چرخ های ماهیگیری بقلم آقای مهندس یزدانی

اصول و فنون ماهیگیری با پولک

بخش دوم: چرخ ماهیگیری

انتخاب چرخ مناسب:قسمت پایانی

زنگ تفریح : رودخانه طالقان

در این قسمت به توضیح در باره سایر مشخصات چرخ های ماهیگیری با پولک خواهیم پرداخت که در مطالب قبلی فرصت کافی برای تشریح آنها نداشتیم . راستی در قسمت قبلی از رودخانه کرج برایتان گفتم ولی مجال نماند تا از زخم کهنه ای که بر پیکر رودخانه مانده و عیناٌ قلب مرانیز به درد آورده برایتان بگویم. در سالهای دهه شصت خورشیدی یعنی از 1350 تا حدود 1360 پروانه ماهیگیری در رودخانه کرج در بخش زیر سد ، معمولاً هرساله از اول فروردین صادر میشد و ما که در انتظار بازگشائی مجدد رودخانه بودیم سعی میکردیم دید ارهای نوروزی را سریع تر انجام داده و تعطیلات هنوز به نیمه نرسیده حتماٌ برای ماهیگیری به آنجا برویم. فکر میکنم که پنجم یا ششم فروردین 1353 بود که هنوز هوا روشن نشده درب اطاقک صدور پروانه که در سرودار مستقر بود را کوبیدم و مامور شکاربانی را که در داخل اطاقک بود بیدار کردم اما هنور انگار یک ساعتی به وقت موعود برای صدور پروانه مانده بود ولی بنده خدا اعتراضی نکرد و پروانه را صادر کرد و گفت سال نو مبارک ، منهم به ایشان تبریک گفتم و عذر خواهی کردم. به عنوان اولین نفر پروانه را گرفتم و ماهی گیری را نیم ساعت بعد که هوا قدری روشن شد شروع کردم، کم کم آفتاب بالا آمد و موعد خوب ماهیگیری صبح به سررسید ولی چنته ماند و فقط یک ماهی 25 سانتی. من میدانستم که در اوائل فصل ماهی ها کم اشتها هستند ولی هیچوقت اینگونه نبود که اینقدر کم بگیرم. من در سمت غربی رودخانه ماهیگیری میکردم و در جهت شمال به جلو میرفتم تا اینکه بالاتر کسی را دیدم که داشت ماهیگیری میکرد. کمی نزدیک تر که شدم دیدم نوجوانی است که یک چوب خیزران بلند در دست و یک چنته و یک دبه پلاستیکی دسته دارهم به همراه دارد .ازدور دیدم که مقداری آب به داخل دبه ریخت ، با خود گفتم شاید او ماهی هائی را که میگیرد به داخل دبه می اندازد تا زنده بمانند. این ماهیگیر نخ 7 - 6 متری ضخیمی را به سر چوب خیزران بلندی که حدود 4 مترطول داشت بسته بود وبنظرم آمد که چیزی غیر از پولک را با این چوب و نخ به سمت دیگر رودخانه پرتاب وسپس جمع میکند. در فاصله 10 دقیقه که من اورا زیر نظر گرفتم وتا به من برسد 2 ماهی صید کرد که هردو درشت بودند . من فکر میکردم این چه حکمتی است که او ماهی های درشت میگیرد و ما تقریباً دست خالی هستیم ؟ وقتی نزدیک تر آمد معجزه آن ماهیگیررا دیدم ، ایشان با طعمه سگ ماهی ماهیگیری میکرد و آن دبه برای نگهداری سگ ماهی ها بود نه به خیال من ساده برای نگهداری قزل آلا.!!! هربار که لازم میشد یکی از سگ ماهی ها رااز داخل دبه زنده و تازه بیرون می آورد و با یک روش خاص به قلابش میزد و سربی نسبتاً بزرگ در فاصله حدود 70 سانتیمتری قلابش به نخ متصل بود. با این مجموعه بخش قابل توجی از رود خانه به عرضی حدود 12-10 متر را برای ماهیگیری زیر پوشش میگرفت و در آن شرایط که من چیزی نمی گرفتم ، او خیلی آسان ماهی میگرفت . دوستان عزیز از همان سال ها که این روش غیر ورزشی مخرب ماهیگیری با طعمه سگ ماهی باب شد که باید حدود سال های 53_ 1352 باشد جمعیت ماهی قزل آلا در رودخانه کرج رو به کاهش گذاشت . رفته رفته ماهیان بالغ مولد صید شدند و رودخانه علاوه بر تحمل ناملایماتی که در قسمت های قبلی بیان شد از این لحاظ نیز صدمه دید. هرچند اینک ماهیگیری در آنجا ممنوع است وپروانه ای صادر نمیشود ولی متاسفانه نه فقط اینگونه ماهیگیری در آنجا هنوز هم ادامه دارد، بلکه الگوئی شد برای پاره ای افراد بی ملاحظه و نا آگاه تا از انواع ماهیان زنده به عنوان طعمه برای ماهیگیری در بسیاری از رودخانه ها و دریاچه هااستفاده نمایند که عواقب نامطلوبی به بار آورده از جمله این عواقب انتقال بیماری ، انگل و قارچ و سکنی گزینی ماهیان غیر بومی در آبهای سالم و پاک دریاچه ها و رودخانه های کشور است. . از ماهیگیری در رودخانه کرج خاطرات زیادی دارم ، بماند برای بعد.

از قسمت قبلی که در پایان آن به تشریح مشخصات دسته چرخ های ماهیگیری پرداخته بودیم یک نکته مانده است و آن توضیح در باره نوع دسته هائی است که در تصویر شماره 3 می بینید که دسته ای است که با پیچ و مهره ای که تعبیه شده و با شل کردن پیچ ، دسته 180 درجه حول محور خود میگردد و به اصطلاح جمع میشود تا حمل ونقل چرخ آسان شود. من عمداً عکس این چرخ قدیمی میشل 410 را انتخاب کردم ، چون مانند همین چرخ را دارم و از آن سالهای زیادی در لار و در کرج و خیلی جاهای دیگر استفاده کرده ام و هنوز آنرا عزیز میدارمش . ضمناً چرخ ماهیگیری که در مقدمه قسمت قبلی به آن اشاره کرده بودم ، 310 میشل نبوده بلکه 320 میشل بوده ، پوزش میطلبم . مارک و مدل چرخ های قدیمی ام راچون جنبه تاریخی و نوستالژیک داشت ذکر کردم ، هدفم در نگارش این مقالات اصلاً تجاری نیست و از معرفی مارک ها و محصولات موجود در بازار پرهیز میکنم و اگر تصاویری بنا به ضرورت فنی و برای نشان دادن مشخصه هائی خاص از چرخ های ماهیگیری ارائه میکنم فقط برای انتقال بهتر مفاهیم به خوانندگان محترم است .

تصویر شماره (3) : چرخ ماهیگیری قدیمی میشل 410

DRAG یا لگام

این خاصیت یا مکانیزم چرخ های ماهیگیری در بین ماهیگیران ایرانی به کلاچ شهرت دارد. در واقع عملی که انجام میشود این است: وقتی چرخ رادر حالت ضامن قرار میدهید دسته چرخ و کاسه فقط از طرفی که نخ جمع میشود خواهد گشت بنابراین نه فقط خودتان نمیتوانید دسته را از آنطرف بگردانید بلکه اگر نخ را هم کسی بکشد ممکن است نخ باز شود ولی چرخ نخواهد گشت . سازندگان چرخ ها آنها را به گونه ای ساخته اند که وقتی چرخ را ضامن کرده اید قرقره را به دست بگیرید ودر هر دو جهت بگردانید، بسته به میزان شلی وسفتی لگام ، قرقره با نیروی کم یا زیاد خواهد گشت، بالطبع اگر نخ را بکشید نیز همین اتفاق خواهد افتاد . این خاصیت چرخ های ماهیگیری بسیار مهم است ، چراکه میتوانید کاری کنید که در هنگام ماهیگیری کشش وارده به نخ که ناشی از تلاش ماهی است هیچوقت به حد گسیختگی نخ نرسد و بدین ترتیب با باز شدن نخ از قرقره در موقع لازم از ایجاد نیروی کششی بیش از حد پیشگیری و مانع پاره شدن نخ واز دست رفتن ماهی شوید. به معنی دیگر با وجود لگام شما خواهید توانست ماهی های سنگین تر از قدرت کششی نخ تان را با خسته کردن تدریجی آن ها به ساحل آورید . به نظر من این مکانیزم چندان شباهتی به کلاچ ندارد و البته اگر هم واقعاٌ کلاچ چرخ بود ما باید اکنون برایش معادل فارسی پیدا میکردیم . در انتخاب واژه من آمدم به جای اینکه به مکانیزم چرخ نگاه کنم ، به آنطرف تر و به ماهی که در حال گریز است و ما با نخ ماهیگیری داریم مهارش میکنیم فکر کردم و سپس تشابهی دیدم بین آن و مهار اسب یا حیوانات دیگر . بدین ترتیب به واژه های قلاده ، افسار ، مهار ، لگام و بازدارنده رسیدم که لگام را انتخاب کردم که لگام معنی ترمز هم میدهد . نکته مهمی که باید همینجا ذکر کنم این است که با وجود لگام چه در جلو وچه در عقب وقتی تا آخرین حد ممکن آن را سفت کنیم، قرقره بالاخره با یک نیروئی که ما به آن میگوئیم توان چرخ ، خواهد گشت که بعضی سازندگان چرخ ها روی جعبه یا در روی بدنه چرخ و یا در راهنمای آن به آن بنام ماکزیمم درگ اشاره میکنند .خوب از لحاظ فنی این به معنای آن است که استفاده از نخی با قدرت بیشتر از توان چرخ عملاً بیهوده است چراکه نمیتوان با گردش دسته چرخ و در حین جمع کردن نخ نیروئی بیش از توان چرخ اعمال کرد و قرقره در جهت باز شدن نخ حتی اگر مهره یا طبلک تنظیم لگام را کاملاً و تا انتها پیچانده باشید، خواهد گشت . معمولاً توان چرخ های پولک گردان بیشتر از حدودی است که شما برای صید ماهی های سرد آبی لازم دارید . مضافاً نخ نایلن نبافته ای که کشش آن بیش از توان چرخ باشد حتماً نخ ضخیمی خواهد بود که نه فقط قرقره شما جای کافی برای آن نخواهدداشت بلکه نخ های ضخیم به کار پولک گردانی نمی آیند . چرخ های پولک گردان یا پولک گردانی ( هر دو اصطلاح درست است ) همانطور که در قسمت های قبلی به آن اشاره کردم از لحاظ لگام بر 2 نوع اند: لگام در جلو و لگام در عقب . چرخ هائی که لگام یا درگ جلو هستند مکانیزم مربوطه در داخل محفظه قرقره تعبیه شده و تنظیم آن بوسیله مهره ای که روی قرقره و به پیچ دندانه ریز سر محور بسته میشود انجام میگردد، در صورتیکه در چرخ های لگام عقب تنظیم و شل وسفت کردن لگام به وسیله طبلکی که در انتهای چرخ نصب شده انجام میشود و البته این طبلک جدا نمیشود و ارتباطی هم با قرقره ندارد و مکانیزم لگام در انتهای محور چرخ قرار دارد لذا قرقره در این گونه چرخ ها به محور ثابت میشود و در هنگام عمل کردن لگام ، قرقره و محور چرخ با هم به گردش در می آیند تا نخ باز شود. باز شدن قرقره هم غالباً بوسیله تکمه ای که بطور ثابت روی قرقره نصب شده انجام می پذیرد. در قرقره های لگام جلو در هنگام باز شدن نخ ، فقط قرقره میچرخد و محور ثابت است. به تصویر شماره 4 مراجعه کنید :

چرخ مجهز به لگام در جلو و مهره تنظیم روی قرقرهFRONT DRAG

چرخ مجهز به لگام در عقب و طبلک تنظیم در عقب REAR DRAG

تصویر شماره (4)

هر کدام از این دو نوع لگام مزایا و معایبی دارند. لگام جلو عیبش این است که بازکردن و بستن قرقره فقط با باز کردن و یا بستن مهره مربوطه از محور چرخ که تعداد زیادی دندانه دارد امکان پذیر است که نه فقط کمی وقت گیر و حوصله بر است بلکه هر بار که قرقره را باز کنید تنظیم لگام تان بهم میخورد ، مضافاً ممکن است مهره از دستتان به داخل آب بیفتد و یا لای شکاف های سنگ های کنار رودخانه گم شود. لگام عقب هم معایبی دیگر دارد : اینگونه چرخ ها کمی سنگین ترهستند و از طرف دیگر اکثر چرخ های ماهیگیری از این دست دارای ضامنی هستند که بلافاصله عمل نمی کند که در بند مربوط به ضامن چرخ در باره آن توضیح دادم. البته بعضی از سازندگان چرخ ها این عیب را رفع کرده اند و با وجود لگام درعقب ، ضامن در هر نقطه ای از گردش کاسه که اراده کنید عمل میکند . از آنطرف لگام عقب چندحسن دارد : اولاٌ وقتی آنرا تنظیم کنید با باز وبسته کردن قرقره ، تنظیم لگام بهم نمی خورد و در ثانی در اکثر اینگونه چرخ ها قرقره با فشار یک تکمه که روی آن تعبیه شده باز میشود، ضمناً گردونه لگام عقب را میتوان درجه بندی کرد . بعضی کارخانجات در کنار گردونه لگام عقب اهرمی تعبیه کرده اند که از هر طرف حرکت محدودی دارد و با حرکت آن به چپ و راست و یا در فرم دیگر به بالا و پائین ،در حین ما هیگیری و تلاش برای به ساحل آوردن ماهی ، به ساده گی و خیلی سریع میتوانید نیروی لگام یا بازدارنده را در محدوده ای کم و زیاد کنید ، لطفاً به تصویرشماره 5 مراجعه کنید:

چرخ ماهیگیری لگام عقب با طبلک تنظیم و اهرم لازم برای کاهش یا افزایش سریع میزان بازدارندگی لگام

تصویر شماره (5)

در گذشته چند مدل از چرخ های میشل فرانسه دارای قرقره هائی بودند که مهره تنظیم لگام روی قرقره ثابت بود و وسط آن تکمه ای داشت که با فشار آن قرقره باز میشد مثل مدل قدیمی میشل 410 ، که بنظرم این فرم خیلی مطلوب بود . تصویر شماره 3 را مجدداً ملاحظه فرمائید. شنیده ام که اخیراٌ دوباره چرخ هائی به بازار آمده که بصورت لگام جلو هستند ولی با فشار یک تکمه قرقره باز میشود ، بنابراین با باز کردن قرقره تنظیم هم بهم نمی خورد. اینگونه لگام ها چون وزن چرخ را چندان افزایش نمی دهند، برای من که به سبکی چرخ اهمیت می دهم، حتی از لگام عقب هم مطلوب تراند. موضوع نحوه تنظیم و استفاده از لگام چرخ (کلاچ ) خود بحث مفصلی است که در آینده در باره اش خواهیم نوشت. اگر بخواهم نظرخود را خلاصه بگویم به اینصورت است که امتیاز اول را به چرخی میدهم که لگامش در جلو ، مهره مربوطه از قرقره جدا نشود وقرقره با فشار تکمه از چرخ جدا شود. در امتیاز دوم چرخ با لگام عقب و مجهز به اهرم ، امتیاز سوم را به چرخ با لگام عقب میدهم و در مرحله آخر چرخ با لگام جلو با مهره بازشو قرار میگیرد .

BAILیا اهرم کمانی نخ جمع کن

این قسمت از چرخ ماهیگری نقش بسیار مهمی در امر استفاده از آن دارد، به نظرم وسیله مکانیکی بسیار کارآ و موثری است که به راحتی امکان پرتاب و باز شدن نخ را از روی قرقره میدهد و از آنطرف به سرعت و سادگی نخ را مهار و آنرا با گردش خود به روی قرقره جمع میکند. اهرم نخ جمع کن یک مجموعه از قطعات ثابت و متحرک است . بخش کمانی این اهرم که یک قطعه سیم به ضخامت تقریباً 2 میلیمتر است که آن را فرم داده اند و دردوطرف به پایه های متحرک اهرم وصل است فقط یک وظیفه دارد و آن هدایت نخ به زیر رولر یا غلطک گردان نخ جمع کن است . جنس این سیم معمولاً از فولاد آلیاژی زنگ نزن فنری است، در صورتیکه از تیتانیوم باشد مرغوب تر است ، ضخامت سیم کمتر از 1.8 میلیمتر نباشد. . بخش دیگر این اهرم رولر یاغلطک نخ جمع کن است که باید خیلی راحت و بدون اصطکاک بگردد و قطر خارجی آن از 8 میلیمتر کمتر نباشد ، اگر این غلطک شکاف جلو گیری از تاب برداشتن نخ را داشته باشد بهتر است. پایه های اهرم که در دوطرف کاسه یا روتور چرخ بسته شده اند باید دارای فنر های با قدرت کافی باشند تا در موقع مهار نخ ، اهرم را تا آخر سر جایش باز گردانند. جنس پایه های این اهرم به خصوص پایه سمتی که غلطک قرار دارد حتی المقدور از جنس ضد سایش باشد .کمتر دیده ام که حتی سازندگان مشهور این پایه را از جنس فلزی بسازند ، اکثراً از مواد سبک استفاده میکنند که شاید علتش این باشد که دراین پایه غلطک و اجزاء دیگری هستند که وزن این پایه را نسبت به پایه دیگربالا میبرند و چون باید بالانس و توازن در مجموعه کاسه و نخ جمع کن باشد تا چرخ موقع گشتن لنگ نزند، لذا سعی میکنند این پایه را از جنس سبک بسازند. شاید به همین دلیل است که پایه آنطرف را که کوچکتر است و اجزائی اضافی ندارد فلزی میسازند که سنگین تر باشد و در تعادل وزنی با پایه آنطرف قرار گیرد. بعضی از سازندگان روی پایه ها را که جنسش نوعی پلاستیک یا به اصطلاح کامپوزیت است ، آبکاری میکنند تا فلزی به نظر بیاید. فنر های پایه های اهرم کمانی در گذشته فنرهائی بودند با 4-3 لایه و با قطر داخلی حدود 1 سانتیمتر که در زیر پایه در محل اتصال آن به کاسه قرار داشتند که پس از مدتی استفاده می شکستند یا ضعیف میشدند. سازندگان چرخ های خوب امروزی در پایه سمت غلطک نخ جمع کن از فنر های شبیه فنر خودکار ولی قوی تر و بلند تر استفاده میکنند و آن را در امتداد پایه در بدنه کاسه قرار میدهند که بنظرم تا پایان عمر قرقره کار خواهند کرد . یک تعدادی از چرخ ها هم مجهز به یک اهرمی هستند که با کمک آن میتوانید باهمان دست که چوب را گرفته اید و با انگشت اشاره نخ را بگیرید و اهرم کمانی را برای پرتاب برگردانید. اگر چه بعضی از چرخ هایم این اهرم اضافی را دارند ولی من هیچوقت نتوانستم به آن عادت کنم .

بالانس و توازن چرخ

از جمله مواردی که بنظرم رسید که از چرخ های ماهیگیری با پولک در باره اش باید نوشت موضوع داشتن تعادل در گردش ویا به زبان خارجی بالانس است . خوب اگر اجزای دوار چرخ بالانس نباشند چرخ موقع گشتن لنگ خواهد زد و ارتعاش ایجاد خواهد کرد و احتمالاً نیروهائی در جهت جانبی و عمود بر محور چرخ به و جود خواهد آمد در نتیجه دست شما زودتر خسته و چرخ نیز زودتر فرسوده خواهد شد . آزمایش بالانس چرخ ساده است ، کافی است چرخ را به چوب ماهیگیری ببندید، با یک دست چوب را نگهدارید و با دست دیگر دسته را با حداکثر سرعت بگردانید و سپس دسته را رها کنید تا چرخ بگردد ، در این هنگام به حرکت جانبی نوک چوب نگاه کنید، اگر زیاد به چپ و راست حرکت میکند چرخ بالانس نیست ، در غیر اینصورت و اگر حرکت یا نیروی جانبی اصلاً ندارد یا کم دارد چرخ بالانس است . به دلیل اینکه قسمت کمانی نخ جمع کن فقط در یکطرف قرار میگیرد بالانس کردن کاسه و ملحقات آن کار آسانی نیست ولی بعضی از کارخانجات مدعی هستند که این کار را انجام داده اند. البته با وجود دسته چرخ که معمولاً تکی است و گفتیم فلزی باشد بهتر است که طبعاً وزن قابل توجه دارد ، هیچ چرخی نمیتواند صد در صد بالانس باشد مگر آنکه دسته چرخ دو شاخه باشد . اگر آزمایش بالانس چرخ با دسته دو شاخه را انجام دهید به تفاوت آن پی خواهید برد .

ساختمان چرخ و مصالح آن

اگر از پایه چرخ شروع کنیم ، بهترین جنس در این بخش آلیاژ آلومینیوم است که هم سبک است و هم محکم ، ضمناً اگر پایه و بدنه یکپارچه باشند بهتر است . بسیاری از سازندگان چرخ ها نه فقط پایه، بلکه بقیه اجزاء از جمله بدنه، کاسه وحتی قرقره را از گرافیت یا مواد کامپوزیت سبک مثل فیبر کربن میسازند تا چرخ هم سبک باشد و هم ارزان. به نظرمن اگر وزن و قیمت مناسب را در نظر بگیریم بهترین انتخاب چرخی است که پایه و بدنه و قرقره از آلیاژ آلومینیوم و کاسه از گرافیت یا کامپوزیت باشد .

تصویر شماره (5) نقشه انفجاری قطعات یک چرخ ماهیگیری مرغوب , تعدد قطعات نشان کیفیت بهتر است .

نفوذ ناپذیری در مقابل آب _ استفاده در آب شور

در حین ماهیگیری احتمال ریخته شدن آب به روی چرخ و یا فرو رفتن چرخ در آب وجود دارد . بدیهی است که اگر چرخ شما آب بندی شده باشد و آب به داخل اجزاء داخلی و چرخ دنده ها نفوذ نکند نه فقط دوام چرخ شما خیلی بیشتر خواهد بود بلکه نیازی هم نخواهید داشت که پس از خیس شدن چرخ ، پیچ های بدنه را به منظور خشک کردن باز کنید. ضمناً اینگونه چرخ ها را میتوانید در آب های خورنده یا شور هم بکاربرید. داشتن یک چنین امتیازی در چرخ معادل افزایش قیمت آن است. در مشخصات فنی چرخ های ماهیگیری میتوان خواند که چرخ آیا مناسب آب شور است یا نه ، هرچند بحث ما در باره آب های شیرین است اما داشتن این خاصیت هم یک امتیاز محسوب میشود .

واشر زیرقرقره

اگر خاطرتان باشد در اولین قسمت از مطالبمان در مورد چرخ های پولک گردانی یا لانسه کشی راجع به این واشر و نقش آن در فرم بسته شدن نخ صحبت کردیم. سازندگان چرخ های مرغوب معمولاً چند واشر اضافی با ضخامت های مختلف به همراه چرخ ارائه میکنند. البته اگر چرخ مناسبی پیدا کردید به دلیل نداشتن این واشر ها کنارش نگذارید چون خودتان میتوانید آنرا بسازید یا جایگزینش را از دنیای متنوع واشر ها بیابید ..

سخن پایانی

هرچند اطلاعات و نکات زیادی ماند که مجال ارائه و ادای توضیحات در باره آنها دست نداد ، اما باید امیدوار باشم که با بیان نکات متعددی که درمورد چرخ های پولک گردانی گفتم شما را به جای تصمیم گیری در باره خرید آتی چرخ ماهیگیری تان دچار تردید نکرده باشم . باید روی این موضوع تاکید کنم که هیچ چرخ ماهیگیری که دارای همه مزایا باشد وجود ندارد و نمیتواند وجود داشته باشد ، چراکه بعضی از امتیازاتی که برشمردیم در تناقض با یکدیگرند. لذا راه حل این است که خود شما شخصاً و یا با استفاده از تجربیات دوستان ماهیگیری تان مشخصات ذکر شده را اولویت بندی کنید و چرخی را انتخاب کنید که تعداد بیشتری از مزایای مورد نظرتان را داشته باشد . شاید هم لازم باشد که دو یا سه چرخ داشته باشید که مجموعاً نظر شمارا برآورده کنند .

زنگ تفریح

در زنگ تفرح این بار طبق قرار قبلی باهم به رودخانه طالقان خواهیم رفت

من اولین تجربیات ماهیگیری ام را بهمراه مرحوم پدرم و برادر بزرگترم در رودخانه شاهرود طالقان با یک قطعه چوب که در واقع یک شاخه نسبتاً صاف از درخت بید به طول حدود 1.5 متر بود ، یک قطعه نخ نایلن به طول2 متر ، یک قلاب ماهیگیری، یک سرب گرد به اندازه چهار پاره و با استفاده از طعمه کسب کردم.

فکر میکنم آن موقع کلاس اول یا دوم دبستان بودم یعنی سال های 7_1336. بعد ها در تابستان ها واز زمانی که آب رودخانه های فرعی شاهرود کم میشد با دست در آنجا ماهی میگرفتم. البته فقط ماهی های زردک که در بهار برای تخم ریزی از شاهرود به این رودخانه های فرعی می آمدند در تابستان به دام ما می افتادند . فکرمیکنم بزرگترین ماهی که با دست گرفتم حدود 30 سانت طول داشت .. از همان سال ها پدرم میگفت که در رودخانه طالقان قزل آلا هم هست ولی من در آرزوی آن بودم که یک روز قزل آلائی صید کنم و ببینم چه شکلی است . اتفاقاً در بین عکس های پدرم عکسی بود که برادرم در آن یک قزل آلا را به دست گرفته بود ولی عکس سیاه و سفید بود وآنقدر هم واضح نبود که ببینم قزل آلا چقدر زیبا است . برادرم میگفت که خودش پسر بچه ای روستائی را دیده که 2 قطعه ماهی قزل آلا از همان رودخانه که از کنار روستای محل تابستان گذرانی ما رد میشد گرفته بود. مضاف بر این در همسایگی ما در تهران خانواده محترم قاضی میرسعید سکونت داشتند که اهل روستای حسنجون طالقان بودند و هر وقت به منزل ما می آمدند من در باره وجود قزل آلا در رودخانه حسنجون سوال میکردم و ایشان تایید میکردند که هنوز در آنجا قزل آلا هست و اشخاصی از آن روستا باز هم آنرا صید کرده اند. اضافه بر این ها آقای علی اصغر بوذری که از مقدمین ماهیگیری با لانسه ( پولک ) در ایران هستند بمن گفته بودند که شخصاً در اطراف روستای جوستان طالقان در حدودسال های 8 -1337 چند بار موفق به صید قزل آلا با پولک شده اند . سالها گذشت و من در آرزوی گرفتن قزل آلا درآنجا بودم ولی کل تجهیزاتم همان وسائل ابتدائی بود . تا اینکه سال 1348 ماهیگیری با پولک را شروع کردم و همان سالها چند بار رودخانه خسبان را با پولک برای قزل آلا آزمایش کردم ولی موفق نشدم. یکبار هم در حدود سال 1355 رودخانه حسنجون را پولک گردانی کردم ولی قزل آلائی صید نکردم. سال 1360 رودخانه شاهرود را از جوستان تا چند کیلومتر بالا تر پولک گردانی کردم ولی باز موفق نشدم . میدانستم که باید هنوز قزل آلا در رودخانه شاهرود وجود داشته باشد .امیدم را از دست ندادم و سال 1361 در مرداد ماه به اتفاق برادر کوچکترم راهی قسمت های بالا دست شاهرود شدم . در اولین نقطه ای که بنظرم آمد جای خوبی برای ماهیگیری است ، خودرو را نگهداشتم و از برادرم خواستم آن نقطه از رودخانه را پولک گردانی کند. در همینجا بو د که او یک قزل آلای حدود 25 سانت گرفت ولی قبل از اینکه به ساحل آورد در آب رها شد. با این اتفاق جانی تازه گرفتیم و سفت و سخت به ماهیگیری پرداختیم و بالاخره من توانستم نزدیک ورودی یکی از رودخانه های فرعی یک قزل آلای 41 سانتی بگیرم و به ساحل آورم. آن لحظه را من و برادرم هیچ وقت فراموش نخواهیم کرد چرا که یقین کردیم که در این رودخانه بسیار مستعد هنوز هم قزل آلا هست.

(تابستان سال 1383 رودخانه حسنجون : که یکی از مهمترین شعبات رودخانه طالقان است و همواره آب مناسب و کافی از آبخیز های جنوبی قله شاه البرز و ارتفاعات اطراف آن در آن جریان دارد را یکبار دیگر در جستجوی قزل آلا پیمودم ولی بجای قزل آلا چند ماهی رنگین کمان صید کردم که قطعاً از ماهی سراهای آنجا به این رودخانه نفوذ کرده بودند . )

در همان تابستان دو بار دیگر به آنجا رفتم ، یکبار 5 قزل آلا و دیگر بار 3 قزل آلا صید کردم که اکثراً بین 35 تا 40 سانت بودند.دو سال بعد دو نفر از دوستان ماهیگیر ساکن کرج که خودشان هم اهل طالقان هستند به آنجا رفتند و یکی از آنها یک قزل آلای بسیار بزرگ با پولک گرفت که میگویند وقتی داخل کوله پشتی گذاشته بودند دم و بخشی از انتهای بدن ماهی بیرون مانده بود. بعداً آنرا اندازه گیری کرده بوند طولش 80 سانت بود. همین موضوع باعث هجوم تعداد زیادی از ماهیگیران به آنجا شد . البته هر چند ماهی های قزل آلای آنجا اکثراً بزرگ بودند ولی تعدادشان خیلی کم بود ، شاید به همین دلیل تب ماهیگیری زود فروکش کرد. در آن سال ها در طالقان اداره محیط بانی نبود و بیم آن میرفت که ماهی قزل آلای طالقان به کلی نابود شود. ماهی قزل آلای رودخانه طالقان به نظر من و بنا به دلائلی که خواهم گفت بسیار با ارزش است که امیدوارم با تلاش مامورین فداکار و زحمتکش و پرتلاش محیط بانی طالقان حفظ شود. آخرین خبری که دارم و کاملاً موثق است مربوط میشود به دو سال قبل که یکی از دوستان با پولک در سد طالقان یک قزل آلای 55 سانتی صید کرده بود که اول تصور میکرد رنگین کمان است ولی وقتی عکس های متعددی را که گرفته بود دیدم اطمینان پیدا کردم که قزل آلا ست ( خال قرمز ) معمولاً قزل آلا هائی که در دریاچه هائی زیست میکنند که مواد غذائی فراوانی در دسترس دارند ، اولاً رشد سریعی دارند و در ثانی خال های قرمزشان ممکن است خیلی کمرنگ شده و یا به کلی از بین برود و به تعداد خال های سیاهشان افزوده شود . تشخیص یک چنین قزل آلا هائی از رنگین کمان خیلی مشکل نیست و میشود از روی فرم سر، اندازه دهان ، دندان های جلو و روی زبان و فرم دم ، آن ها را از رنگین کمان تشخیص داد . 3 سال قبل هم شنیدم که صیادی دردریاچه سد طالقان خال قرمز 15 کیلوئی صید کرده. من به همین خاطر یکروز به اداره محیط بانی طالقان رفتم و این موضوع را پیگیری کردم ، آنموقع فقط یک نفر از محیط بانان آنجا بود و بقیه در مامو ریت بودند. ایشان موضوع را تائید کردند ولی گفتند که عکس ماهی در گوشی موبایل یکی از همکارانشان است که آنموقع در کوه به گشت زنی مشغول بودند . من شماره تلفن ام را به ایشان دادم و قرار شد وقتی آن همکارشان به اداره آمد با من تماس بگیرند که اینگونه نشد و من عازم سفر شدم. هرچند من آنرا خبری موثق نمی پندارم ولی با وجود تعداد بسیار زیاد نوزاد ماهی گلی و سایر موادغذائی غنی در این دریاچه احتمال وجود یک چنین ماهی قزل آلائی بعید نیست ، ماهی گلی یک داستان تاسف باری است که در حوصله ای دیگر باید در باره اش نوشت . قزل آلای رودخانه شاهرود طالقان بنا به مشاهداتم از 9 نمونه که در آنجا صید نمودم ، قزل آلائی است ( قرار ما بر اساس فرهنگ لغاتمان این است که دیگر نگوئیم قزل آلای خال قرمز ، یا بگوئیم قزل آلا و یا خال قرمز ) با خال های قرمز کمرنگ که بیشتر به رنگ نارنجی میماند تا قرمز و کلاً تعداد خال های قرمز و سیاه آن کم تر از قزل آلای لار است . این ماهی بطور طبیعی از هزاران سال پیش دراین رودخانه وجود داشته و دارد در حالیکه قزل آلای رودخانه جاجرود از لار و رودخانه کرج از جاجرود منتقل شده و قدمتشان در این دو رود خانه حدود 200 سال است . به نظرم این دیگر اصلی پذیرفته شده است که هر رودخانه ای در کوهستان های البرز که دارای جریان آب مداوم بوده و به دریای خزر منتهی میشده بطور بالقوه امکان وجود قزل آلا و ماهی آزاد در آن هست. به بیان دیگر اگر در رودخانه ای در جبال البرز که در آن قزل آلا وجود دارد و توسط انسان به آن رودخانه منتقل نشده آن رودخانه حتماً به دریای خزر منتهی میشده یا میشود. فاصله مکانی سرچشمه های رودخانه طالقان از دریا بیش از 300 کیلومتر است و شاهرود طالقان پس از تلفیق با رودخانه الموت در شمال قزوین، در منجیل به قزل اوزن ملحق شده و سفید رود را تشکیل میدهند. هیچ رودخانه البرزی دیگر از سرچشمه تا دریا اینقدر دور نیست. من از زبان چند نفر مختلف از سالخوردگان روستاهای مجاور شاهرود شنیدم که در قدیم ماهی آزاد از دریا به این رودخانه می آمده اما احداث سد در منجیل که از 1335 شروع و در سال 1341 کار ساختن آن به اتمام رسید، مانع شده و دیگر ماهی آزاد نمیتواند بیاید. حتی یکی از این افراد از روستای اوانک به من گفت که یکسال سیل آمد و مردم به کنار رودخانه رفتند تا ماهی بگیرند ، یک نفر یک ماهی آزاد گرفته بود که وقتی روی پالان الاغ بسته بود تا به منزل ببرد سر ماهی از یکطرف ودم آن از طرف دیگر از پالان آویزان بود. خوب ماهی آزاد میتواند تا طول 1.2 متر رشد کند ولی چون مستندات موثقی در دست ندارم نمیتوانم مهاجرت ماهی آزاد از دریا به رودخانه طالقان را به عنوان یک حقیقت مسلم عنوان کنم اما ضمن مطالعه تحقیقات انجام شده توسط اساتید ایرانی در مورد ماهی آزاد خزری ، دریافتم که وجود آن در سفید رود نیز تایید شده از آنطرف همانطور که میدانید ماهی قزل آلا با ماهی آزاد از لحاظ ژنتیکی بسیار نزدیک هستند . بعضی از محققین ماهی آزاد را نوع دریا رو قزل آلا میدانند یعنی اینکه ماهی آزاد از قزل آلا مشتق شده و بعضی دیگر معتقد اند که بر عکس ، قزل آلا از ماهیان آزاد مانده در رودخانه بوجود آمده و برایش هم دلائلی می آورند که چون در اکثر رودخانه های منتهی به خزر قزل آلا داریم و قزل آلا در آب شور نمی تواند زندگی کند، پس چگونه میتواند قزل آلا از یک رودخانه به رودخانه های دیگر رفته باشد در حالیکه ماهی آزاد که در دریا زندگی میکند میتوانسته به رودخانه های مختلف برود و درآنجا بر اثر اقامت در رودخانه طی سال ها تبدیل به قزل آلا شود. نمونه هائی از تائید این فرضیه در دنیا وجود دارد . به هر شکل که در نظر بگیریم اگر رودخانه ای مثل شاهرود طالقان با آب کافی و محیط مناسب و داشتن رودخانه های فرعی متعدد که قزل آلا دارد و به دریا راه داشته و وجود ماهی آزاد در سفید رود هم تائید شده پس میتوان تا حدودی این فرضیه را پذیرفت که ماهی آزاد در روزگاری برای تخم ریزی به رودخانه طالقان مهاجرت میکرده. بنظرم با در نظر گرفتن رابطه تنگاتنگ ماهی قزل آلا و آزاد باید اینگونه فکر کنیم که قزل آلای رودخانه طالقان که در نزدیکی های رشت با دریا در پیوند است از لحاظ ژنتیکی باید به قزل آلاهای رودخانه های گیلان مثل شفارود نزدیک ترباشد تا رودخانه های البرز مرکزی مثل چالوس و لار،در حالیکه فاصله سرچشمه های رودخانه طالقان با سر چشمه های رودخانه چالوس فقط چند کیلو متر است. من نتیجه میگیرم که باید این قزل آلا نمونه ای منحصر به فرد باشد چراکه منشائی از غرب خزر جنوبی دارد ولی در محیطی مانند سایر رودخانه های البرز مرکزی زیسته و خود را وفق داده است. از حضور اساتید محترم ماهی شناس ، از سازمان شیلات و تحقیقات آبزیان کشور و محققین و دانشجویان عزیز استدعا دارم چنانچه مطالب ارائه شده در باره قزل آلای طالقان را قابل توجه یافتند ، آستینی بالا زنند و تا دیر نشده در خصوص این گونه ارزشمند تحقیق نمایند. با اندکی توجه ، رودخانه شاهرود طالقان میتواند به یکی از بهترین جاذبه های ماهیگیری ورزشی تبدیل و روزانه پذیرای جمع کثیری از مشتاقان شود، اما در حال حاضر باید عاجلاً به فکر جلوگیری از انقراض نسل قزل آلای آن بود که در خطر نابودی قرار دارد. در همین جا از کلیه دوستانی که اطلاعات موثق از وجود قزل آلا در رودخانه الموت و شعبات آن دارند خواهش میکنم ما را از آن مطلع فرمایند. مطالب مربوط به انتخاب چرخ مناسب پولک گردانی در این قسمت که ملاحظه فرمودید به پایان رسید. مطلب بعدی در مورد مدیریت نخ در ماهیگیری خواهد بود که در 2 قسمت و با یک زنگ تفریح تقدیم خواهد شد.

برای سرسبزی ایران و حفظ میراث ارزشمند طبیعی آن همه خواهیم کوشید ، پاینده باشید.

چرخ های ماهیگیری بقلم آقای مهندس یزدانی

مطالب مشابه :

مجوز ماهیگیری سال 1390

ممنوعیت صید ماهی در رودخانه کرج

گزارش سال ۱۳۴۹ FAO در زمینه وضعیت رودخانه های لار و ...

چرخ های ماهیگیری بقلم آقای مهندس یزدانی

مدیریت نخ بقلم آقای مهندس یزدانی

خاطراتی از یک دوست قدیمی

محیط زیست در سالی‌ که گذشت / سال خاکستری محیط زیست

انتخاب چرخ ماهیگیری مناسب بقلم آقای مهندس یزدانی

اقدام شایسته کانون وکلای البرز برای اولین بار در تاریخ کانونهای وکلا