوه‌های مختلفی به کار برده می‌شود. از جمله:

الف) اجرای دوباره آزمون یا روش بازآزمایی ( Test – Retest )
ب)   روش موازی یا روش آزمونهای همتا ( Equivalence )
ج)   روش تصنیف یا دونیمه کردن آزمون ( Split – half )
د)   روش کودر- ریچاردسون ( Kuder – Richardson )
ه)   روش آلفای کرونباخ ( Cronbach Alpha )

بررسی پایایی با استفاده از آلفای کرونباخ:

ضریب آلفای کرونباخ توسط کرونباخ در سال ۱۹۵۱ ابداع شده و یکی ازمتداولترین روشهای اندازه گیری اعتماد پذیری و یا پایائی (Reliability) پرسش نامه ها است.

ضریب آلفای کرونباخ برای سنجش میزان تک بعدی بودن نگرشها ، قضاوت ها ، عقاید و سایر مقولاتی که اندازه گیری آنها آسان نیست به کار می رود. در واقع می خواهیم ببینیم تا چه حد برداشت پاسخگویان از سؤالات یکسان بوده است. اساس ضریب آلفای کرونباخ نیز پایه طیف ها یا مقیاس هاست. مقیاس عبارت است از دسته ای از اعداد که بر روی یک پیوستار به افراد، اشیاء یا رفتار در جهت به کمیت کشاندن کیفیتها اختصاص داده می شود. وانگهی مقیاسها جهت اندازه گیری گرایش و نگرشها به کار می رود.

رایج ترین مقیاسی که در تحقیقات اجتماعی به کار برده می شود لیکرت است و آن مقیاسی است که بر سطح سنجش در مقیاس ترتیبی که دارای تعدادی گویه ، معمولا بین ۵ تا ۷ گویه می باشد که به صورت منفی و مثبت سازمان یافته وتعدادآنها با هم برابر است. به هر یک از گزینه ها نمراتی، مثلاً از ۷-۱ ویا ۶-۰ یا هرشکل دیگری که با ملاحظه مثبت و منفی بودن سئوال ترتیب نیز مراعات گردد داده می شود.

مثال: نظر شما در باره سیاست خودکفایی گندم که در سال سه دهه اخیر در ایران دنبال می شود چیست؟

کاملا موافقم … موافقم… نظری ندارم.. مخالفم.. کاملا مخالفم..

چون فرمول آلفای کرونباخ مب.تنی بر واریانس است، بنابراین طبق خواص واریانس به هر ترتیبی نمره داده می شود مقدار آن تغییر پیدا نمی کند .

هرقدر شاخص آلفای کرونباخ به ۱ نزدیکترباشد، همبستگی درونی بین سؤالات بیشتر و در نتیجه پرسشها همگن ترخواهند بود. کرونباخ ضریب پایایی۴۵% را کم، ۷۵% را متوسط و قابل قبول، و ضریب ۹۵% را زیاد پیشنهاد کرده (کرونباخ۱۹۵۱) . در بسیاری از منابع نیز مقادیر به دست آمده بالای ۷/۰ در این آزمون مطلوب تلقی می‌شود‌. بدیهی است درصورت پایین بودن مقدارآلفا، بایستی بررسی شود که با حذف کدام پرسشهای پرسشنامه مقدارآن را می توان افزایش داد.

آلفای کرونباخ با استفاده از رابطه زیر قابل محاسبه است:

در این رابطه K تعداد پرسش‌ها و Si انحراف معیار امتیاز کل پرسش‌ها است.

هرقدرهمبستگی مثبت بین سؤالات بیشتر شود، میزان آلفای کرونباخ بیشتر خواهد شد و بالعکس

هر قدر واریانس میانگین سؤالات بیشتر شود آلفای کرونباخ کاهش پیدا خواهد کرد

افزایش تعداد سؤالات تاثیرمثبت و یا منفی (بسته به نوع همبستگی بین سؤالات) بر میزان آلفای کرونباخ خواهد گذاشت

افزایش حجم نمونه باعث کاهش واریانس میانگین سؤالات در نتیجه باعث افزایش آلفای کرونباخ خواهد شد.

روش محاسبه آلفای کرونباخ با spss :

نرم افزار spss یکی از نرم افزارهای متداول برای تعیین پایایی با یکی از روش‌های فوق ( و معمولا روش آلفای کرونباخ) می‌باشد.

هنگامی که اطلاعات پرسشنامه ها به کامپیوتر وارد شد و تعاریف داده ها و مراحل اولیه ورود داده ها در spss صورت گرفت ، می توانیم به محاسبه آلفای کرونباخ اقدام کنیم.

مثال: در یک تحقیق در مورد گیاهان دارویی از پاسخگویان خواسته ایم که سؤالات زیر را جواب دهند.

خیلی

کم

متوسط

زیاد

خیلی

زیاد

قایلیت کشور را در تولید گیاهان دارویی چقدر می دانید؟

قایلیت استان را در تولید گیاهان دارویی چقدر می دانید؟

با توجه به اینکه جامعه آماری پاسخگویان ما در حدود ۱۰۰ نفر بود . ابتدا به ۳۰ تن از آنان پرسشنامه را دادیم و خواستیم پاسخ دهند.

جهت محاسبه آلفای کرونباخ در spss مراحل زیر را انجام می دهیم:

به قسمت Analyze سپس به قسمت Scale می رویم و به Reliability analysis می رویم.

Analyze
Scale
… Reliability Analysis

در پنجره ای که باز می شود سؤالات مورد نظرمان را به پنجره سمت راست منتقل می کنیم.( در مثال فوق دو سؤال قابلیت استان و قابلیت کشور را به پنجره سمت راست می آوریم.) پیش گزینه spss برای model همان Alpha است و کافی است که ما بر روی Ok کلیک کنیم تا خروجی را دریافت کنیم:

جدول اول تعداد پرسشنامه های ما را که برای محاسبه به کار گرفته شده نشان می دهد Case Processing Summary و جدول دوم با عنوان Reliability Statistics ضریب آلفای کوکران Cronbach’s Alpha و تعداد سؤالات N of Items را نشان می دهد. در این خروجی ضریب آلفا .۷۹۷ و تعداد سؤالات ۲ بوده است. تعداد پرسشنامه ها ۳۰مورد بوده که همه ۳۰ مورد در تحلیل قابل استفاده بوده است.

Case Processing Summary
		N	%
Cases	Valid	30	100.0
Excludeda	0	.0
Total	30	100.0
a. Listwise deletion based on all variables in the procedure.

Reliability Statistics
Cronbach’s Alpha	N of Items
.797	2

در مثال بالا ضریب آلفای کرونباخ .۷۹۷ بوده که ضریبی قابل قبول برای تأیید پایایی است.

در پرسشنامه ها گاه تعداد زیادی از سؤالات به صورت همین تعداد طیف وجود دارد. می توان همه این سؤالات را به همان شکلی که در مثال بالا دو سؤال را مورد بررسی قرار دادیم، به یکباره بررسی کنیم. چنانچه ضریب آلفای به دست آمده کمتر از حد قابل قبول بود می توانیم یکی یکی سؤالاتی را حذف کنیم و اثر حذف آن سؤال را بر ضریب آلفای کلی ببینیم. مثال:

در تحقیقی که در بالا به عنوان مثال برای دو سؤال از سؤالات آن ضریب آلفا محاسبه شد، ۱۰ سؤال دیگر نیز داریم که به همین شکل به صورت پنج گزینه ای هستند. البته بعضی از این سؤالات عناوین گزینه هایشان مشابه همان دو سؤال بالا است ، اما بعضی عناوین متفاوتی دارند:

خیلی بیشتر

می شود

کمی بیشتر

می شود

فرقی

نمی کند

کم

می شود

خیلی کم

می شود

به اعتقاد شما تولید گیاهان دارویی در آینده چه تغییراتی خواهد داشت؟

به اعتقاد شما مصرف گیاهان دارویی در آینده چه تغییراتی خواهد داشت؟

وقتی چهار سؤال مثال بالا را با هم همزمان در نظر گرفته و ضریب آلفا برای آن محاسبه کردیم عدد به دست آمده ما .۶۹۳ شد که جهت تأیید پایایی کم است.

Reliability Statistics
Cronbach’s Alpha	N of Items
.693	4

یکی از راه های بالا بردن پایایی در پرسشنامه این است که بعضی سؤالات را از پرسشنامه حذف کنیم. در مثال از بین چهار سؤال بالا سؤال شماره چهار(مصرف) را حذف کردیم. ضریب آلفا بالاتر نرفت ، بلکه پایین تر هم آمد : (.۶۷۴ )

Reliability Statistics
Cronbach’s Alpha	N of Items
.674	3

وقتی از بین چهار سؤال بالا ، سؤال سوم (تولید) را حذف کردیم ضریب آلفا بالاتر رفت : (.۷۲۸ )

Reliability Statistics
Cronbach’s Alpha	N of Items
.728	3

علاوه بر این روش که به صورت دستی یکی – یکی می توانیم سؤالاتی را حذف کنیم و اثر آن را در عدد ضریب آلفا ببینیم، نرم افزار SPSS این امکان را به صورت راحت تری نیز فراهم کرده است.

برای به دست آوردن خروجی مربوط به آن پس از طی مراحل مشابهی که برای گرفتن خروجی قبلی گفتیم، در پنجره مربوطه به قسمت STATISTICS می رویم و Scale if item deleted را تیک می زنیم. و سپس ۰k را می زنیم.

Analyze> Scale > Reliability analysis → statistic» Scale if item deleted

خروجی آن به شکل زیر خواهد بود (دو خروجی اول آن مشابه خروجی قبلی است و خروجی سوم که در statistic علامت زده بودیم تا به ما بدهد یعنی Scale if item deleted به این شکل):

Item-Total Statistics
	Scale Mean if Item Deleted	Scale Variance if Item Deleted	Corrected Item-Total Correlation	Cronbach’s Alpha if Item Deleted
قایلیت استان را در تولید گیاهان دارویی چقدر می دانید؟	۱۲٫۶۶۶۷	۲٫۳۶۸	.۶۲۳	.۵۲۳
به اعتقاد شما تولید گیاهان دارویی در آینده چه تغییراتی خواهد داشت؟	۱۲٫۰۰۰۰	۴٫۰۶۹	.۲۸۲	.۷۲۸
به اعتقاد شما مصرف گیاهان دارویی در آینده چه تغییراتی خواهد داشت؟	۱۱٫۹۰۰۰	۳٫۸۸۶	.۴۰۹	.۶۷۴
قایلیت کشور را در تولید گیاهان دارویی چقدر می دانید؟	۱۲٫۴۳۳۳	۲٫۳۹۲	.۶۶۰	.۴۹۰

در خروجی حاصل شده ما نتیجه حذف یکی – یکی سؤالات را می بینیم. در جدول مربوطه ستون آخر ضریب آلفا است. ضریب آلفایی که با حذف هر یک از سؤالات حاصل می شود. مثلاً می بینیم که با حذف سؤال اول( قابلیت استان در تولید) ضریب آلفا .۵۲۳ خواهد شد ( ضریب آلفای سه سؤال باقی مانده این عدد خواهد بود) و به همین تر تیب به ما نشان می دهد که با حذف هر یک از سؤالات ضریب آلفای ما چند خواهد بود. در این جدول نیز می توانیم ببینیم که با حذف سؤال دوم (به اعتقاد شما تولید گیاهان دارویی در آینده چه تغییراتی خواهد داشت؟) ضریب آلفا به .۷۲۸ افزایش می یابد. بدون حذف هیچیک از سؤالات ضریب آلفا همان عدد .۶۹۳ است که قبلاً هم در قسمت بالا دیده بودیم.

Reliability Statistics
Cronbach’s Alpha	N of Items
.693	4

لازم به ذکر است در صورتیکه پرسشنامه مورد بررسی دارای سوالات ۵ گزینه ای و ۲ گزینه ای باشد، باید برای هر کدام از حالتها ضریب آلفای جداگانه ای محاسبه گردد، چرا که ممکن است برای سوالات ۵ گزینه ای آلفا مورد قبول باشد ولی برای برای ۲ گزینه ای مورد قبول واقع نگردد.

اغلب در مقالات و تحقیقات انجام شده در ایران توضیح کافی در مورد بررسی پایایی پرسشنامه ارائه نمی گردد. حتی در مواردی که نحوه بررسی پایایی ، استفاده از آلفای کرونباخ بیان می گردد شرح کافی در مورد آن ارائه نمی شود. این در حالی است که در بعضی از همین گزارشات تحقیقی یا مقالات و یا پایان نامه ها شرح مفصلی از بعضی موارد غیر لازم ارائه شده است. در بسیاری از این تحقیقات نیز اصل پرسشنامه ی تحقیق ، که می تواند مبنا و معیاری برای ارزیابی نتایج تحقیق توسط بهره برداران باشد ارائه نمی شود. همچنین این پرسشنامه ها برای بسیاری از بهره برداران و محققینی که پس از آن قصد انجام تحقیق یا ادامه آن را دارند می تواند به اندازه خود نتایج تحقیق اهمیت داشته باشد. پنهان کاری در ارائه پرسشنامه تحقیق و عدم تشریح کافی در مورد نحوه بررسی روائی و پایائی پرسشنامه می تواند شک بر انگیز باشد. در شرایطی که محققین ما غالباً خود به طراحی پرسشنامه ها اقدام می کنند و پرسشنامه های استاندارد شده ی از پیش آماده در اکثر موارد موجود نیست، تهیه پرسشنامه و آزمون های اولیه مربوط به آن اهمیت تعیین کننده ای در نتایج تحقیق دارد و قسمت عمده ای از چنین تحقیقاتی را شامل می شود و لذا لازم است همراه با معرفی روش ، نتایج و مستندات آن نیز ارائه گردد.

کاربرد آمار در جغرافیای انسانی(بخش هشتم)-بررسی روایی و پایایی و محاسبه آلفای کرونباخ

روایی و پایایی و محاسبه آلفای کرونباخ

مطالب مشابه :

کاربرد آمار در جغرافیای انسانی(بخش هشتم)-بررسی روایی و پایایی و محاسبه آلفای کرونباخ

آلفای کرونباخ ،روایی وپایایی

آموزش تحلیل پایایی با نرم افزار spss (محاسبه آلفای کرونباخ)

كاربرد آمار در جغرافياي انساني 8 (بررسي روایی و پایایی و محاسبه آلفاي كرونباخ )

بررسی ساختار اجتماعی مناطق حاشیه نشین