زمان پیدایش این ورزش دقیقا مشخص نیست اما شکل گیری و پیدایش آن را می توان به قبل از میلاد مسیح نسبت داد. نقاشی های مربوط به این ورزش، روی دیوارهای قدیمی شهر آتن در سال ۱۹۶۲ کشف شد. این نقاشی ها مربوط به ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بود. به هر حال آنچه ما در حال حاضر به عنوان ورزش هندبال می شناسیم، به وسیله آلمانی ها پایه گذاری شد. در ابتدا این ورزش مانند ورزش فوتبال با ۱۱ بازیکن انجام می شد اما به مرور شکل این ورزش تغییر کرد و تعداد بازیکنان آن کاهش یافت.

● قوانین بازی

بازی هندبال یک بازی تیمی است و هر تیم متشکل از ۱۲ بازیکن است که هفت نفر، بازیکنان اصلی زمین را تشکیل می دهند. زمین هندبال دارای ۴۰ متر طول و ۲۰ متر عرض است و در هر نیمه زمین یک دروازه وجود دارد. وقت بازی برای بازیکنان بزرگسال دو نیمه ۳۰ دقیقه ای است که بین هر دو نیمه ۱۰ دقیقه استراحت وجود دارد.

توپ را می توان با استفاده از پاس های مختلف که به وسیله دست ها، سر و سینه انجام می شود، به سمت دروازه هدایت کرد. هنگام پاس کاری، بازیکن حق دارد سه گام قبل از دریبل توپ و سه گام هم بعد از آن بردارد و در این زمان یا باید شوت بزند و یا توپ را پاس بدهد.

بازیکن ذخیره، هر زمان می تواند وارد بازی شود، به شرط آنکه یکی از بازیکنان اصلی از زمین خارج شده باشد. هر بازیکن بدون فعالیت می تواند توپ را فقط سه ثانیه در اختیار داشته باشد و مکث بیشتر باعث بروز خطا می شود. اگر بازیکنی به طور مکرر خطا کند بار اول اخطار شفاهی می گیرد، بار دوم کارت زرد می گیرد و در مرحله سوم، دو دقیقه از زمین اخراج می شود. اگر سه بار اخراج دو دقیقه ای برای یک بازیکن صورت گیرد بازیکن کارت قرمز دریافت می کند و دیگر قادر نیست به بازی ادامه دهد و یک بازیکن ذخیره به جای او وارد زمین می شود.

● تجهیزات مورد نیاز

بازی هندبال نیاز به تجهیزات خاصی ندارد. تنها چیزی که این بازی نیاز دارد یک توپ است. توپ هندبال کره ای شکل بوده و یک رنگ است. جنس آن از چرم طبیعی و یا مصنوعی است. سطح توپ نباید براق و لیز باشد. در این صورت، کنترل توپ از سوی بازیکنان مشکل می شود. محیط توپ برای مردان، ۵۸ تا ۶۰ سانتی متر و برای بانوان، ۵۴ تا ۵۶ سانتی متر است. وزن توپ هم برای آقایان حدود ۴۷۵ گرم و برای خانم ها کمی سبک تر و حدود ۴۰۰ گرم است.

این بازی به لباس خاص و یا تجهیزات ایمنی مخصوص چندان نیاز ندارد، زیرا آسیب های وارده در این ورزش چندان شدید نیست و می توان با رعایت چند نکته ساده، از بروز آنها جلوگیری کرد که بعدا به آن اشاره خواهیم کرد.

● آسیب های ورزشی در هندبال

اگرچه در این ورزش عمدتا بازیکنان از دست های خود برای پاس کاری توپ استفاده می کنند، ولی جالب است بدانید که آسیب های این رشته بیشتر در اندام تحتانی ایجاد می شود. طبق تحقیقات انجام شده، بیشتر از ۵۰ درصد آسیب های ورزشی در رشته هندبال در ناحیه پاها است. شاید علت این آسیب ها دویدن و پرش های سریعی است که بازیکن باید در طول بازی هندبال داشته باشد. مهم ترین آسیب ها در این ورزش عبارتند از:

▪ کشیدگی عضلات هامسترینگ: عضلات این مجموعه در ناحیه پشت ران ها قرار دارند.

▪ کشیدگی عضلات چهارسر: این عضله در جلوی ران قرار می گیرد.

▪ کشیدگی تاندون آشیل: تاندونی که باعث اتصال عضلات ساق به ناحیه پاشنه می شود.

▪ آسیب مینیسک زانو

▪ پیچ خوردگی مچ پا

▪ پارگی لیگامان صلیبی در زانوها

▪ آسیب مفاصل کتف

● علل آسیب

علت های گوناگونی برای بروز این آسیب ها در ورزش هندبال وجود دارد نداشتن آمادگی جسمانی کافی برای انجام این ورزش از مهم ترین این علل است. بیشتر ورزشکاران قبل از ورود به زمین بازی، بدن خود را به اندازه کافی گرم نمی کنند و در نتیجه فشار ناگهانی وارده بر عضلات، به آنها آسیب می رساند. بهتر است ورزشکاران قبل از شروع بازی، چند بار در اطراف زمین بدوند و نرمش های لازم برای گرم کردن نواحی حساس مثل مچ پاها و کتف ها را انجام دهند.

یکی دیگر از مهم ترین عوامل آسیب رسان به ورزشکاران، عدم انعطاف پذیری است. این عامل بیشتر در افراد بالای ۳۰ سال باعث آسیب می شود و اگر ورزشکاران بدون انجام ورزش های کششی، یک باره وارد زمین بازی شوند، ممکن است باعث آسیب به قسمت های مختلف بدن خود شوند.

یکی از علت های مهم آسیب دیدگی مزمن، بی توجهی به درمان به موقع آسیب های حاد وارده است. بسیاری از آسیب های وارده در هندبال، به علت بروز فشار بیش از حد هنگام بازی در قسمت های مختلف بدن است. بیشتر ورزشکاران به این آسیب ها توجهی نمی کنند و به بازی و تمرین خود ادامه می دهند، در نتیجه آسیب دیدگی حالت مزمن پیدا می کند. به همین علت به ورزشکاران هندبال توصیه می شود در صورت احساس ناراحتی در هر یک از اعضای بدن خود، از درمان مناسب و استراحت کافی غافل نشوند.

بعضی از ورزشکاران به علت مهارت نداشتن در تکنیک های ورزش هندبال، از حرکات غیرفنی و عجیب برای پوشاندن ضعف خود استفاده می کنند. این کار آسیب شدیدی به بدن ورزشکار وارد می کند. توصیه می کنیم که ورزشکاران به جای انجام حرکات غیرفنی، تمرین بیشتری بکنند تا تکنیک های این ورزش را به درستی یاد بگیرند. اگر ورزشکاران بتوانند این نکات را رعایت کنند می توانند تا حد زیادی از آسیب های وارده به بدن خود پیشگیری کنند.

● هندبال در مدارس

هندبال یک رشته ورزشی مناسب برای دانش آموزان در تمام مقاطع تحصیلی است. این ورزش برای تمام سنین سرگرم کننده است، سبب تقویت تمام عضلات بدن می شود، به علت تحرک زیاد باعث تناسب اندام در دانش آموزان می شود، ورزش چندان گرانی نیست و جثه دانش آموز در موفقیت او در این ورزش موثر نیست، یعنی همه دانش آموزان با هر جثه ای می توانند در این ورزش پیشرفت کنند.

● هندبال در بانوان

هندبال ورزش مناسبی برای بانوان است. اگرچه بعضی از کارشناسان معتقدند که این ورزش کمی برای بانوان خشن است اما عده کثیری هم اعتقاد دارند که هندبال یکی از مناسب ترین ورزش ها برای حفظ تناسب اندام، سلامت و افزایش قدرت تفکر در خانم ها است.

هندبال علاوه بر اینکه یک ورزش سرعتی است و به سلامت قلب و عروق کمک می کند، یک ورزش قدرتی نیز می باشد که در تقویت عضلات مختلف بدن نقش مفیدی دارد.

● اثرات بدنی هندبال

هندبال می تواند روی سیستم های مختلف بدن تاثیرات مثبتی داشته باشد.

▪ آمادگی جسمانی: هندبال باعث افزایش سرعت، قدرت، استقامت، چابکی و انعطاف پذیری در فرد ورزشکار می شود.

▪ آمادگی روانی: خلا قیت و قدرت تصمیم گیری در ورزشکاران این رشته افزایش می یابد.

▪ افزایش سرعت عکس العمل: ورزشکاران این رشته نسبت به افراد عادی با سرعت بیشتری به تحریکات محیطی پاسخ می دهند.

▪ آمادگی فکری: افزایش قدرت تمرکز، اعتماد به نفس و توجه در این ورزشکاران بیشتر است.

▪ شادابی: کسب مهارت و بازی در این رشته باعث شادابی در بازکنان هندبال می شود

علی محمد امیرتاش در سال ۱۳۴۴ پس از پایان تحصیلات دوره لیسانس در رشته تربیت بدنی و ورزش، از فرانسه به ایران مراجعت کرد. با ورود به ایران اقدام به مذاکره و گفتگو با کمیته ملی المپیک در جهت تأسیس فدراسیون هندبال نمود تا زمینه پیدایش ورزش هندبال ۷ نفره در ایران فراهم شود، اما با تغییرات اداری در کمیته ملی المپیک این امر متوقف ماند. یک سال بعد در جلسه کنگره رؤسای تربیت بدنی و مدیران فنی استانها و فرمانداریهای کل ایران که همزمان با برگزاری مسابقه های ورزشی آموزشگاههای کشور در خرداد سال ۱۳۴۵ در شیراز تشکیل شد امیرتاش طی شرح مبسوطی، تصویب و اجرای هندبال در آموزشگاههای کشور را به کنگره پیشنهاد کرد، لیکن به علت آشنا نبودن شرکت کنندگان در کنگره با ورزش هندبال، این پیشنهاد به تصویب نرسید و بررسی بیشتر درباره آن به آینده موکول شد.

در سال ۱۳۴۷ تغییرات و سازماندهی جدیدی در اداره کل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش پدید آمد که تصویب بازی هندبال را همانند یکی از ورزش های رسمی آموزشگاههای کشور، ممکن ساخت.

مسئولان وقت که از افراد باتجربه بودند و با ورزشهای جدید نیز آشنایی داشتند، این پیشنهاد را با احتیاط و به طور غیررسمی پذیرفتند و بناشد امیرتاش برای آزمایش، دو تیم را در دبیرستان البرز تهران انتخاب کند و تمرین دهد تا بتواند ورزش هندبال را در عمل به رؤسای تربیت بدنی کشور که بار دیگر در تهران گردهم می آمدند نشان دهد. همزمان با تمرین این دو تیم، اولین نشریه هندبال هفت نفره در ایران که شامل خلاصه مقررات بازی و مقدماتی از مهارتهای انفرادی و دسته جمعی بود در ۲۷ صفحه تهیه و در اختیار مسئولان و دست اندرکاران تربیت بدنی آموزش و پرورش گذاشته شد.

به همت اداره کل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش در بهمن ماه سال ۱۳۴۷ سمینار بررسی مسائل و مشکلات تربیت بدنی و ورزش آموزشگاههای کشور، با شرکت رؤسای اداره های تربیت بدنی و مدیران فنی استانها و فرمانداریهای کل در تهران تشکیل شد و در ضمن یک مسابقه کامل بین دو تیم هندبال دبیرستان البرز ترتیب یافت و نشریه ۲۷ صفحه ای که به همین منظور تهیه شده بود در دسترس شرکت کنندگان سمینار گذاشته شد، در جلسه بعدی این سمینار تصمیم گرفته شد، با توجه به امتیازات تربیتی و ورزشی که هندبال هفت نفره دارد، به عنوان یکی از ورزشهای رسمی آموزشگاهی، به شورای عالی تربیت بدنی آموزشگاهها در وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد شود. پس از چهار سال انتظار، این اولین پیروزی بود.

پیش از پایان سال ۱۳۴۷ پیشنهاد مذکور تصویب شد و فدراسیون هندبال آموزشگاههای کشور شکل گرفت. ریاست فدراسیون به آقای جعفر گلبابایی کارمند عالی رتبه وزارت آموزش و پرورش و مشاوره فنی آن به امیرتاش واگذار شد.

به منظور آشنایی معلمان و مربیان ورزش کشور با ورزش هندبال هفت نفره و آماده کردن مقدمات لازم جهت مسابقه های هندبال در چهارچوب مسابقه های آموزشگاههای کشور که در دهه اول تیرماه سال ۱۳۴۸ در تهران برگزار می شد دو کلاس فشرده آموزش مربی و داوری هندبال، جهت شرکت مربیان استان تهران در دهه دوم اسفند و برای مربیان ورزش منتخب از سایر نقاط کشور در دهه سوم اسفندماه ۱۳۴۷، به همت اداره کل تربیت بدنی آموزش و پرورش و با سرپرستی و تعلیم امیرتاش، در تهران تشکیل و آموزشهای لازم داده شد. سرانجام تیم های تعلیم یافته به کمک مربیانی که در کلاس های فشرده شرکت کرده بودند، از شهرستانهای تهران، اهواز، مشهد، اصفهان، شیراز و کرمان در این مسابقه ها شرکت کردند که به همین ترتیب مقام های اول تا ششم را به دست آوردند.

مقررات کامل ورزش هندبال که از فدراسیون بین المللی هندبال تهیه شده و ترجمه گردیده بود به نام «فدراسیون هندبال آموزشگاههای کشور» تکثیر و در همین کلاسها در اختیار شرکت کنندگان گذاشته شد. اکنون زمانی بود که عده بسیاری از دانش آموزان کشور، ورزش هندبال را می شناختند و مربیان با علاقمندی بسیار در پی تکمیل معلومات خود در این زمینه بودند. دست اندرکاران اداره کل تربیت بدنی آموزش و پرورش که بر این امر واقف بودند، پیشنهاد امیرتاش مبنی بر دعوت از یک مربی خارجی را پذیرفتند و پیرو آن بلافاصله از آقای «میشل پائولینی» فارغ التحصیل دانشسرای عالی تربیت بدنی و ورزش فرانسه و مربی تیم قهرمان هندبال فرانسه و عضو کمیته فنی فدراسیون هندبال آن کشور، به طور رسمی دعوت شد تا برای تدریس در کلاس هندبال به ایران مسافرت کند. در مدت دو ماه اقامت نامبرده در ایران، با همکاری امیرتاش، یک کلاس تکمیلی برای مربیان استان مرکزی، در دهه دوم مردادماه سال ۱۳۴۸ در تهران و یک کلاس تکمیلی دیگر در شهرستان اصفهان برگزار شد.

در شهریورماه ۱۳۴۹ کلاس دیگری برای مربیان هندبال کشور در منظریه تهران تشکیل شد و طی آن امیرتاش، آخرین تحولات هندبال تا آن زمان را برای شرکت کنندگان تشریح کرد.

در مسابقات آموزشگاهی سال ۱۳۴۹ برای نخستین بار تیم های دختران دانش آموز نیز در مسابقه های هندبال شرکت کردند که تیم های شهرستانهای تربت حیدریه، نیشابور و آبادان به ترتیب مقام های اول تا سوم را بدست آوردند.

اولین مسابقه ای که قهرمانان هندبال ایران با یک تیم خارجی در آن شرکت کردند، مسابقه بین تیم های منتخب دانش آموزان کویت و منتخب دانش آموزان تهران بود که در ساعت ۱۷ روز ۸/۱۱/۱۳۴۹ در محل سالن ورزشی هنرسرای عالی نارمک در تهران برگزار شد. نتیجه این مسابقه ۲۴ بر ۱۸ به نفع تیم منتخب دانش آموزان کویت شد. در این مسابقه بازیکنان تیم ایران عبارت بودند از آقایان: جهانگیر آغاسی بیک، مهدی اسلامی، رضا اسداللهی، علی پژمان، محسن حاجیلو، احمد دقیقی، عباس قاجاریه، رضا محمدی سخا، مسعود مرزآبادی، محمدتقی نادی، رضا نیشابوری و حسین یوسف خانی و آقای علی اکبر لطفی مربی و آقای حسین داریا کمک مربی این تیم بودند.

در سال ۱۳۵۲ با توجه به پشتوانه ای که از نظر تعداد بازیکن و مربی هندبال در کشور ایجاد شده بود، سازمان تربیت بدنی وقت به این ورزش توجه پیدا کرد و سرانجام در سال ۱۳۵۴ فدراسیون هندبال کشور تأسیس گردید و مهندس هارون مهدوی عهده دار امور آن شد. اولین دوره مسابقه های قهرمانی کشور در دسته مردان در سال ۱۳۵۵ برگزار شد که تیمهای خراسان، اصفهان و تهران اول تا سوم شدند. در رده جوانان هم اولین بار از سال ۱۳۶۳ مسابقه های قهرمانی کشور برگزار شده است. اولین دوره مسابقه های کشور در دسته بانوان در سال ۱۳۷۰ برگزار شد که تیم کهکیلویه و بویراحمد به مقام قهرمانی رسید. اولین حضور مهم تیم ایران در بازیهای آسیایی ۱۹۸۶ بود که تیم ایران در میان شش تیم، پنجم شد: البته اولین بار ایران در سال ۱۹۸۹ در مسابقه های قهرمانی هندبال آسیا در پکن شرکت کرد و در بین نه تیم، هشتم شد. اولین مدال آسیایی ایران کسب مقام سوم جوانان آسیا در سال ۲۰۰۴ بود.