سيستم ارزيابي و توصيف ميراث زمين شناسي با نگرشي يکپارچه در راستاي توسعه زمين گردشگري در ايران

سيستم ارزيابي و توصيف ميراث زمين شناسي با نگرشي يکپارچه در راستاي توسعه زمين گردشگري در ايران

کمال طاهري، ميلاد طاهري

چكيده:

امروزه حفاظت زمین شناسی در دنیا به عنوان نگرشی نو و برای حفظ میراث زمین شناسی که بخشی از میراث طبیعی محسوب می شوند گسترش وسیعی یافته است. سازمانهای دولتی، نهادهای مردمی و تصمیمات سیاسی به همراه علایق شخصی از جنبه های موثر در این نگرش اند. اگرچه وفاقی نسبی در سطح جهان برای درک اهمیت حفاظت زمین شناسی در حال تشکیل است و تاسیس ژئوپارک ها را می توان مرکز ثقل این نگرش دانست با این حال هنوز در ایران روشهای حفاظت زمین شناسی نه تنها مدون نشده اند بلکه روشهای ارزیابی و توصیف میراث زمین شناسی نیز تهیه نشده اند. در ارزیابی و توصیف میراث زمین شناسی مضامین مختلف ابژه های زمین شناسی به تبعیت از سیستم توصیفی پنادوس ریس و هنریکوس (2009) تعریف و بر اساس یک سیستم باز، ارزیابی و با نگرشی یکپارچه و بر مبنای دو محور درجه ارتباط و درک انتزاعی رتبه های مختلفی برای ارزیابی ارائه شده اند. با در نظر گرفتن سه معیار اقتصاد، اخلاق و فرهنگ، سیستم ارزیابی مثلثی جدیدی پیشنهاد شده است تا با نگرشی یکپارچه سیستمی توصیفی و جامع نگر برای ارزیابی میراث زمین شناسی ایران فراهم گردد. نهایتا" برای توسعه پایدار زمین گردشگری با استفاده از سیستم ارزیابی پیشنهاداتی ارائه شده است.

مقدمه:

بررسی میراث زمین شناسی ایران در قالب زمین گردشگری یا ژئوتوریسم برای نخستین بار توسط نبوی (1378) و در هجدهمین گردهمایی علوم زمین سازمان زمین شناسی کشور وارد حوزه ادبیات تخصصی زمین شناسی کشور گردید.متعاقب آن ژئوتوریسم ایران با بررسی های متعدد امری کاظمی که بیشتر آغازی هنری داشت و با عکاسی از پدیده های زمین شناسی شروع شد به شکل تخصصی ادامه یافت، تا جایی که این تلاش ها منجر به ایجاد بخش زمین گردشگری در سازمان زمین شناسی گردید. علاوه بر این برگزاری اولین کنفرانس زمین گردشگری ایران در محل سازمان زمین شناسی و در ژئوپارک قشم را می توان ادامه روند فعالیتهای علمی شناخت میراث زمین شناسی در کشور دانست. چاپ اطلس ژئوتوریسم قشم(امری کاظمی 1387) و مجموعه مقالات ژئوپارک قشم(معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم 1387) را می توان بارزترین فعالیت علمی در حیطه زمین گردشگری و میراث شناسی زمین طی سالهای گذشته در ایران دانست. با این حال نقطه عطف این تلاش ها را می توان تاسیس ژئوپارک قشم در سال 1385 دانست، ثبت این ژئوپارک در فهرست ژئوپارک های جهان GGN) ( را می توان آغازی انقلابی بر ارزش گذاری رسمی سازمانی بر میراث زمین شناسی ایران قلمداد کرد.
اگر شناخت میراث زمین در ایران را مترادف با زمین گردشگری در کشور بدانیم می توان نگرش به میراث زمین شناسی را عمدتا" در محدوده معرفی، توصیف زمین شناسی و بازشناسی پدیده های جاذبه مند محصور کرد(امری کاظمی 1387)(حقی پور 1387)(طاهری 1379) ضمن اینکه برخی از تک جاذبه ها مانند گنبدهای نمکی و بزرگترین غار نمکی جهان در جزیره قشم به عنوان دستمایه هایی برای معرفی و ایجاد ژئوپارک(اسدی و همکاران1387) مورد توجه قرار گرفته اند. علاوه بر این مطالعاتی موردی درباره ژئوپارک قشم از جمله تاثیر آن بر اقتصاد گردشگری(زیاری و همکاران 1387)(خوش رفتار 1387)، مباحث مدیریت گردشگری در ژئوپارکها(حمایلی مهربانی 1387)(صبوری و اربابی 1387)، ژئوپارک مجازی(مختاری ملک آبادی1387)تحلیل مکانی ژئوپارکها(سهرابی و همکاران 1387)(محمودی و همکاران 1387) معرفی ژئوپارک جدید( طاهری 1387الف)(طاهری و بیگلری 2009) را می توان نمونه هایی از بررسی های زمین گردشگری و ژئوپارک در ایران دانست. وجه مشترک همه این نوشته ها را می توان جنبه توصیفی و جاذبه پدیده های زمین شناسی دانست که با عباراتی همچون بی نظیر، بی همتا و... همراه شده اند. علاوه بر این تلاشهایی برای ارزیابی توسعه منطقه ای بر اساس معیارهای ژئوتوریسمی نیز صورت گرفته است(طاهری و همکاران 1386)(طاهری 1386)(طاهری و پاهکیده1388). نخستین بار نگارنده مفهوم زیباشناسی را برای محیطهای کارستی در ادبیات زمین شناسی وارد نمود(طاهری 1387ب). این آغاز تلاشی برای پیوند مفاهیم صرفا" ذاتی با مفاهیم کارکردی زمین شناسی بود. با این همه نیاز به روشهای ارزیابی که بر مبنای توصیف واقعی پدیده های زمین شناسی باشد تا کنون به طور مدون و در ادبیات تخصصی زمین شناسی ایران عنوان نشده ، امری که برای برنامه های حفاظتی اجتناب ناپذیر است. آنچه که این نوشتار درصدد است تا با نگرشی یکپارچه به ارائه سیستمی توصیفی و جامع نگر برای ارزیابی میراث زمین شناسی بپردازد. در این بررسی به تبعیت از سیستم توصیفی پنادوس ریس و هنریکوس (2009) معیارهای ارزیابی که توسط این مولفین ارائه شده اند معرفی و متناسب با خاستگاه و جایگاه فرهنگی ایران و ارزش منطقه ای میراث زمین شناسی و تاثیرات آن در توسعه زمین گردشگری ایران معیارها و روشی توصیفی نیز ارائه شده است.

بحث:

مفاهیم و تعاریف:
نخستین گام در بررسی های مشتمل بر ارزیابی های توصیفی شناخت ادبیات آن است. در ارزیابی میراث زمین شناسی لازم است واژه شناسی آن و عباراتی همچون ابژه های زمین شناسی، میراث زمین شناسی و تنوع زمین شناسی مرور شوند. در این نوشتار ضمن پرداختن به این تعاریف ، کارکرد آنها در ارزیابی های توصیفی نیز ارائه شده است.ابژه های زمین شناسی Geological objects به دامنه وسیعی از سیماهای زمین شناسی اطلاق می گردد که از ابعاد میکروسکوپی (مانند کانی ها) تا بسیار بزرگ مانند رشته کوهها را در بر می گیرد(سنسو جویس 1995) معیارهای متعددی برای ارزیابی میراث زمین شناسی تا کنون پیشنهاد شده اند این معیارها بر اساس ارزشهای مختلفی همچون ارزش ذاتی، فرهنگی و زیباشناسی ، اقتصادی ، پژوهشی ، آموزشی و کارکردی ارائه شده اند(گری 2004). ارزش ذاتی به اعتقادات اخلاقی و اینکه ابژه های زمین شناسی در ذات خود و بی آنکه به منفعت آنان برای جوامع اجتماعی بیندیشیم معطوف می شود. این بخش جزئی از مسائل پیچیده در اخلاق زیست محیطی است که به حیطه فلسفی وارد شده و فهم ارتباط آن با موارد اجتماعی سخت و غامض است(نورتون 1988)(گری 2004). از منظر فن مدارانه technocentric یا انسان مدارانه anthropocentric که تفکری انسان مدارانه حاکم است منابع زمین بدون محدودیت باید در خدمت انسان باشند در چنین تفکری طبیعت ماهیتی خارجی داشته داشته و تا زمانی که برای انسان منفعت یا قابل بهره برداری نباشد فاقد ارزشند(فیلیپس و میگال 2000 .ص.14) طرح چنین مباحثی در اخلاق زیست محیطی و زیباشناسی محیطهای زمین شناسی قابل بحث است(طاهری 1387). ارزیابی مفاهیم ذاتی در کارکردی اجتماعی اگر محال نباشد امری سخت و دشوار است. " ارزش ذاتی" intrinsic value معمولا" به عنوان معیاری ذهنی فرض شده و برای توصیف مشکل است.( بریلها2005).در سایر معیارها همچون معیار اجتماعی، درک اهمیت ابژه های زمین شناسی با ارزش های اجتماعی عجین می گردد، مثلا" در فولکلور و ادبیات عامه پیدایی و ارزش پدیده ها با موهومات، سنن و باورها پیوند می یابند ( ژئومیتولوژی geomythology) قطعا" در چنین حالاتی ارزش گذاری برای حفاظت زمین شناسی به مراتب آسانتر از ارزش گذاری بر مدار تفکری فیلسوفانه است.
در بررسی میراث زمین شناسی مفاهیمی همچون تنوع زمین شناسی geodiversity و حفاظت زمین شناسی geoconservation اهمیت فوق العاده ای دارند، تنوع زمین شناسی کیفیتی است که برای حفظ آن کوشش می شود، حفاظت زمین شناسی نیز کوشش برای نگهداری و ابقای آنچه است که در حفاظت آن می کوشیم و میراث زمین شناسی نیز به مجموعه یا نمونه هایی اطلاق می گردد که واجد اهمیتی برای حفاظت باشند(Sharples 2002) ساده ترین فرمولی که برای نیاز حفاظتی ارائه می دهند از ارزش باضافه تهدید حاصل می شود(گری 2004) برای مثال در نقش برجسته بیستون که جزو لیست میراث جهانی (یونسکو) ثبت شده است ارزش محوطه باستانی بیستون و کتیبه ان است و تهدید فرسایش کارستی ، هوازدگی و انحلال نقوش است که نیاز حفاظت زمین شناسی را مبرهن می سازد(طاهری 1380) با این حال تعریف ارزش و تعیین حدود و ثغور تهدید می تواند امری بسیار متنوع باشد و در مناطق مختلف دنیا تفاوتهایی با هم داشته باشند.

حفاظت زمین شناسی geoconservation
محققان مختلفی به ارائه تعریفی برای حفاظت زمین شناسی پرداخته اند،(شارپلز2002) ،(پروسر 2002)گری(2004)، (پروسر و همکاران 2006). با این حال مرز قاطعی برای تمایز بین حفاظت(کنسرواسیون) conservationو صیانت یا نگهداری preservation که برای محیطهای طبیعی به کار می رود وجود ندارد. حفاظت را می توان "مدیریت فعال بر هر چیزی برای مطمئن شدن از ابقای کیفیت آن " دانست که بر ابقا و نگهداشت کیفیتی ویژه تاکید دارد تا حفاظت و نگهداری از سیما، مکان ، فرایندها و... که بدون تغییر بمانند(بورک و پروسر2008 ). حفاظت زمین شناسی معمولا" با تغییر طبیعی برای ابقای سیمای مورد علاقه سروکار دارد مانند حفاظت یا ابقای برونزدهای واضح سکانسی چینه ای در یک پرتگاه در برابر فرسایش. در این نگرش حفاظت نمی تواند به توقف فرسایش یا انجماد رخنمون در زمان فکر کند. صیانت یا نگهداری(که می توان به آن حراست نیز گفت) را می توان " نگهداشتن چیزی در حالتی یکسان و جلوگیری از تغییر آن" تعریف کرد (بورک و پروسر2008 ). با این حال در برخی مواقع در موارد خاص مثل حفاظت از یک رگه کانیایی نگرش حفاظتی مورد نیاز بیشتر نگرشی" حراستی یا نگهداشتی" خواهد بود تا نگرش" حفاظتی". با این حال در نگرشی ساده می توان حفاظت زمین شناسی را فعالیتی دانست که به قصد حفظ سیماهای زمین شناسی، زمین ریخت شناسی ، فرایندها و مکانها و نمونه های موجود در آنها انجام شود(بورک و پروسر2008 ).
امروزه حفاظت زمین شناسی در دنیا به عنوان نگرشی نو و برای حفاظت میراث زمین شناسی که بخشی از میراث طبیعی محسوب می شوند گسترش وسیعی یافته است. سازمانهای دولتی، نهادهای مردمی و تصمیمات سیاسی به همراه علایق شخصی از جنبه های موثر در این نگرش اند. اگرچه وفاقی نسبی در جهان برای درک اهمیت حفاظت زمین شناسی در حال تشکیل است و تاسیس ژئوپارک ها را می توان مرکز ثقل این نگرش دانست با این حال هنوز در ایران روشهای حفاظت زمین شناسی نه تنها مدون نشده اند بلکه روشهای ارزیابی و توصیف میراث زمین شناسی نیز یا انجام نشده است و یا عمدتا" بر مدار سلایق شخصی و بدون استاندارد خاصی استوار است.

جدول 1: مضامين ارزيابي ميراث زمين شناسي، تعاريف و مثال (به نقل از پنادوس ريس و هنريکوس (2009)
نمایه ای
مضمون نمایه ای Indicial content مناظر زمین شناسی یا موضوعات زمین شناسی geological objects را به عنوان نمایه یا اندیکس معرفی می کند. این آثار به مثابه یک مقیاس محلی به تبیین ارتباط روشن بین فرایندهای اولیه زمین شناسی و محصولات منتج از آن می پردازد. حفظ شدگی های استثنایی فسیلها، ساختمانهای رسوبی(تخطط یخچالی بر روی سنگها،ریپل مارکها، هندسه کانال، ساختارهای ناشی از ریزشهای دیرین لرزه ای و یا جریانهای بازالتی یا گدازه های طنابی یا پاهوهو ropy pahoehoe lava که به روشنی منشا خود را نشان می دهند.

ایکنوگرافی
مضمون ایکنوگرافی به مضمون با مقیاس محلی اشاره دارد که ناشی از شناخت تخصصی پدیده های ویژه زمین شناسی است. این پدیده ها تصور شخصی در رابطه با یک دیدگاه محدود یا خاص زمین شناسی را القا می کند که معمولا" به مضامین فاجعه ای catastrophic یا عجیب و غریب محدود می گردد. ساختار منتج از این حوادث به راحتی فهمیده می شوند چرا که ارتباط فیزیکی بین حوادث و اثرات آن واضح و روشن است. برخورد یک شخانه ، ردپای یک دایناسور
نمونه هایی از ردپاهای دایناسوری در پرتغال
کراتر شخانه ای در آریزونای آمریکا
برخی از استالاگتیت ها و استالاگمیتهای نادر و عجیب در غارهای کارستی
نمادین
مضمون نمادین Symbolic یا سمبولیک به مضمونی با مقیاس محلی در مکانی کاملا" اجتماعی اشاره دارد که به شکل گسترده ای توسط عموم بیش از سایر انواع زمین شناسی آن مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال این سایتها ممکن است رخنمونهای گویایی نیز باشند جایی که سیماهای زمین شناسی مهم به طور گسترده در معرض نمایش اند. ارزش چشم اندازی عموما" بالا بوده اما سایر سیماها نیز ممکن است در جذب مردم سهیم شوند مثلا" به دلایل وجود جاذبه های تاریخی یا جغرافیایی. غربی ترین نقطه در قاره اروپا در کابو دو روکا پرتغال مضمونی نمادین است که عمدتا" به دلیل جغرافیایی است.پونتا دو ساگرس نمادی از محلی مهم برای تاریخ اکتشافات قرن شانزدهم است. پائو دو آچوکار برزیل عمدتا" به دلیل نمای بسیار عالی از شهر ریو دو ژانیرو و همچنین به عنوان نمادی از فرهنگ برزیل نیز شناخته می شود.

اسنادی
مضمون سند یا اسنادی Documental content اشاره به مضمونی با مقیاس منطقه ای دارد که از دانش عمیق پدیده های اصلی زمین شناسی ناشی می شود. این مضمون به پیشینه معتبری از تغییرات مهم زمین شناسی که به یک منطقه تعلق دارد وابسته است.اجتماعات علمی معمولا" تمایل به سنجش علی حده چنین مضونهایی برای انجام مطالعات دارند. تعاریف چارچوبی IUGS برای پروژه ژئوپارک ها
تشکیل استراتوتیپ ها

نمایشی
مضمون نمایشی Scenic content به مضمونی با مقیاس منطقه ای با کارکرد تفریحی بالایی دلالت دارد . ارزش چشم اندازی، مضمون انتزاعی بالا در این گروه تعیین کننده است. بنابراین فهم عمومی آن و استفاده از آن حداکثری است. برخی از سیماهای زمین ریخت شناسی غیر متعارف ارزش زیباشناسی این مضمون را تقویت می کنند. .موجودیت مستقل با مضمون نمایشی عمده مانند گراند کانیون پارک ملی کلرادو آمریکا
.پارکهای ملی پرتغال
ژئوپارکهای یونسکو و بسیاری از پارکهای ملی امریکا

مفهومی
مضمون مفهومی مرتبط با مضمونی با مقیاس جهانی است که به روشنی به رخدادهای منحصر بفرد زمین شناسی دلالت دارد. این مضمون اثبات تجربی و منابع استناد علمی برای زمین شناسی به عنوان یک دانش را تشکیل می دهند. معنی آنها بسیار وابسته به اجتماعات علمی است که از آنها به عنوان میلستون milestones یاد می کنند. نمایش مرزهای جهانی حوادث عمده در تاریخ زمین مانند تغییرات زیستی یا غیرزیستی (مغناطیس دیرینه، آنومالیهای ژئوشیمیایی، اپیزودهای دیرین اقلیمی، الگوهای تنوع زیستی)، تاسیس مرزهای GSSP (پیشنهاد،روش کار و تصویب نهایی) ، میخ طلایی golden spike ،مرز بین المللی باژوسین در مقطع کابو موندگو پرتغال

مضامین ابژه های زمین شناسی:
برخی از مولفین با استفاده از سیستمی باز از ارزش ها و مضامینی که ابژه های زمین شناسی نشان می دهند به ارزیابی میراث زمین شناسی پرداخته اند(پنادوس ریس و هنریکوس 2009) مضامینی همچون نمایه indicial ،اسنادی documental ،ایکنوگرافی iconographic ،نمادینsymbolic ، نمایشی scenic و مفهومی conceptual برای ارزیابی به کار رفته اند(پنادوس ریس و هنریکوس 2009) توصیف این مضامین هم از منظر علمی و هم از دید اجتماعی مد نظر قرار گرفته اند، ارتباط مضامین با ابژه های زمین شناسی را به عنوان درجه ارتباط relevance grade و فهم عمومی این مضامین توسط عامه مردم با کاربرد اجتماعی ابژه های زمین شناسی را با عنوان درک انتزاعی abstract perceptiveness معرفی و مضامین ارزیابی میراث زمین بر اساس اهمیت آنها به سه گروه رتبه بندی شده اند. رتبه 1 مضامین نمایه ای یا اندیکسی ، رتبه 2 مضامین اسنادی، ایکنوگرافی و نمادین بوده و رتبه 3 مضامین مفهومی و نمایشی است. دسته بالاتر یا رتبه 4 مضمونی جهانی دارد. تعاریف این مضامین بر اساس پیشنهاد پنادوس ریس و هنریکوس 2009 در جدول 1 خلاصه شده اند.روابط آنها در شکل 1 نشان داده شده است.

شکل1 :انواع مضامين ابژه هاي زمين شناسي با ارزش ميراثي آنها که بر درجه ارتباط و درک انتزاعي متکي است (پنادوس ريس و هنريکوس 2009)
ارزیابی میراث زمین:
مضامین نمایش داده شده توسط ابژه های زمین شناسی می توانند توسط یک نگرش یکپارچه متکی بر دو متغییر درجه ارتباط و درک انتزاعی توصیف شوند (پنادوس ریس و هنریکوس 2009و 1999). شکل 2 پیشنهادی برای توصیف ابژه های زمین شناسی را نشان می دهد که شامل 4 رتبه ارزش مضمونی است. رتبه پایینتر به مفهوم نمایه ای اشاره دارد، یعنی آثار و ابژه هایی که مانند یک نمایه به راحتی منشا و طرز تشکیل خود را بروز می دهند مثل حفظ شدگی های استثنایی فسیلها، ساختمانهای رسوبی و یا جریانهای بازالتی یا گدازه های طنابی. مضامین اسنادی، ایکنوگرافیک و نمادین ارزش مضمونی رتبه 2 را نشان می دهند(جدول 1 را ببینید). رتبه 3 به مضامین مفهومی و نمایشی دلالت داشته و دراین تحلیل رتبه 4 می تواند بطور مجازی منسوب به هویتی بسیار ویژه از معنایی منحصر بفرد برای بشر باشد، اگرچه بر روی زمین نشان داده نشود مانند ردپای انسان که بر روی سطح ماه نقش بسته و حاکی از ظهور ویژه مضمونی عالمگیر است(پنادوس ریس و هنریکوس 2009).
توصیف میراث زمین شناسی متکی بر ارزش مضمون نشان داده شده توسط ابژه های زمین شناسی باید با دیدگاهی متعادل از هر دو مباحث علمی و اجتماعی-فرهنگی بصورت یکپارچه مورد بررسی قرار گیرد. راهبردهای صرفا" متکی بر مباحث اجتماعی، درجه ارتباط ابژه ها را ناچیز می شمارند مانند ابژه هایی که مضامین اسنادی (تشکیل استراتوتیپ ها) یا مفهومی ( مرز استراتوتیپ ها) را نشان می دهند که در دید اجتماعی چندان اهمیتی ندارند. جهت گیری تاثیر اجتماعی ممکن است به وضوح تعیین شود(شکل 2 بردار 1) این جهت ممکن است در تصمیمات سیاسی محلی یا منطقه ای قابل فهم باشد اما پذیرش آن در خط مشی ملی یا فراملی جایی که توجه به دانش فنی (مانند تصمیمات IUGS) برای پذیرش قابل انتظار است سخت و مشکل است. به عبارتی دیگر، راهبردهای حفاظت زمین شناسی صرفا" متکی بر درجه ارتباط ابژه ها بدون اثر اجتماعی آن، جهت گیری علمی را نشان می دهد که معمولا" هم از از نظر قانونی برای حفاظت زمین شناسی ناموفق است و هم از نظر رفتار موثر حفاظت زمین شناسی (شکل2 بردار 2) توفیقی نخواهد یافت. این امر به ویژه در حفاظت از ابژه های با ارزش مضمونی بالا در تاریخ زمین بسیار حیاتی است.
باید به این مهم توجه کرد که اگر تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های سیاسی بر مبنای نگرش توسعه پایدار و فهم عمومی گسترده تر علوم زمین بنا نهاده شده باشند می توانند در حفاظت زمین شناسی با مضامین ارزشی بالا نیز موثر واقع شوند. در ارزیابی یکپارچه لازم است اقدامات حفاظت زمین شناسی ابژه های مرتبط با رتبه های بالاتر(مانند مضامین اسنادی و نمایشی رتبه 3) نسبت به رتبه های پایین تر در اولویت قرار گیرند ضمن اینکه نباید از نگرشهای اجتماعی که حتی می تواند تصمیمات حفاظتی را نیز تحت تاثیر قرار دهد غافل بود (بردار "ج" در شکل 2) (پنادوس ریس و هنریکوس 2009).

شکل2 : سيستم باز توصيف مضامين ميراث زمين شناسي
بر اساس انواع تعریف شده در شکل 1، رتبه های 1 تا 4 توسط خطوط منحنی از هم مجزا شده اند سه نگرش برای راهبردهای حفاظت زمین شناسی به وسیله فلشهای 1 تا 3 نشان داده شده اند(به نقل از (پنادوس ریس و هنریکوس 2009).
درک این نکته حائز اهمیت است که حفاظت زمین شناسی میراث زمین به تمهیداتی نیازمند است که ریشه در باورها، اعتقادات،امکانات و الزامات فرهنگی-اجتماعی دارد. هر ارزیابی و هر اقدامی برای توصیف، نگهداری و یا حفاظت از پدیده های زمین شناسی باید منطبق بر امکانات و قواعد محلی و متاثر از برونمایه های بین المللی باشد. این روند در ایران می تواند به شدت متاثر از سه عامل اخلاق، اقتصاد و فرهنگ باشد. با این حال می توان از مضامین جدول 1 و نمودارهای شکل 1 و 2 برای ایجاد سیستم ارزیابی میراث زمین شناسی استفاده کرد. آموزشهای زمین شناسی عامه پسند به همراه ایجاد ژئوگارد برای مناطق با ارزش زمین شناسی به همراه القا مضامین نمادین ( با ویژه متناسب با ساختار اجتماعی محلی) و دسته بندی مناطق با پتانسیل میراث زمین می تواند نخستین قدم در راستای حفاظت میراث زمین شناسی در ایران باشد. در شکل 3 بر مبنای آنچه که گفته شد و با در نظر گرفتن سه معیار اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی و با توجه به مضامین ابژه های زمین شناسی عوامل موثر در حفاظت زمین شناسی به شکل مثلث با سه عضو انتهایی(اخلاق، فرهنگ و اقتصاد) و سه عضو میانه( اجتماعی، شناختی و اثباتی) و نیمسازهای زاویه ای یا مضامین ابژه ای( اسطوره، نمایه،نمایشی،دستمایه، نمادین و ایکنوگرافی ) پیشنهاد شده است، در هر قسمت رتبه با عدد نشان داده شده ، حال آنکه رتبه بندی این نوشتار با اعداد رومی و از 1 تا 3 مشخص شده اند. مثلث درونی رتبه 4 یا حفاظت زمین شناسی را نشان می دهد.
بر اساس این دسته بندی تلاقی دو معیار اقتصاد و فرهنگ که رویکردی اجتماعی می یابد بالاترین رتبه در تقسیم بندی اخیر را به دست می دهد(بر اساس مجموع دو نیمساز یعنی 2+3)، در مرتبه پایین تر تلاقی دو معیار اقتصاد و اخلاق (2+2) و نهایتا" اخلاق و فرهنگ است(2+1) رویکردی یکپارچه از این رتبه ها منجر به ایجاد حفاظت زمین شناسی می گردد. دو مضمون اسطوره و دستمایه به این ارزیابی اضافه شده اند. مضمون دستمایه بازخوردی اقتصادی دارد یعنی اهمیتی که یک ابژه زمین شناسی دارد که می تواند توسط مالک آن به عنوان دستمایه یک فعالیت اقتصادی قرار گیرد و اسطوره یعنی مضمون یک ابژه که می تواند در جامعه ایران بر سه عضو انتهایی تاثیر گذاشته و بالاتر از مضمون نمادین قرار گیرد مانند تقدس زایی برای یک ابژه یا پدیده زمین شناسی در باور محلی یا منطقه ای.

شکل3 : سيستم باز توصيف مضامين ميراث زمين شناسي بر اساس انواع تعريف شده در شکل 1

نتيجه گيري:
یکی از مسائلی که در ارزیابی میراث زمین شناسی باید مد نظر قرار گیرد ساختار اجتماعی - فرهنگی سرزمینی است که این پدیده ها در آن رخنمون یافته اند، یک ساختار اجتماعی متمول و مرفه بهتر از یک ساختار با اقتصاد شکننده و کم در آمد می تواند به توسعه مبتنی بر نیازهای نو اجتماع بیاندیشد. زمین گردشگری که رهاورد میراث شناسی زمین است زمانی توسعه می یابد که با رفاه اقتصادی و رضایت اجتماعی همراه باشد. نگاهی به آمارهای گردشگری کشور(با همه غنای جاذبه های طبیعی و گردشگری آن) حاکی از این واقعیت است که ما هنوز نتوانسته ایم از ظرفیتهای فراوان گردشگری سرزمین ایران استفاده کنیم، این امر در زمین گردشگری که امری پیچیده تر ( از منظر حفاظت میراثی) و تخصصی تر است به مراتب می تواند در رده پایین تری قرار گیرد. ایجاد بخش زمین گردشگری در سازمان زمین شناسی کشور اگرچه شروع خوبی برای القای ایده حفاظت زمین شناسی در مجامع علمی کشور است اما واقعیت آن است تا زمانی که نگرشهای علمی با دیدگاههای اجتماعی و به ویژه تبلیغات عامه پسند از طریق رسانه های عمومی انجام نشود نمی توان به حفاظت میراث زمین در کشور خوشبین بود. ارزیابی و توصیف میراث زمین شناسی می تواند الگویی برای مدیریت ژئوپارکها و ژئوسایت ها را فراهم آورده و از تخریب آنها جلوگیری نماید، بویژه آنکه در این ارزیابی نقش فرهنگ عامه نیز لحاظ شود. در شکل 3 روش ارزیابی میراث زمین بر مبنای سه عضو انتهایی اقتصاد، فرهنگ و اخلاق ارائه شده اند. نتایج این ارزیابی حاکی از لزوم اهمیت نگرشی یکپارچه بر مبنای درجه ارتباط ابژه ها، درک انتزاعی و با زیرساختی فرهنگی-اعتقادی است. در صورت تحقق رویکردی یکپارچه و با زیرساختی اجتماعی و نگرشی علمی است که می توان ضمن حفاظت از میراث زمین شناسی به توسعه زمین گردشگری دلخوش بود.

منابع: اسدی. ن.، زارع. م، بروتانز.ج ، فیلیپی. م (1387) نقش گنبدها و غارهای نمکی در ایجاد ژئوپارک و توسعه ژئوتوریسم در ایران،، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص 21-34
   امری کاظمی، ع.ر (1387) اطلس ژئوتوریسم قشم؛ نگاهی به پدیده های زمین شناسی جزیره قشم، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، پایگاه ملی داده های علوم زمین .113 صص.
   معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم.(1387) مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 صص.
   امری کاظمی، ع.ر. (1387) ژئوپارک قشم، اولین ژئوپارک خاورمیانه دروازه ورود به ایران، سرزمین شگفتی های زمین شناختی، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص13-18
   حمایلی مهربانی، م (1387) ژئوتوریسم پایدار در ژئوپارک ها و دستورالعمل طراحی و مدیریت پارک،، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص81-98
   خوش رفتار.ر (1387) ژئوپارک ها : علوم زمین و رشد اقتصادی،، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص53-60
   زیاری.ک، رستم گورانی.ا،بیرانوندزاده، م (1387) جایگاه ژئوپارک قشم و تاثیرات آن بر اقتصاد گردشگری در جزیره قشم،، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص37-50
   سهرابی .ه،جلالی.س.غ.ع،آزادی نجات.س (1387) ارائه روشی جدید برای مکان یابی ژئوپارکها بر اساس روش های تصمیم گیری چند معیاره(MCDM) و GIS ، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم، معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص171-179
   صبوری. ط، اربابی (1387) تجربیات جهانی در برنامه ریزی بر پایه ژئوتوریسم و ایجاد ژئوپارکها،، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص101-113
   طاهری، کمال 1386- ژئوتوريسم، رهیافتی نو در توسعه پایدار محیطی، چکیده مقالات اولین همایش ملی جغرافیا و آمایش سرزمین ، دانشگاه آزاد واحد همدان- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان همدان. ص 156
   طاهری، کمال 1387ب- درآمدی بر زیباشناسی کارستی، رهیافتی در حفاظت و ابقای میراث زمین شناسی- مجموعه مقالات دوازدهمين همایش انجمن زمین شناسی ایران- شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب – اهواز- 1056
   طاهری، کمال، خالصی ، فرزانه، پاهکیده، اقبال ، طاهری، میلاد، 1386 مدل توسعه گردشگری شهرستان روانسر براساس عملکرد عوامل ژئوتوريستي. مجموعه مقالات بیست و ششمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی کشور
   طاهری، کمال 1380- نگرش بر حفاظات زمین شناسی Geological Conserration نقش برجسته بیستون (کتیبه داریوش) – مجموعه مقالات بیستیمن گردهمایی علوم زمین- سازمان زمین شناسی کشور 440-441
   طاهری، کمال، 1379- نقش توانمندی های طبیعی و زمین شناسی گردشگری "ژئوتوريسم" در توسعه اجتماعی- اقتصادی استان کرمانشاه- مجموعه مقالات همایش توسعه اجتماعی استان کرمانشاه- استانداری کرمانشاه
   طاهری، کمال، پاهکیده، اقبال 1388- مدل مفهومی توسعه گردشگری زمین شناسی در محیطهای کارستی نواحی شهری، مطالعه موردی منطقه روانسر، مجموعه مقالات همایش ملی مدیریت و رویکردهای جغرافیایی در بهره برداری بهینه از منابع، دانشگاه آزاد واحد آستارا، ص 587-593
   طاهری، کمال 1387الف- نقش ایجاد ژئوپارک اورامان در حفاظات از میراث زمین شناسی کارست شمالغرب کرمانشاه- غرب زاگرس، مجموعه مقالات اولین همایش زمین گردشگری (ژئوتورسیم) ایران ، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ص 18-31
   مختاری ملک آبادی.ر(1387) تحولات فضایی گردشگری و گذران اوقات فراغت در عصر اطلاعات و ارتباطات مطالعه موردی ژئوپارک های مجازی،، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم،254 معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص117-130
   محمودی.ح،رمضانی.ع(1387) پتانسیل سنجی ژئوتوریسم و ژئوپارک در ایران (مطالعه موردی جزیره قشم)، مجموعه مقالات ژئوپارک قشم، معاونت سیاحتی و گردشگری سازمان منطقه ازاد قشم، ص205-212
   نبوی،م. ح. (1378)گردشگری زمین شناسی((Geotourism=GT مجموعه مقالات هجدهمین گردهمایی علوم زمین- سازمان زمین شناسی کشور-1039-1049 صص.Brilha J (2005) Património Geológico e Geoconservação. A conservação da natureza na sua vertente geológica. Palimage, Braga Brilha J, Andrade C, Azerêdo A et al (2005) Definition of the Portuguese frameworks with international relevance as an input for the European geological heritage characterisation. Episodes 8(3):177–186
   BUREK, C. V. & PROSSER, C. D. (eds) The History of Geoconservation.Geological Society, London, Special Publications, 300, 1–5.
   Gray M (2004) Geodiversity: valuing and conserving abiotic nature.Wiley, Chichester
   Joyce EB (1995) Assessing the significance of geological heritage: a methodology study for the Australian Heritage Commission. A report prepared for the Australian Heritage Commission by the Standing Committee for Geological Heritage of the Geological Society of Australia Inc. Executive Summary. Available via http://web.earthsci.unimelb.edu.au/Joyce/heritage/methodology1. html. Accessed 5 Jan 2009
   Norton, B. (1988) Commodity, amenity, and morality: the limits of quantification in valuing biodiversity. In Wilson, E.O. (ed) Biodiversity. National Academy Press,Washington DC, 200–205.
   Pena dos Reis. R & Henriques. M. H(2009) Approaching an Integrated Qualification and Evaluation System for Geological Heritage, Geoheritage ,Vol 1:1–10
   Pena dos Reis RPB (1999) O conteúdo dos elementos do património geológico. Ensaio de qualificação. I Seminário sobre o Património Geológico Português (Lisboa). Comunicações, Instituto Geológico e Mineiro, Lisboa, pp 131–134
   Pena dos Reis R, Henriques MH (2006) Sistema Integrado de Classificação do Património Geológico In: Mirão J, Balbino A (coord), VII Congresso Nacional de Geologia, Livro de Resumos, Pólo de Estremoz da Universidade de Évora, vol. III, pp 977–980
   Phillips, M. & Mighall, T. (2000) Society and Exploitation through Nature. Pearson Education, Harlow.
   Brilha, J. (2002) Geoconservation and protected areas. Environmental Conservation,
   29, 273–276.
   Peirce C (1966) Selected writings (values in a universe of chance).Dover Publications, Inc., New York
   PROSSER, C., MURPHY, M. & LARWOOD, J. 2006. Geological conservation: a guide to good practice. English Nature, Peterborough, 1–145.
   PROSSER, C. 2002a. Terms of endearment. Earth Heritage,17, 12–13.
   PROSSER, C. 2002b. Speaking the same language. Earth Heritage, 18, 24–25.
   Sharples, C. (2002) Concepts and Principles of Geoconservation. PDF Document,Tasmanian Parks & Wildlife Service website.
   SHARPLES, C. 2002. Concepts and Principles of Geoconservation.PDF Document, Tasmanian Parks and Wildlife Service. Website: www.dpiw.tas.gov.au/inter.nfs/webpages/SJON-57W4FD.
   Taheri. K, Biglari. F.(2009) Cultural and Archaeological Heritages of the Karstic plateau of Shaho and its relation with karst Bio-geodiversity , Western Zagros,Iran in ProGEO-WG3
meeting 2009;Geoheritage, Geodiversity & Nature and Landscape management, 19 - 23 April 2009, Drenthe, The Netherlands
منبع: http://www.ngdir.ir/Papers/PPapersDetail.asp

سيستم ارزيابي و توصيف ميراث زمين شناسي با نگرشي يکپارچه در راستاي توسعه زمين گردشگري در ايران

مطالب مشابه :

ژئوتوريسم گنبد نمكي دارابگرد

مقاله ژئوتوریسم پدیده های شاخص در استان لرستان

سيستم ارزيابي و توصيف ميراث زمين شناسي با نگرشي يکپارچه در راستاي توسعه زمين گردشگري در ايران

بازدید مدیرکل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان فارس و مسوول ژئوپارک قشم از غرفه سازمان زمین

ژئوتوريسم روستای تاریخی کندوان

ژئوتوريسم گنبد نمكي رمقان

ژئوتوریسم ساختاری از طبیعت ، رویکردی نو در گردشگری