حفظ زبان تبری

گفت‌وگو با موسي علي‌اكبري موسس سايت فرهنگ لغت مازندرانيwww.tabarestan.ir

حفظ زبان تبري

اشاره:زبان‌ها در زندگي بشري مانند بسياري از مولفه‌هاي ديگر از زندگي و مرگي برخوردارند كه به راحتي نمي‌توان از زمان تولد، شكل‌گيري و يا ساخت آنها آگاه شد. گرچه بسياري از زبان‌شناسان و حتي انسان‌شناس‌ها با حدس و گمان‌هايي توانستند به چگونگي و زمان زايش زبان‌ يا زبان‌ها نزديك شوند، ولي از لحاظ منطقي چيزي دستگير آنها نشده است. برخي زبان‌ها را حاصل و نتيجه زندگي جمعي بشر مي‌دانند كه براي انتفال تجربه‌هاي هم‌ديگر مجبور بودند با حركت‌ها يا صوت‌هايي هدف خود را بيان كنند. انسان‌شناس‌ها مي‌گويند از زماني كه انسان‌ها از غارها بيرون آمدند لزوم يك نوع ارتباط زباني را ايجاد كرده كه به خلق آواها، ايما و اشاره‌ها و بعدا به شكل تثبت شده آن زبان انجاميده كه اتفاقا اين روند زمان طولاني را طي كرده است. اگر چه در تاريخ شايد بتوان به يك همساني‌هاي زباني رسيد و يا براي زبان شايد بتوان يك نمودار دارويني تعيين كرد، اما بسياري از اين فرضيه‌ها اثبات شده نيست.

اما آنچه كه در اين ميان مشخص است عوامل مختلفي است كه در پيشرفت يك زبان نقش داشته‌اند. در وهله اول تعداد جمعيتي كه به آن زبان تكلم مي‌كنند و بعد كتابت و آثار مكتوب آنهاست. زبان‌هايي كه كتاب و نوشته‌ و يا خطي ندارند، حتي خط‌هاي قلب شده، زودتر درمعرض تخريب و فراموشي قرار مي‌گيرند. در عين حال زبان‌هايي كه حاميان سياسي داشته‌اند، از اين اقبال برخوردار بودند كه علاوه بر خاستگاه ظاهري و بومي خود به مناطق ديگر هم گسترش يابند. در گستره سرزميني ايران زبان‌هاي متعددي وجود دارد كه برخي به دلايلي يا كاملاً فراموش شدند و يا در حال فراموشي‌اند و برخي ديگر سعي مي‌كنند با تمسك به ابزارها و عواملي خود را حفظ كنند.

زبان تبري كه به غلط برخي آن را گويش صرف مي‌دانند، از ساخت و ويژگي‌هاي زباني خاصي برخوردار است، ضمن آنكه به دليل حضور قوي زبان فارسي در مازندران عمر چندان طولاني را نمي‌توان براي آن متصور شد، مگر آنكه فضا و محيطي ايجاد شود و يا نهادهاي آموزشي استاني، بخش‌هايي از كتاب‌هاي درسي را به آموزش يا آشنايي با اين زبان اختصاص دهند تا حداقل ديرتر از حافظه جمعي مردمي كه با اين زبان رشد كردند و منطقه‌اي كه به خاطر ويژگي زباني با ديگر مناطق ايران تفاوت دارد، آن را به راحتي فراموش نكنند.

امروزه در برخي از كشورها با تمهيداتي سعي مي‌كنند كه زبان‌هاي محلي را به گونه‌اي از فراموشي نجات دهند. گردآوري لغت براي هر زبان به منزله حفظ آن است. زبان‌هايي كه در طول زمان دچار چالش مي‌شوند، اگر نتوانند خود را حفظ كنند،‌ چه بسا از صحنه روزگار حذف مي‌شوند. شايد همين ضرورت حفظ زبان باعث شده است كه برخي از دلسوزان به زبان و فرهنگ مازندراني در فكر تدوين فرهنگ‌نامه‌ها و يا ايجاد سايت‌هايي برآمدند كه بتوانند از مرگ اين زبان جلوگيري كنند. آقاي موسي علي‌اكبري از جوانان خوش‌فكر، زحمتكش و علاقه‌مند به زبان و ادب تبري يا مازندراني است كه با ايجاد سايت «فرهنگ لغات مازندراني تبرستان» سعي دارد حداقل به قول خودش قدمي‌كوچك براي حفظ زبان شيرين تبري بردارد. آشنايي با زحمت‌ها و ديدگاه‌هاي علي‌اكبري شايد دريچه‌اي را به روي افرادي بگشايد كه بخواهند و مايل باشند آنها هم در اين راه قدم بردارند و زبان مادري خود را حفظ كنند.

***

موسی علی‌اکبری 27ساله ساكن ساري و از فعالان خدمات اینترنتی است. در حال حاضر مشغول تحصيل در دانشگاه است و در عين حال سعي مي‌كند كه سايت فرهنگ لغات مازندراني را هم گسترش دهد.

*آقاي علي‌اكبري، چي شد كه به فكر ايجاد سايت فرهنگ لغت مازندراني افتاديد؟

-البته قبل از آنكه بخواهم از دليل ايجاد اين سايت صحبت كنم، ابتدا اگر اشاره‌اي به زبان تبري داشته باشم، شايد خالي از لطف نباشد.

زبان تبری یكی از زبان‌های بازمانده از زبان‌های كهن پهلوی، سانسكریت و... است و ریشه در تاریخ دیرپای جهان دارد و هرگونه غفلت و سهل‌انگاری در حفظ این میراث در معرض خطر، می‌تواند بخشی از پیشینه ایران كهن را به مخاطره بیندازد. در باره زبان تبری، سیاحان و مستشرقان و اندیشمندانی چون «ملگونوف»، «خودزكو»، «درن» و... مطالعه و تحقيق كرده‌اند. این امر بیانگر ارزش و اعتبار زبان تبری بوده و سبب شده تا افراد بیگانه نیز در باره این زبان تحقيق كنند و اتفاقاً كارهاي آنها در نوع خود بسيار ماندگارتر از كارهايي است كه برخي از گويندگان اين زبان و يا برخي از محققان ما انجام داده‌اند.

*حال كه بحث به سمت زبان تبري كشيده شد، به نظر شما دليل ماندگاري و يا ضعف‌ زبان تبري در عصر حاضر چيست؟

- اگر بخواهيم به طور مبسوط يا از نگاه آسيب‌شناسانه به قضيه نگاه كنيم شايد يكي از دلايل ماندگاري آن در مقایسه با سایر زبان‌های ایرانی اين بوده كه زبان تبري يا خود مازندران، كمتر زیر نفوذ و تحت تأثیر زبان‌هاي عربی و يا ترکی بوده و از تغییرات در طول تاریخ جان سالم به‌در برده ‌است، اگر چه در چند قرن اخیر واژه‌های بیگانه‌ای از زبان‌های، ترکی، عربی و حتي روسي وارد این زبان شد، اما زبان تبري توانست خود را حفظ كند، در حالي كه آثار مكتوبي نداشت. نداشتن آثار مكتوب از ضعف‌هاي اين زبان است. در نوشته‌هاي تاريخي آ‌مده كه قابوسنامه به زبان تبري نوشته شده است، اما متأسفانه چيز متقني از آن در دست نيست و علاوه بر آن در عصر حاضر به دليل مراودات زياد مردم ما با زبان فارسي و اينكه امروزه زبان معيار، زبان فارسي است، در نتيجه خطر فراموشي آن زياد است و چه بسا زبان فارسي تا چند دهه ديگر كل مازندران را به عنوان زبان اصلي محلي در بر بگيرد.

*گرچه زبان تبري به عنوان يك زبان در منطقه مازندران و يا مناطق جنوبي رشته كوه‌ البرز مانند فيروزكوه و بسياري در از روستاهاي تابع اين شهرستان و حتي در روستاهاي شمالي تهران مانند ميگون، اوشان و فشم و برخي از روستاهاي پيراموني آن تكلم مي‌شود، اما به نظر مي‌رسد باز تفاوت‌هايي با هم دارند، گرچه تفاوت خيلي كليدي و اساسي نيست، ولي چرا چنين تفاوت‌هايي وجود دارد؟

- يكي از دلايل گوناگوني زبان و بالاخص لهجه، محيط ‌آن است. گوناگونی گویش‌های مازندرانی به حدی است كه این تفاوت از محله‌ای به محله دیگر در شهرها و روستاهای مازندران كاملا مشهود است. هر یك از گویش‌های مازندرانی دارای لهجه، اصطلاحات و فرهنگ مربوط به خود است و با فرهنگ و زبان مختلف سخن گفته مي‌شود. نداشتن آشنایی اولیه با زبان مازندرانی موجب شده كه سایر استان‌های كشور، حتي تهران‌نشينيان كه ارتباط نزديك‌تر و تنگاتنگي با مازندران دارند، آن را با زبان گیلانی اشتباه بگیرند، در حالی كه تفاوت‌های عمده‌ای بین این دو زبان وجود دارد.

*از ضرورت ايجاد اين سايت هم صحبت كنيد.

- يكي از مهم‌ترين دليل آن علاقه شخصي من به فرهنگ وزبان مادري‌ام بود. ضمن آنكه قابليت‌هاي زيادي در زبان تبري ديدم و حيفم آمد كه با توجه به عصر كنوني، كه عصر ارتباطات است، آن را در دسترس مردم قرار ندهم. استان مازندران با برخورداري از قوميت‌ها و گويش‌هاي مختلف و پيشينه و قدمت طولاني فرهنگ سنتي غني ايراني از گستردگي گويش‌ها و زبان‌هاي مختلفي روبه‌رو بوده و بسياري از لغات و كلمات محلي در عصر حاضر دستخوش فراموشي و همگون‌سازي با زبان‌هاي ديگر شده و آنچه مي‌توانست، جوينده و پوينده عرصه زبان و ادب فارسي را به رسيدن آسان به لغات مورد توجهش از زبان مازندراني ترغيب كند تا آنها بتوانند تفكيك مناسب معنا را در شهر و منطقه جست‌وجو كنند، بهترين منبع و مأخذ آنها مي‌توانست سايت فرهنگ لغت تبري باشد.

*جمع‌آوري اين همه لغت در زبان تبري خيلي سخت است، چه مدت وقت صرف كرديد تا اين لغت‌ها را تهيه و در عين حال آوانگاري و ويرايش كنيد؟

- البته پايه و اساس اين سايت فرهنگ لغت تبري است كه به سرپرستي جهانگير نصري اشرفي و با همت ده‌ها پژوهشگر مازندراني، بعد از سال‌ها منتشر شد. واقعيت آن است كه براي بسياري از علاقه‌مندان تهيه كتاب لغت سخت‌ و گاه ممكن نيست، خصوصاً ايراني‌ها و يا مازندراني‌هاي مقيم خارج، يا از آن كتاب خبر نداشتند يا آنكه نتوانستند آن را تهيه كنند؛‌ در نتيجه ايجاد اين سايت به آنها كمك مي‌كند ارتباط بيشتري با زبان تبري برقرار كنند.

البته من براي اين كار بيش از يك سال تحقيق كردم و با بسياري از استادان محلي مصاحبه و نشست‌هاي مختلفي انجام دادم تا اينكه سال1383 کار راه‌اندازي وب‌سايت فرهنگ لغات زبان تبري به پایان رسید.

*چه تعداد واژه‌‌ در سايت فرهنگ لغت مازندراني وجود دارد؟

تاکنون حدود 35هزار واژه را وارد سايت كردم که برای هر کلمه فارسی، معنی اصیل مازندرانی و گویش آن کلمه در شهرهای ساری، یهشهر، بابل، آمل، سوادکوه و تنکابن همراه با آوانگاری هر کدام در دو ویرایش جست‌وجوی فارسی به مازندرانی و مازندرانی به فارسی برای علاقه‌مندان جمع‌آوری شده است. از زمان آغاز كار اين سايت تا به امروز بيش از 4‌سال مي‌گذرد. تاکنون دو بار به‌طور کلی تغییراتی از لحاظ برنامه‌نویسی در آن داده شده تا ارائه خدمات به کاربران راحت‌تر و کامل‌تر باشد و همچنین واژه‌هايي که در سایت موجود نبودند با معرفی خود کاربران سایت و با تایید معانی آنها توسط استادان واجد شرایط به این واژه‌نامه اضافه شد و واژه‌هايي هم که دارای اشکالاتی بودند ویرایش شدند. بزدوی هم امکانات جدید سایت به آن اضافه مي‌شود، از جمله دستور زبان مازندرانی و آموزش آن، بانک مقالات مربوط به زبان مازندرانی و...

*فكر مي‌كنيد كه اين سايت مي‌تواند كمكي به حفظ زبان مازندراني بكند؟

- طبيعي است، هر قدمي‌كه براي حفظ فرهنگ و زبان مازندران برداريم، مطمئنا نتيجه مي‌دهد، حال اين نتيجه گاهي در مدت كوتاهي به دست مي‌آيد و گاهي زمان مي‌برد. متأسفانه زبان اصیل مازندرانی کم‌کم در حال فراموشی است و هم‌اکنون اکثر جوانان مازندرانی از اين زبان جز چند متن طنز چیز خاصی نمی‌دانند و معنای بیشتر واژه‌ها و مثل‌های مازندرانی را نمی‌دانند، لذا نیاز بود تا كمبود يك سايت كامل و مختص فرهنگ لغت تبري با راه‌اندازي فرهنگ لغت تبري برطرف شود و همگان به راحتی بتوانند به این فرهنگ و واژ‌ه‌هاي آن دسترسی داشته باشند. اين كار به نوعي باعث مي‌شود كه به راحتي بتوان به معناي واژ‌ه‌هاي كليه شهرها و گويش‌هاي استان دسترسي پيدا كرد.

*چه تعدادي روزانه از سايت بازديد مي‌كنند؟

طبق آمار سایت تعداد بازدیدهای روزانه حداکثر تا حدود 800 نفر در روز مي‌رسد و به‌طور میانگین طی این 4سال اگر حد وسط مراجعه به پايگاه را 400نفر در نظر بگيريم، بيش از نيم‌ميليون نفر از اين پايگاه ديدن و استفاده كردند که 65درصد از ایران، 11درصد کانادا، 9درصد آمریکا، و بقیه در استرالیا، آلمان، فنلاند، سوئد و.. بوده‌اند. این سایت هم‌اکنون در رتبه‌بندی گوگل دارای رتبه 4 از 10 است.

*آيا از طرف سازمان و يا اداره‌اي حمايت شديد؟

-متأسفانه، خير. هيچ اداره و سازمان دولتي تا الآن كمكي به ما نكرده است،‌ و بنده با هزينه خودم اين پايگاه را راه انداختم.

*فكر مي‌كنيد اين واژ‌ه‌نامه بيشتر براي چه قشري كاربرد داشته باشد.

-در وهله اول براي همه مازندراني‌ها مناسب است. خصوصاً محققان و پژوهشگران...، اساتید دانشگاه‌ها و مربیان آموزشی، نویسندگان و روزنامه‌نگارهای مقالات و اخبار علمی در زمینه‌های.، دانشجویان مقاطع تحصیلی مختلف و... كه با برخي لغات محلي و گويش‌هاي ما بيگانه و يا نيازمند تحقيق بيشترند اين سايت منبع خوبي براي آنهاست.

حفظ زبان تبری

مطالب مشابه :

حفظ زبان تبری

زبان تبری پویاست یا ناپویا؟

کلمات و اصطلاحات ترکی و فارسی بجنوردی

قدمت تکواندو ـــــ اصطلاحات مربوط به تکواندو

آموزش زبان انگلیسی (جاوا)

تولی و تبری (جنگ نرم)

زبان عامیانه، اصطلاحات و ضرب المثل های فارسی

دریافت نمونه سوال نهایی و هماهنگ کشوری

فرهنگ لغت مازندرانی