آداب تلاوت قران

پیامبر رحمت و حبیب خدا حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: « اگر می‌خواهید که :

همچون سعادتمندان زندگی کنید،

و همچون شهیدان از دنیا بروید،

و در روز حسرت نجات یابید،

و در روز گرمای سخت سایبانی داشته باشید،

و در روز گمراهی بر راه راست بروید،

قرآن را بخوانید که: کلام رحمان است، و حرزی در برابر شیطان، و سبب سنگینی ترازوی اعمال »(1)

آخرین زمزمه‌های ما

دومین حدیث را از مولای پرهیزکاران و اولین اختر تابناک آسمان ولایت امام علی علیه‌السلام نقل می‌کنیم.

چه خوب است که همه سخن شما ذکر خدا و قرائت قرآن باشد، که چون از پیامبر (صلی الله علیه وآله) پرسیدند: در نزد خدا کدام عمل برتر است؟ فرمود: « قرائت قرآن، و اینکه تو در حالی بمیری که زبانت به ذکر خدا مشغول باشد

در این حدیث شریف آن امام همام، به نکته‌ی بسیار حساس و ظریفی اشاره می‌فرمایند، که هر چه رد کنار آن تأمل و تدبر نماییم، باز هم کم است.

این نکته‌ی مهم که چه بسا هرگز به یاد آن نبوده‌ایم، توجه به آخرین زمزمه‌های ما، در آخرین لحظه‌های زندگی ماست. و اینکه ما در آن لحظه‌های غم انگیز بریدن از دنیا، چه بگوییم، و با چه ذکری از آخرین پل زندگی و مرگ بگذریم؟!

«چه خوب است که همه سخن شما ذکر خدا و قرائت قرآن باشد، که چون از پیامبر (صلی الله علیه وآله) پرسیدند: در نزد خدا کدام عمل برتر است؟ فرمود: « قرائت قرآن، و اینکه تو در حالی بمیری که زبانت به ذکر خدا مشغول باشد »(2)

با دیدن این حدیث، آرزوئی در وجود من شکفت، که به یقین آرزوی دل همگی شما عزیزانی است که حال مشغول مطالعه این کتاب هستید.

ما که نمی‌دانیم مرگ ما چه روزی فراخوان رسید، و ما در چه حالتی دعوت حق را لبیک اجابت خواهیم گفت! آیا روزها و ساعت‌های زیادی در بستر بیماری می‌افتیم؟ آیا بر اثر یک تصادف ناگهانی، در چند لحظه، دفتر زندگی ما بسته می‌شود؟ و یا اینکه به گونه‌ای دیگر، شربت تلخ مرگ را خواهیم چشید...

اما اگر به ما این فرصت استثنائی را خواهند داد، یا بهتر بگوییم این توفیق بزرگ را عطا خواهند فرمود که لااقل چند دقیقه قبل از جان دادن، به ما الهام شود که شمارش معکوس آغاز شده و این آخرین نفس‌های زندگی است، چه زیبا و پرشکوه است که به دعا از پروردگار مهربان بخواهیم که در آن لحظه‌های جان کندن، بجای حسرت دل بریدن از همسر و فرزندان و خویشان، و همه‌ی آنچه که علائق زندگی ماست، به یاد این حدیث آقا و مولایمان بیفتیم و ترنم آخرین حرکت لب‌هایمان، این آیه از کتاب خدا باشد:

بدون هیچ تردیدی، تنها راه نجات اینست که از همین حالا، آری همین حالا، دوستی عمیق خود را با کتاب خدا آغاز نماییم، پیوسته و در همه حال، آیات قرآن را عاشقانه زمزمه کنیم، تا زبان و دهان و لب‌هایمان، به تلاوت قرآن خو بگیرند، که تا رسیدن به آخرین لحظه‌های زندگی، فرصت چندانی باقی نمانده است

« ربنا اننا سمعنا منادیا ینادی للایمان ان امنوا بربکم فامنا، ربنا فاغفرلنا ذنوبنا و کفر عنا سیئاتنا و توفنا مع الابرار » (3)

« پروردگارا ! ما چون صدای منادئی که خلق را به ایمان می‌خواند شنیدیم، اجابت کردیم و ایمان آوردیم. پروردگارا ! از گناهان ما درگذر و زشتی کردار ما بپوشان، و هنگام جان سپردن ما را با نیکان محشور گردان. »

لحظه‌ای درنگ و تأمل

اما ای عزیزان لحظه‌ای درنگ!

کسی که در طول زندگی چندین ساله‌ی خویش، لب‌هایش کمتر به ترنم این آیات مشغول بوده، و به تلفظ عاشقانه‌ی این کلمات مقدس عادت نکرده، و کسی که با کلام خدا انس پیدا ننموده است، در آن لحظه‌های پرهیبت، که انسان نه دست و پایش که زبان و کلامش، و همه چیزش را گم می‌کند، شاید محال باشد که بتواند زبانش را به تلفظ آیات الهی بچرخاند. پس چه باید کرد؟

ضرورت حیاتی عبادت

اگر به راستی طالب رسیدن به فلاح و رستگاری ابدی هستیم،

اگر تصمیم داریم که از مرتبه‌ی ناقص خود، به آن مرتبه‌ای که لایق ماست برسیم،

اگر قصد تقرب و نزدیک شدن به صفات نیکوی الهی را داریم، و در یک کلام، اگر می‌خواهیم که پیامبر گونه بشویم،

باید عبادت مخلصانه را، به عنوان یک ضرورت حیاتی، در زندگی روزمره‌ی خود، صادقانه بپذیریم، و عاشقانه به آن بپردازیم...

و برای اینکه سریع‌تر به این هدف مقدس برسیم، چون همیشه، چشم به لبان مبارک پیامبر رحمت و دانای اسرار الهی، حضرت ختمی مرتبت (صلی الله علیه وآله) می‌دوزیم و با جان و دل، کلام آسمانیش را می‌پذیریم:

« بالاترین عبادت‌ها، قرائت قرآن است » (4)

جايگاه قرآن و فضيلت تلاوت آن

قرآن برترين و بهترين هديه الهي به بندگان است؛ زيرا گوش‏نوازترين كلام، كلام الهي است. پس بايد مسير شنيدن اين كلام را پاك و تمييز نگه داشت؛ زيرا مجراي كثيف و گناه‏آلود نمي‏تواند لذّت شنيدنِ سخنانِ خد اوند را بچشد.

در روايت آمده است

طَهِّروا أفواهَكُمْ فاِنِّها طُرُقُ القرآن؛ دهان را پاك كنيد، زيرا دهانِ انسان راهِ قرآن است.»

از اين رو نه فقط دندان‏ها بلكه هم زبان و هم فضاي دهان را بايد كاملاً پاك و طاهر نمود. اگر قرآن كه كوثر چشمه زلال است، از يك دهان ناپاك عبوركند بي اثر است، رنگ مي‏گيرد، بو مي‏پذيرد.

پيامبر صلی الله علیه و آله مي‏فرمايد:

«بهترين عبادت امت من، خواندن قرآن است» اما بايد توجه كرد كه تلاوت قرآن اگر چه يك ارزش است هدف نهايي نيست، بلكه وسيله‏اي براي شناخت معارف الهي و دستورات حق تعالي و سپس عمل به آن‏ها است، چنان كه امام صادق(ع) مي‏فرمايد: «برخي از مردم مي‏خوانند تا مردم بگويند، فلاني قاري است و برخي قرآن را مي‏خوانند تا به دنيا برسند. در هيچ كدام از اين‏ها خير نيست، برخي قرآن را براي آن مي‏خوانند تا در نماز و شب و روز خود از آن بهره بگيرند.»

پس قرآن منحصر در تلاوت آن نيست، بلكه بايد از مرحله تلاوت به مرحله عمل به آن رسيد. رابطه بين تلاوت و عمل، آدابي است كه براي آن شمرده‏اند:

الف ـ آداب ظاهري تلاوت قرآن مجيد

1 ـ در همه احوال و حالات ايستاده، نشسته و خوابيده، مي‏توان قرآن خواند،

(الّذينَ يَذْكُرونَ اللّهَ قياما و قُعُودا و عَلي جُنوبِهم)

بيشتر فضيلت را حالت ايستاده، سپس نشسته و پس از آن خوابيده دارد.

2 ـ مقدار تلاوت قرآن بستگي به توانايي قاري دارد ولي در روايتي از امام صادق(ع) آمده است:

«قرآن، پيمان خدا با بندگان خويش است، پس لازم است انسان مسلمان به پيمان خود عمل كند و هر روز پنجاه آيه از آن را بخواند.»

و قرآن مجيد مي‏فرمايد: «فَاقْرَوُا الْقُرآنَ ما تَيَسَّروا؛» يعني هر چقدر مي‏توانيد قرآن بخوانيد.

3 ـ يكي از مستحبات سفارش شده، حزين خواندن قرآن است؛ چنان كه پيامبر صلی الله علیه و آله مي‏فرمايد:

«قرآن را تلاوت كنيد و گريه كنيد و حالت گريه به خود بگيريد.»

امام صادق(ع) نيز مي‏فرمايد:

«قرآن با اندوه نازل شده است، پس آن را با صداي حزين بخوانيد.»

4 ـ در وقت شروع جمله استعاذه به زبان آورد؛ يعني بگويد: «اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ» و پس از آن تسميه يعني «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» بگويد، مگر هنگامي كه در شروع آيات انتخابي آيه عذاب باشد.

امام صادق(ع) مي‏فرمايد:

«درب‏هاي گناه را با استعاذه ببنديد و درب‏هاي اطاعت را با تسميه بگشاييد.»

5 ـ سفارش شده است كه قرآن را با صوت زيبا تلاوت كنيد.

6 ـ از روي قرآن، تلاوت نمائيد، زيرا نگاه به آيات و يا شنيدن آن‏ها با گوش باعث تأثير بر چشم و گوش و سپس بر دل مي‏شود؛ همچنين باعث شفاي چشم مي‏شود؛ پيامبر صلی الله علیه و آله مي‏فرمودند:

«درد چشم داشتم، به جبرئيل شكايت كردم به من گفت: هميشه در قرآن نظر فرما.»

ب ـ آداب باطني تلاوت قران

آنچه در تلاوت قرآن اهميت بسياري دارد، عمل به آن است؛ پس فهم آن و آداب باطني تلاوت بر آداب ظاهري برتري دارد كه در ذيل به برخي از آنها اشاره مي‏شود:

1 ـ آگاهي از عظمت كلام و متكلم: انسان بايد به اين مسئله توجه كند كه قرآن كلامي است كه از عرش اعلي به فرش ادني و در سطح فهم مردم نازل شده و در قالب كلمات، حروف و اصوات به بشر ارائه گرديده است.

ديگر اينكه گويند اين سخنان كسي هست كه تمام هستي از اوست، كسي كه آفرينش دنيا و آخرت همه در قدرت اوست؛ بنا بر اين نبايد اين كتاب را با كتاب‏هاي نويسندگان ديگر مقايسه كند و يا به آن بي اعتنا يا كم توجه باشد.

2 ـ تدبر و انديشه: قاري و شنونده قرآن، هر دو بايد توجه داشته باشند كه منظور حق تعالي از كلمات و جملات قرائت شده چيست؛ پس دستور قرآن اين است كه صاحبان انديشه در معاني آن تفكر كنند.

خداوند متعال مي‏فرمايد: «قرآن كتاب مباركي است كه آن را نازل كرديم تا مردم در آياتِ آن تدبر كنند و بر صاحبان انديشه متذكر باشند.»7

پس از تدبر سعي كند مفهوم آيه را عملي سازد و آن را برنامه زندگي خود قرار دهد.

3 ـ تأثير: تلاوت كننده و يا شنونده قران بايد همواره خويش را مورد خطاب آيات قرآن بداند و در تمام امر و نهي و حكايات قرآني، خود را مخاطب بداند تا در فضاي معنوي كلام الهي قرار و در پرتو آن پند بگيرد. قرآن مي‏فرمايد: «ما قرآن را براي پند گرفتن آسان ساختيم. پس آيا پند گيرنده‏اي هست؟»8 پس اگر در هنگام تلاوت و يا شنيدن آياتِ عذاب، احساسِ وحشت و ترس و هنگام قرائت و يا شنيدن آياتِ مغفرت و رحمت، نشاط و شادابي به فرد دست داد، معلوم است كه كلام الهي در او اثر گذاشته است.

نتيجه آدابِ ظاهري و باطني تلاوت قرآن اين است كه فرد پس از تلاوت، تفكر و انديشه و تدبر در قرآن به آن عمل نمايد.

پی نوشت :

1ـ اسرار عبادت، آيت اللّه جوادى آملى، ص 31.
2ـ اصول كافى، ج 2، ص 609.
3ـ ره توشه راهيان نور، سازمان تبليغات اسلامى، سال 1376، ص 25.
4ـ سنن ابن ماجه به شماره 4196.
5ـ اصول كافى، ج 2، ص 432.
6ـ ر.ك: بحار، ج 92، صص 201 و 202 و 204.
7ـ سوره ص، آيه 29: «كتابٌ انزلناه اليكَ مُباركٌ لِيَدَّبَّروُا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ اُولو الْاَلباب»
8ـ سوره قمر، 22: «وَ لَقَدْ سَيَّرْنَا الْقرآنَ لِلذّكر فَهلْ مِنْ مُدَّكِرٍ».

پی نوشت ها :

1- بحار، جلد 92، به نقل از الحیاه.

2- بحار، جلد 92، به نقل از الحیاه.

3- سوره‌ی آل عمران - آیه 193.

4- مجمع‌البیان، ج 1 - به نقل از قرآن در احادیث اسلامی

در هر جا و مكانی ـ به جز اماكنی كه قرائت قرآن در آنها سبب توهین به قرآن گردد ـ می‎توان قرآن تلاوت كرد و از نظر اسلام مانعی ندارد. در میان اماكن دو مكان برای تلاوت قرآن شرافت بیشتری دارد: خانه و مسجد. این مطلب را از روایاتی كه در این زمینه وارد شده است می‎توان فهمید. خصوصاً در فضیلت تلاوت قران در منازل تأكید زیادی شده است و برای آن فواید شگفت‎آوری را ترسیم كرده‎اند.

دلایل فضیلت تلاوت در خانه
1. دوری از ریا: عبادت در خلوت، بدور از تظاهر و خودنمایی است و معمولاً با اخلاص همراه است. به این جهت كمتر آلوده به ریا می‎شود. از این رو كسی كه ترسی از ریا و وسوسه‎های شیطانی دارد. بهتر است قرآن را در خلوت و خانه تلاوت كند.
2. تأثیر در فرزندان: تلاوت قرآن در خانه‎ها در سایر افراد خانواده اثر دارد. پدر و مادری كه خواندن قرآن جزو برنامه زندگیشان باشد، فرزندانشان هم به فراگیری و خواندن قرآن علاقمند می‎شوند. حتی فراتر از خانه، در همسایگان نیز تأثیر زیادی دارد.
3. اثر اجتماعی آن: اگر صدای قرآن در همه یا اكثر خانه‎ها طنین‎انداز شود و صبح و شام صدای روح‎نواز آن از هر كوی و برزن شنیده شود، در قلب انسانهای مشتاق اثر می‎گذارد، روح و روانها را منقلب می‎كند و زمینه‎ساز حضور قرآن در عرصه اجتماعی می‎شود. آنگاه انسانها به خود آمده، قرآن را برنامه زندگی خود قرار می‎دهند و كاستیهای خود را با آن برطرف می‎سازند و قرآن در جامعه تجسّم عینی می‎یابد.
فضیلت تلاوت در مساجد
مسجد خانه خدا در روی زمین است. هیچ خانه‎ای در كره خاكی شریف‎تر و محترم‎تر از مسجد نیست. خانه خدا محلّ عبادت و یاد خدا است و قرائت قرآن برترین عبادت الهی است. جا دارد هر یك از ما مسلمانان مقداری از وقت خود را در مساجد به تلاوت قرآن اختصاص دهیم. برای پی بردن به ارزش تلاوت قرآن در مساجد به گزارش قطعه‎ای از تاریخ و سخنی از آورنده قرآن نظر می‎اندازیم.
شخصی در مسجد شعر می‎سرود. پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ خطاب به آن شخص فرمود:
«اِنَّما نُصِبَتِ الْمَساجِدُ لِلْقُرْآنِ».[2]
مسجدها را برای قرآن خواندن ساخته‎اند.
این گفتار نشان‎دهنده اهمیت تلاوت قرآن در مساجد است. از كتابهایی كه در مورد سیره‎ پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و اصحاب او نگاشته شده است استفاده می‎شود كه مسلمانان علاوه بر تلاوت قرآن در خانه‎ها در مساجد نیز قرآن تلاوت می‎كردند و بیشتر اوقات، این تلاوتها به صورت جمعی بوده است.
پیشنهاد ما: این سنّت حسنه كم و بیش در بین مسلمانان رایج است و در ماه رمضان رواج آن بیشتر است و شور و شوق افزون‎تری بر این جلسات حاكم است. سزاوار است این شور و حال همیشگی باشد و تنور جلسات قرائت قرآن در مساجد همه روزه گرم باشد. برای این منظور بهتر است وقت مشخّصی انتخاب شود، مثلاً قبل از اذان مغرب و یا بعد از نماز شامگاه كه در قرآن و حدیث ذكر خدا در این مواقع سفارش شده، انتخاب شود، هر شب به میزان پانزده تا سی دقیقه (وقت و حال نمازگزاران مدّنظر باشد) حلقه درس قرائت قرآن برپا شود و هر كس مقداری از قرآن را بخواند. البته به خواندنِ تنها اكتفا نشود و حتماً معانی آیات خوانده شده و یا معارف و احكام آن نیز ذكر شود تا مقدمه‎ای برای عمل به قرآن باشد. تأكید می‎شود كه وقت و حال مردم مدّنظر باشد یعنی زمان جلسه مختصر و مفید باشد.
اگر چنین جلساتی در مساجد عمومیت پیدا كند و دارای جاذبه و استمرار باشد، جامعه را دچار تحوّل فرهنگی بزرگی می‎كند.
گفتارمان را در ادب ششم با این كلام رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ به پایان می‎بریم:
«وَ مَنْ اًحَبَّ الْقُرْآنَ فَلْیُحِبَّ الْمَساجِدَ».[3]
كسی كه دوستدار قرآن است، مساجد را نیز دوست دارد.
قرآن كلام خدا و مسجد خانه خداست، هر دو نور خدا هستند. بنابراین دوستدار قرآن، دوستدار مسجد است و دوستدار مسجد دوستدار قرآن. بین قرآن و مسجد پیوندی غیبی است، سعی كنیم این پیوند را در دنیا پایدار و همیشگی سازیم.

[1] . نَوِّروا بُیُوتَكُمْ بِتِلاوَهِ الْقُرْآنِ وَ لا تَتِّخِذُوها قُبُوراً كَما فَعَلَتِ الْیَهُودُ وَ النَّصارا: صَلَّوْا فِی الْكَنائِسِ وَ الْبِیَعِ وَ عَطَّلُوا بُیُوتَهُمْ فَاِنَّ الْبَیْتَ اِذا كَثُرَ فیهِ تِلاوَهُ الْقُرآنِ كَثُرَ خَیْرُهُ وَ اتَّسَعَ اَهْلُهُ وَ اَضاءَ لِاَهْلِ السَّماءِ كَما یُضئُ نُجُومُ السَّماءِ لِاَهْلِ الدُّنْیا.
(اصول كافی، ج 2، ص 446)
[2] . وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 3، ص 493.
[3] . مستدرك الوسائل، میرزا حسین نوری، ج 3، ص 355.

آداب تلاوت قران

لحظه‌ای درنگ و تأمل

ضرورت حیاتی عبادت

مطالب مشابه :

جشن الفبا اردی بهشت 93

آموزش نشانه ( اِ ِ ـه ه ) با شعر

جشن الفبا

تصاویر عنوانی دروس ریاضی و فارسی در پوشه ی کار

اشعار توصیفی

داستان هایی از معلمان

را ه هایی برای بهبود یادگیری نشانه ها

بازی های ریاضی

به موفقیت دوستتان حسودی می‌کنید

آداب تلاوت قران