به مناسبت 27بهمن ماه، سالروز تولد"غزاله عليزاده"

هنر، تجلی گاهی است كه انسان تلاش می كند تا برشی از خود را به دیگران نشان دهد و نویسندگان زن و مرد -این دو جنس متفاوت- در این مسیر گفته های دو گروه را به یكدیگر منتقل می كنند.

زنان همواره در برابر نگاه‌های سیاسی و حقوقی در پی حقوق خود با مردان به پا خاسته‌اند و یكی از جریان‌های فكری كه پس زمینه‌ی آثار ادبی می‌شود همین نگاه اجتماعی و مساله‌ی حل نشده زنان است كه در عصر حاضر به جریان" فمنیستی" مطرح است.

نقطه عطف نقد و جریان فمنیستی، جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی متمایز زنان و مردان است كه با نگاهی موشكافه در می‌یابیم در جامعه‌ای كه زندگی مرد ،محور است و زن همواره ضمیمه‌ی آن معرفی می‌شود نباید با این نگاه و این شرایط موقعیتی ایجاد كنیم كه زن یك مرد باشد و مردگونه بیندیشد.

زن همواره یك زن است و این مقابله و مقایسه به جز پایمال شدن حق زن و نگاه فرودستانه برای او چیزی را به ارمغان نمی‌آورد، حتی در جوامع پیشرفته هم (به درجه‌های متفاوت) هیچ‌گاه زنان از حقوق یكسان با مردان برخوردار نبوده‌اند و تمامی این جنبش‌ها از آن جهت است كه زنان می‌خواهند با دنیایی كه خاص آنها نیست همپا گردند؛ اما باید بدانیم جهان‌بینی مرد سالار بر تمام دنیا حاكم است و تنها درك این ناهمسانی و نابرابری‌های زن و مرد می‌تواند روح فمنیست‌ها را كمی آرام كند.

اما گروهی از زنان به لحاظ سایه‌ی سنگین مرد و ترس از مورد قبول قرار نگرفتن، زنانگی خود را زیر پا گذاشته و مردانه اندیشیده‌اند. و زنان هنرمند در آثارشان این اندیشه مردانه را بروز داده‌اند و بدین‌گونه شخصیت زنانه‌ی خود را تضعیف می‌كنند.

در جنس دوم- سیمون دوبوار- با اتكا به این نكته كه زمینه‌های عینی و اجتماعی برای پرورش جامعه‌ای مردسالار بستری مهیا دارد و همواره زن تابع و «دیگری» خوانده می‌شود، بسیاری از واقعیات را بر زنان جهان آشكار ساخته است. (1)

"جی‌هیلیس میلر "در كتاب "پیرامون ادبیات"درباره‌ی ادبیات می‌گوید: (2)

«ادبیات به مفهوم سنتی ما، به مفهوم تازه‌ای از مولف و تالیف نیز متكی است و ژان پل‌سارتر همه‌ی قدرت ادبیات را در ساده‌ترین كلمات یا جملات نهفته می‌داند. اگر در فرهنگ ما مولف در مقام سرمنشا، اعتبار هر چه نوشته است را داشته باشد و صاحب اعتبار عظیمی باشد؛ پس مولف قدرت اینكه جامعه‌ی پیرامون خود را به دقت بنمایاند را نیز دارد و اعتبار زبانی به كردار و كنشی در او می‌انجامد و ما مولف را مسوول آنچه می‌نویسد می‌دانیم.»

اگر متن دارای هستی باشد و این هستی را از مولف دریافت كند، در دنیای ادبیات كمتر می‌توان نویسنده‌ی زنی را یافت كه هستی زنانه‌اش در متن او موثر واقع نشود.

در بحث‌های متفاوتی پیرامون متن، با روش تحلیلی می‌توان به این امر اشاره كرد كه دنیای زنانه نمی‌تواند دنیایی دیگر را بیافریند.

تفاوت جنسی و توجیه آن حتی در زبان به سادگی قابل شناخت است و بیان اجتماعی خود یكی از راه‌های شناخت تفاوت‌هاست. گفتار نمی‌تواند بی‌طرف و خنثی باشد و اندیشه بدون گفتار به ثبت برسد.

در تحلیل زیباشناسی نمی‌توان موقعیت فعلی-‌زنانه‌بودن- را انكار كرد و به دنبال راهی نو برای جریان فمنیستی رفت. در همین راستا از جمله نویسندگانی كه هیچ گاه با زنانگی خود مبارزه نكرد، می‌توان به كسی كه با نوشتن می‌خواست بداند چرا می‌نویسد- غزاله علیزاده – اشاره كرد.

غزاله علیزاده در بهمن ماه 1325 درمشهد چشم به هستی گشود و برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در رشته‌ی علوم سیاسی لیسانس گرفت و در پاریس – دانشگاه سوربن‌– در رشته‌های فلسفه و سینما به تحصیل پرداخت. علیزاده از جمله زنانی بود كه در دهه‌ی چهل و پنجاه در قصه‌نویسی به اوج رسید و یكی از زنانی است كه در جریان قصه‌نویسی ایران آغازگر محسوب می‌شود.

«سفر ناگذشتنی» نخستین مجموعه داستان او در سال 1356 به چاپ رسید و رمان «دومنظره» در سال 1363 و «چهارراه»- (1373)، «خانه ادریسی‌ها»- (1371-1370) و «شب‌های تهران» از جمله آثار علیزاده به شماره می‌روند.

پرداخت استادانه، تصاویر بكر و توصیف هایی كه در خدمت فضا به ارتباط مخاطب با رمان كمك می‌كند از جمله خصوصیات رمان علیزاده محسوب می‌شود. (3)

آفرینش‌های علیزاده با زنانگی كامل او در تضاد نبود، بلكه سیر خطی یكسانی را طی می‌كرد. او از طبیعت سهم زنانه‌اش را در آثار منعكس می‌كرد. در رمان‌های علیزاده سعی بر آن شده تا از حضور زن در كلیه وجود استفاده شود تا به راحتی در كلیه جنبه‌ها؛ ضعف جسمانی – روحی و نقاط مثبت و ویرانگر اخلاقی او و ... نمایان شود. زنان آثار او دست‌خوش دگرگونی می‌شوند و در مقابل تضادها و سنت‌ با پیچیدگی‌هایی روبه‌رو می‌شوند. كه تصاویری از جامعه را ثبت می‌كنند، البته بنا به گفته فتح‌ا... بی‌نیاز- منتقد و نویسنده معاصر- این تصاویر ارائه شده گاها با جامعه‌ی اسلامی و زن در نگاه ایرانی هم‌سویی ندارد و تعداد اندك و انگشت شماری از زن‌های آثار علیزاده با خصوصیت ساختن آدم و خانواده و... ظاهر می‌شوند.

در داستان خانه ادریسی‌ها- به قول "محمد مختاری" كه خانه زنان است روایتی از زنانی است كه از یك سو قربانی بوده‌اند و تسلیم می‌شوند و از سوی دیگر حكایت زنانی است كه رنج و عذاب را تحمل نمی‌كنند و شوریده می‌شوند. عشق در زنان آثار علیزاده همیشه از سوی زنان یك سویه بوده است و از آنجا كه عشق باعث شور و شعف می‌شود اما در پایان داستان‌ها این عشق تبدیل به نفرت می‌شود و حاصلی جز سرخوردگی به بار نمی‌آورد.

در تمامی آثار علیزاده، تصاویر زنانی از هر قشر و هر طبقه جامعه دیده می‌شود و این نمونه‌های كوچك اما جامع زندگی است كه در هستی متن روایت می‌شود و این نگاه فمنیستی و روایت رفتاری زنانه توسط شخصیت‌های رمان – قهرمان- خواننده را با مولفی روبه‌رو می‌گرداند كه از زنانگی خود خجل نیست و هر‌چند با شرایط خوب یا بد این زنانگی را می‌پرسند و راز موفقیت نویسندگی‌اش با نگاه منحصرش به زن و واقعی برخوردكردن او به پیرامونش سرشته است. علیزاده از بیان خاطرات تخریب‌آمیز و زندگی متزلزل زنان ابا نمی‌كند. او نویسنده‌ای خشك و متعصب نیست كه از لحاظ روحی و اخلاقی ضعیف باشد و با واقعیات كنار نیاید. علیزاده از تصویر، تخیل و آرمان‌هایش بهره‌ می‌جوید تا عشق، تربیت خانواده و فرزند، خیانت، ناكامی، هوس و ... را به تصویر بكشد.

او نویسنده‌ای آرمانگرا بود و هیچ‌گاه به خاطر جلب مخاطب شعار نمی‌داد، در «بعد از تابستان» توهم عشق دوران نوجوانی در ذهنیت و شخصیت‌های اصلی داستان ادامه پیدا می‌كند اما لحظه‌ای فرا می‌رسد كه این توهم به غبار بدل می‌شود. او معتقد بود قواعد بازی را نمی‌داند در واقع همین گونه است، او هر آنچه كه می‌اندیشید را تبدیل به اثری می‌كرد كه آثاری در‌خور تامل هستند.

«هرگز قصد نداشته‌ام، پشت اثرم پنهان شوم. ما همه آرمان‌گراییم، اما آینه ادبیات، توهمات را برنمی‌تابد، شكنندگی و تحول طبایع را نشان می‌دهد.»

شاید هیچ‌گاه كسی فكر نمی‌كرد نویسند‌ه‌ای آرمان‌گرا مثل غزاله علیزاده با این انرژی و شور بتواند روزی به فكر خودكشی بیفتد، تنها و بی‌خویشتن برای ساختن داستانی جاودان قلب ساده و روح بلندش را با آرامش بی‌حد در جنگل‌های شمال به مرگ سوق دهد.

در 18اردیبهشت 1375 او بار سفر بست و مسوولیت سنگین بودن را رها كرد و در بهت ناباوری به كام مرگ رفت و خویشتن خویش را از هستی ساقط كرد. هر چند كه هستی او همان هستی زنانه و اصالت وجودی‌اش در آثار ژرف و ماندگارش باقی است و این هستی تا ابد جاری خواهد بود؛ اما كاش در این ایام حضور داشت و از هستی‌اش در هستی ادبیات می‌دمید. یادش گرامی و خاطراتش سبز...

به مناسبت 27بهمن ماه، سالروز تولد"غزاله عليزاده"

مطالب مشابه :

علائم بدن

آگهی استخدام کادر اداری در مجموعه کارآفرین برتر سال 90

یوگا در هفت مرحله، از مبتدی تا عالی

نگاهی به رمان" کبوتر "اثر پاتریک زوسکیند

به مناسبت 27بهمن ماه، سالروز تولد"غزاله عليزاده"

استخدام در شرکت های گوناگون