صدق و راستی در قرآن

اِنَّ الحمد لله العلی القدیر الصلوة و السلام علی البشیر النذیر و علی آله و صحبه الذین سَلَکُوا طریقه المُنیر

‏ (وَقُل رَّبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّي مِن لَّدُنكَ سُلْطَاناً نَّصِيراً ‏)(اسراء/80)

بگو پروردگارا! مرا به جایگاه صدق وارد کن و جایگاه صدق بیرون آور و از جانب خود قدرتی به من عطا فرما یار و مددکار باشد.

صدق و راستی در قرآن

خداوند در سوره مبارکه نساء در آیه 87 می فرماید:

اللّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لاَ رَيْبَ فِيهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ حَدِيثاً ؟

(جز الله معبودی نیست. حتما شما را در روزی که شکی در آن نیست گرد می آورد و چه کسی از خدا راست گو تراست ؟!

و در همین سوره در آیه 122 می فرماید:

‏(( وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً وَعْدَ اللّهِ حَقّاً وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ قِيلاً ‏)) ( کسانی را که ایمان آوردند و کار نیک انجام داده اند وارد باغهایی خواهیم کرد.

که در زیر آنها رودها جاری و روان است آنان جاودانه تا ابد در آن جاماندگارند.این وعده ی الله است که حق است که حق است و چه کسی از خدا راستگو تر است ؟!

همانطور که ملاحظه خداوند متعال شد مساله صداقت را برای خود نیز مطرح می کند تا انسان مومن متوجه اهمیت این موضوع (صداقت) بشود.

ودر سوره مبارکه مریم صداقت و راستی در چند آیه در مورد پیامبران به عنوان یک خصلت اخلاقی انسان مطرح می شود.. الف-( * وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقاً نَّبِيّاً) ‏ (مریم/41)41

ابراهیم را در کتاب (قرآن) بیان کن که اوبسیار راستگو و نبی بود.

ب. وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقاً نَّبِيّاً ‏ (مریم/56)

ادریس را در کتاب(قرآن) بیان کن که او بسیار راستگو و نبی بود.

ج. وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولاً نَّبِيّاً (مریم/54)

اسماعیل را در کتاب(قرآن) بیان کن که او در وعده هایش صادق و راست بود و رسول و نبی بود.

از آیات فوق این چنین استنباط میشود که صفت صدق و راستی ملازم و همراه تمام پیامبران بوده است.

تا کسی در صداقت و درستی ادعا هایشان شک و تردیدی نکند.

لقبی که پیامبر گرامی (ص) قبل از اسلام به آن مشهور بود صادق الامین (راستگوی امانت دار ) بود.

با این خاط است که وقتی که پیامبر اکر م بعد از سه سال دعوت از جانب خداوند مأمور می شودتا دعوتش را علنی سازد( فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ ) (حجر/ 94)

(پس آشکار را بیان کن آنچه را که به آن فرمان داده می شوی و به مشرکان اعتنا مکن)

بر فراز کوه صفا فریاد می زند و به من بگویید: اگر به شما بگویم که پشت این کوه لشکری است که میخواهند به شما حمله کنند آیا مرا تصدیق میکنید؟ همه گفتند ما از تو دروغی نشنیدیم. یعنی اینکه تنها عاملی که باعث شد مردم مکه پیامبر اکرم را تصدیق کنند همان ویژگی صداقت پیامبر (ص)حتی قبل از بعثت و پیامبری اش بود.

اش بود. کلمه ((صدق)) مشتقات دیگری هم دارد مثل صَدیق و (دوست) که در رفتاری با توراست و به تو خیانت نمی کند و دروغ نمی گوید. یا (صدقة) : یکی دیگر از کلمات و مفاهیمی است که از صدق ااشتقاق شده است.صدقه : دلیل عملی صدق و راستی تو با خداست.

در سوره مبارکه احزاب در آیه 24 می خوانیم که ... لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ.

(تا خداوند صادقان را به خاطر صدقشان پاداش دهد و منافقان را عذاب کند.)

در این آیه مبارکه نقطه مقابل صداقت ، نفاق آمده است . یعنی خداوند نفرموده است ( یعذب الکاذبین)

دلیلش این است ، کسی که تمام عمرش دروغ کواست سرانجام منافق می شود. چون اساس ایمان راستی است و اساس نفاق دروغ . و نتیجه می گیریم که ایمان و دروغ با هم در یک قلب جا نمیگیرند.

- در سوره مبارکه احزاب آیات 8-7 میخوانیم که از انبیاء الهی هم در مورد صداقت و راستگویی آنان سوال می شود.(( ‏ وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنكَ وَمِن نُّوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُم مِّيثَاقاً غَلِيظاً.ر‏ لِيَسْأَلَ الصَّادِقِينَ عَن صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَاباً أَلِيماً.))

(به یاد آور هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم و همچنین از تو و نوح ، ابراهیم ، موسی و عیسی پسر مریم. از آنان پیمان محکم و استوار گرفتیم . تا خداوند از صداقت راستگویان پرسش کند)

در سوره مبارکه مائده آیه 119 می خوانیم : ((هَذَا يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ))

امروز روزی است که راستی راست گویان به آنان نفع و سود می رساند.

در جریان غزوه تبوک وقتی سه نفر از صحابه صادق پیامبر اکرم به نامهای کعب ابن مالک –هلال ابن امّیّه و مرات ابن ربیع به هیچ دلیل و بهانه ای به همراه پیامبر اکرم(ص) نرفتند، بعد از باز گشت، پیامبر اکرم وقتی متوجه شد که این سه نفر بدون دلیل از شرکت در این غزوه کوتاهی کردند ، کار آنها را به خداوند واگذار کرد تا خداوند خود در مورد آنها قضاوت کند و مردم را هم از صحبت کردن با آن سه نفر پنجاه روز منع فرمود تا اینکه پذیرش توبه آنها از طرف خداوند نازل شد که در سوره مبارکه توبه این قضیه در آیه 117 تا 119 آمده است . آن چیزی که مورد نظر ما در این مجال می باشد آیه 119 سوره توبه می باشد که خداوند این گونه می فرماید (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ ‏)

ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا بترسید و همگان با راستگویان باشید

یعنی خداوند متعال دراین آیه صراحتاً بیان می کند و همراه آن چیزی که را باعث شد تا توبه آن سه نفر مورد قبول درگاه الهی قرار بگیرد فقط و فقط صداقت و راستی آنها بود که بر خلاف منافقان با پیامبر اکرم (ص) رو راست و راستگو بودند و عدم شرکت خود در غزوه تبوک را با دروغ توجیه نکردند بلکه حقیقت ماجرا برای پیامبر اکرم تعریف کردند که خود کعب ابن مالک هم به این مساله اشاره می کند ((به خدا قسم چیزی جز راستی مرا نجات نداد و یکی از شروط توبه ام هم این است که بعد از این هم هرگز جز راستی سخنی نگویم)).علمای تربیت و اصلاح می گویند اسباب دروغ بطور کلی چهارمورد است .

1-برای خروج از تنگنا2_برای جلب منفعت3_برای آزار و اذیت دیگران 4_دروغ به خاطر دروغ

انواع راست گویی :1-راستی نیّت : پیامبر خدا (ص) میفرماید((من طلب شهادته بصدق بلغه الله منازل الشهادة وان مات علی فراشه)) مسلم –حدیث /4907 ابوداوود و حدیث/ 1520

کسی که با صداقت نیّت شهادت را بخواهد خداوند او را به جایگاه های شهیدان می راساند ،اگر چه در رختخوابش بمیرد.

2_ راستی در گفتار . پیامبر خدا (ص) در یکی از دعاها می فرماید (( اللهم انی اسالک لسانا صادقا))ترمذی حدیث 3407 احمد حدیث 1234 ( پرئدگارا من زبانی راست گو از تو می خواهم)

3_ صداقت در کار ((مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ) (احزاب/23)

(در میان مومنان مردانی هستند که با خدا راست بودند در پیمانی که با او بسته اند عمیربن حُمام یکی از یاران پیامبر اکرم بود که در غزوه بدر از پیامبر خدا سوال می کند که اگر من به جنگ با مشرکان بروم و کشته شوم آیا وارد بهشت می شوم؟ رسول الله (ص) جواب می دهد ((بله)) سپس پیامبر خدا خطاب به مسلمانان فرمود(( برخیزید به سوی بهشتی که پهنایش به اندازه آسمان ها و زمین است )) عمیر گفت: به به .پیامبر اکرم به او فرمود (( ای عمیر چه چیزی باعث شد که به به بگویی)) گفت امیدوارم که یکی از اهالی آن باشم

پیامبر فرمود((تو یکی از اهالی آن هستی. ))

که عمیر خرماهایی که در دست داشت به زمین می اندازد صادقانه به میدان جنگ می رود و شهید می شود. (مسلم حدیث طولانی 4892 احمد حدیث 1363)

تارخ اسلام از این نمونه ها ، فراوان دارد که ما در این جا به یک نمونه اشاره می کنیم. نمونه دیگر صداقت درکار،صداقت درتجارت است. رسول خدا می فرماید:التاجرالصدوق الامین مع النبیّین والصدّیقین والشهداء.

ابن ماجه حدیث 2139 (تاجرراست گو ودرستگار امانتدار با پیامبران-راستگویان و شهداست.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید((ان الصدق یهدی الی البر و ان البر یهدی الی الجنّة . وان الرّجل یصدق و یتحری الصدق حتی یکتب عندالله صدّیقا . وان الکذب یهدی الی الفجور وان الفجور یهدی الی النار وان الرجل لیکذب حتی یکتب عندالله کذابا.))بخاری حدیث 6094 مسلم حدیث 6580 – 6581

(همانا صدق و راستی انسان را به طرف خیر و نیکی هدایت می کند ، خیر و نیکی به بهشت می انجامد انسان راست می گوید و به دنبال راستی است تا این که نامش نزد خدا صدّیق و راستگو ثبت شود .دروغ انسان را به سوی معصیت و فجور می کشاند . معصیت و دروغ به آتش می انجامد.انسان دروغ می گوید و به دنبال دروغ می رود تا این که نامش نزد خدا دروغگو و کذّاب ثبت می شود.)

2- رسول الله (ص) می فرماید : اصنمنوا لی ستا من انفسکم اضمن لکم الجنة . اصدقوا اذا حدّثتُم .... احمد حدیث/ 3235

(شش چیز رادر مورد خودتان برای من ضمانت کنید من بهشت را برای شما تضمین می کنم.وقتی سخن می گویید راست بگویید..) 3- رسول الله (ص)می فرماید ((ان الصدق طمانینة و الکذب ریبة)) (راستی اطمینان و آرامش است و دروغ شک و تردید) در نهایت آنچه مسلّم است این است که از آیات و احادیث ذکر شده در این مقاله، چنین بر می آید که صداقت و صدق واقعی در جهان امروز ، متاسفانه از میان مسلمانان تا اندازه ای دور شده است و به نظر می رسد که ما مسلمانان باید به گذشته ی درخشان خود رجوع کرده و این خصلتهای والای انسانی و اسلامی را دوباره در زندگی خود احیا کنیم تا ان شاءالله دیگران هم از ما الگو برداری کنند و دیگر شاهد این همه دروغ و تزویر و خیانت در دنیای سیاست، اقتصاد، اجتماع و... نباشیم و چه زیبا سروده است سعدی علیه الرحمة :

طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی صدق پیش آر که اخلاص به پیشانی نیست

مراجع و منابع:

1-قرآن کریم

2-صحیح مسلم

3-صحیح بخاری

4-کتاب حدیث امام احمد

5-سنن ابن ماجه

6-السیرة النبویة-علی محمد صلّابی

7-اخلاق مومن. عمر خالد –ترجمه سمیه اسکندری فر

8-ریاض الصالحین:امام نووی

منبع:احیاء