شناخت وسایل آزمایشگاهی

لوله ی آزمایش : لوله ای است برای نگه داری و گرم کردن محلول ها و مایعات و نباید در هنگام گرم کردن ان بیش از 3/1 ظرفیت آن را پر کرد.آن را ته گرد می سازند تا در برابر گرمای مستقیم آتش، نشکند.

برس لوله یا لوله شور: نوعی برس كه برای شستن وتمیز كردن دیواره ی درونی لوله ی آزمایش كاربرد دارد.برای شستن لوله آزمایش، برس را درون لوله آزمایش قرار می دهند و می چر خانند.

جا لوله ی آزمایش: وسیله ای چوبی،پلاستیكی یا فلزی كه برای نگهداری لوله آزمایش كاربرد دارد.

لوله گیر :وسیله ای فلزی یا چوبی كه برای نگهداری لوله آزمایش به هنگام گرمكردن (لوله گیر فلزی)و گرفتن آن (لوله گیر چوبی) به كار می رود.

لیوان آزمایشگاهی یا بشر:لیوان آزمایشگاهی که دارای دو نوع شیشه ای و پلاستیکی میباشد .از بشر برای برداشتن حجم معینی از مایعات و گرم کردن محلول ها ، تهیه محلول ها ، حل کردن مواد و انتقال محلول ها استفاده می گردد.بشر به اندازه های حجمی متفاوت موجود است. آن را روی سه پایه و توری نسوز قرار می دهند. برای تبخیر ،گرم كردن،صاف كردن وغیره... كاربرد دارد. با توجه به حجم آن مشخص می شود (مانند: 600 سی سی، 250 سی سی ، 1000 سی سی و ... )

ارلن مایر:ظرفی مخروطی شكل است كه برای گرم كردن محلول ها و مایعات و یا نگهداری آنها وهمچنین برای همزدن مخلوط ها كاربرد دارد. (مانند: 600 سی سی، 250 سی سی ، 1000 سی سی و ... )

قیف :وسیله ای شیشه ای ،پلاستیكی و ... برای انتقال مایع ها از ظرفی بهظرف دیگر همچنین در صاف كردن و ... به كار می رود.

قیف جداکننده (دکانتور) : از آن برای جدا کردن مایعاتی که مخلوط نشدنی اند همانند آب ونفت استفاده میشود.

شیشه‌ی ساعت :برای تبخیرسریع مایعات و محلول ها استفاده میگردد.

بوته ی چینی :وسیله ای فلزی یا چینی كه برای سوزاندن و یا ذوب كردن مواد به كار می رود. آن را با انبر(یا پنس بوته) برداشته و روی سه پایه و مثلث نسوز قرار می دهند.

دسیكاتور(خشک کن):از آن برای خشک کردن مواد و یا محفوظ ماندن از خطر جذب گازها استفاده میشود.

کپسول چینی :از آن برای تبخیر سریع محلول ها و برای ذوب کردن مواد استفاده میشود.

چراغ گازی(چراغ بونزن):به یاد مخترع آن بونزن (شیمیدان آلمانی )نامگذاری شده است. دارای دریچه ی هوا است که هنگامی که از آن استفاده نمی کنیم باید دریچه ی هوا را ببندیم تا آتش ، زرد رنگ و سردتر شده و دیده شود.

چراغ الكلی: گاهی به جای چراغ گازی به کار می رود. پیش از استفاده حتما باید فتیله را تا حدی درآوریم تا بخارهای الکل بیرون رود و چراغ منفجر نشود.

قاشقك (اسپاتول،كاردك) :وسیله ای است چینی یا فلزی ،مانند قاشق (با دو سر )كه برای برداشتن مواد جامد از ظرفی وانتقال آن به ظرف دیگر كاربرد دارد.

آبفشان :ظرف محتوی آب مقطر است كه برای شستشوی رسوب و یا اضافه كردن آب مقطر به كار می رود.

همزن شیشه ای:میله ی شیشه ای تو پر كه برای مخلوط كردن محلولها ویكنواخت كردن گرمای یك محل به كار می رود.

هاون چینی: برای له کردن و ساییدن مواد استفاده می شود. نباید دسته هاون را درون هاون بکوبیم.

بورت :یکی از وسایلی که برای اندازه گیری و برداشتن حجم معینی از مایعات به کار میرود. از متداول ترین انواع آن بورت شیردار است. براساس میلی لیتر درجه بندی میشود و صفر آن بالا ، 100آن در پایین قرار دارد.

بالن ته گرد : از این وسیله برای جوشاندن و تقطیر مایعات ، تهیه و تعیین چگالی گازها و ... استفاده میگردد. (مانند: 600 سی سی، 250 سی سی ، 1000 سی سی و ... )

بالن ته صاف : بیشتر برای نگه داری مواد به کار می رود. کاربرد آن مانند ارلن است. (مانند: 600 سی سی، 250 سی سی ، 1000 سی سی و ... )

بالن تقطیر(بالن با لوله ی کناری) : در اصل نوعی بالن ته گرد با لوله کناری است که کابرد آن مانند بالن ته گرد است و لوله جانبی آن برای خروج مواد گازی است.

بالن حجم سنجی ( بالن ژوژه):از این بالن برای رقیق کردن محلولها و یا تهیه ی محلول های استاندارد استفاده میشود. برروی گردن باریک آن خط نشانه ی حلقوی وجود دارد که گنجایش حجمی را مشخص می کنند. با توجه به حجم آن، مشخص می گردد.

پی پت :برای برداشتن حجم معینی از مایعات به کار میرود ، صفر آن در بالاست. دارای دو نوع است : حباب دار و ساده. برای پر کردن آن بهتر است از پووار استفاده کرد.

پی پت پمپ (پووار) : از پووار براي مكش استفاده مي شود اما در صورتيكه موادسمي باشند قبل از استفاده از پووار بايد از سالم بودن آن اطمينانحاصل كنيم و آنرا باآب امتحان كنيم.

طرز استفاده: دكمهA براي خالي كردن هواي داخل پووار است. دكمه S براي مكش مواد سمي است. دكمه E براي خالي كردن مواد مكش شده است.

استوانه ی مدرج : استوانه ای است که پایه دارد و بر خلاف بورت وپیپت درجه بندی آن از پایین آغاز میشود. از آن برای اندازه گیری حجم معینی از محلول ها استفاده میشود. برای تعیین حجم اجسام جامد بی شکل نیز کاربرد دارد.

گیلاس مدرج : از آن برای برداشتن حجم معینی از مایعات برای پر کردن بورت و استوانه مدرج استفاده میشود.

قطره چکان : برای برداشتن مقدار دقیق و کمی از مایعات و محلول ها مثل شناساگرها و همچنین برای برداشتن محلول هایی که بخار های سمی تولید میکنند و یا محلول هایی که هنگام ریختن ممکن است بر دست یا لباس بریزد استفاده میشود.

مبرد (سرد کننده) : برای سرد کردن بخار حاصل از تبخیر مایعات به کار می رود که برروی دستگاه تقطیر بسته میشود.

مثلث نسوز : مثلثی است فلزی که از سه قطعه روکش چینی نسوز ساخته شده است و از آن برای نگه داشتن بوته چینی در هنگام گرم کردن استفاده میشود.

سوهان : از آن برای بریدن شیشه های توخالی و صاف کردن محل تیزی شیشه استفاده میشود.

گیره ی حلقه ای : از آن برای قرار گرفتن قیف و گاهی به جای سه پایه برای نگه داری بالن و ... استفاده میشود.

ظرف پتری (پلیت) : برای نگه داری محلولها و نمونه های میکروبی به کار می رود.

گیره ی کوره :به شکل قیچی است و برای برداشتن نمونه ها و بوته ی داغ از درون کوره به کار میرود.

میله و پایه : برای بالا نگه داشتن وسایل معمولا به همراه گیره به کار می رود.

گیره : از آن برای نگه داشتن بیشتر وسایل(مانند: ارلن، بالن و ... ) بر روی میله و پایه استفاده می گردد.

گیره ی بورت : از آن برای نگه داشتن بورت ، لوله آزمایش ، دماسنج و ... استفاده میشود.

سه پایه : برای قرار دادن ظرف های ته صاف (مانند: ارلن و بشر و...) به طور غیر مستقیم برروی آتش کاربرد دارد. باید روی آن توری نسوز یا مثلث نسوز قرار داد.

توری نسوز : برای جلوگیری از تماس مستقیم آتش با ظرفی که می خواهیم آن را گرم کنیم ( مانند بشر و . . . ) ، ظرف را روی توری نسوز می گذاریم. در وسط توری، ماده ی سفید رنگی به نام "آزبست" وجود دارد که نسوز است.

پنس : برای برداشتن و نگه داشتن مقدار کمی ماده ی جامد بر روی آتش و ... به کار می رود.

هود آزمایشگاهی :نوعی تهویه ی محفظه دار است. آزمایشهایی را که تولید گازهای سمی می کنند در آن انجام می دهند تا بخارهای سمی به وسیله ی تهویه ی آن، به هوای بیرون آزمایشگاه برود.

کوره : دستگاهی است که برای گرم کردن مواد به مدت طولانی به کار می رود.

درپوش : لاستیکی یا چوب پنبه ای است و برای بستن سر لوله ی آزمایش، ارلن مایر، بالن و ... به کار می رود.

لوله ی رابط : لوله ای شیشه ایست که با گرم کردن روی آتش می توان آن را خم کرد. برای وصل کردن ظرفها ( ارلن، بالن و ... ) به کار میرود.

کاغذ صافی : نوعی کاغذ به شکل دایره است که برای جداکردن مواد جامد از مخلوط ها (مثلا جداکردن نشاسته از آب) به کار می رود. برای استفاده از کاغذ صافی باید آن را در قیف قرار داد.

گیره ی مخصوص دماسنج : برای اتصال دماسنج به میله و پایه به کار میرود.

نکته ی 1 : روش درست خواندن سطح مایع در پیپت ، استوانه مدرج ، لوله آزمایش و ... :

نکته ی 2 : واحد اندازه گیری حجم مواد مایع که بر روی وسایل آزمایشگاهی مانند پیپیت و بورت و بشر و ... نوشته شده است یکسان بوده و به صورت میلی لیتر یا سی سی یا سانتی مترمکعب خوانده می شود.

کاغذ صافی در ابعاد مختلف و بیشتر به شکل دایره و مربع شکل ساخته می شود و مورد اصلی استفاده از آن جدا کردن رسوبات و صاف کردن محلول هاست.

"صاف کردن" یا فیلتراسیون یکی از اصلی ترین تکنیک های شیمی کاربردی است و در بیشتر فعالیت های عملی شیمیایی با این تکنیک سر و کار خواهید داشت.

برای استفاده از کاغذ صافی باید آن را به یکی از دو شیوه ای که در زیر نشان داده شده آن را تا بزنید و سپس آن را در قیفی در اندازه مناسب بگذارید. اندازه قیف و اندازه کاغذ صافی باید با هم متناسب باشند، به طوری که لبه کاغذ صافی، فقط چند میلی متر پایین تر از لبه قیف قرار بگیرد. برای تا کردن کاغذ صافی طبق شکل های زیر عمل کنید:

شیوه اوّل تا زدن کاغذ صافی

کاغذ را از وسط تا کنید به طوری که یک نیم دایره کامل به دست بیاورید

این نیم دایره را دوباره تا بزنید تا یک ربع دایره به دست آورید. اما این بار کمی خط تا را کج بگیرید تا لبه های کاغذ کاملاً روی هم قرار نگیرند (به شکل بالا دقت کنید) این انحراف در خطِّ تا کمک می کند تا کاغذ صافی در داخل قیف بهتر قرار بگیرد.

این ربع دایره از چهار لایه کاغذ تشکیل شده است. یکی از لایه ها را از بقیه باز کنید تا کاغذ صافی به صورت یک مخروط در آید.

شیوه دوم تا زدن کاغذ صافی

تا زدن کاغذ صافی به شیوه زیر موجب خواهد شد که سرعت صاف شدن محلول بیشتر شود. در صورتی که جمع آوری مادل جامد باقی مانده برایتان مهمتر است از شیوه بالا استفاده کنید.

جمع آوری ماده جامد باقی مانده در کاغذ صافی به شیوه اول آسان تر است. اما اگر فقط بخواهید مایعی را به سرعت صاف کنید شیوه زیر برای تا زدن کاغذ مناسب تر است.

دایره بزرگِ کاغذ را از وسط تا کنید.

نیم دایرل به دست آمده را مجدداً تا کنید تا یک ربع دایره به دست آید.

لبه صاف یک طرف ربع دایره را بگیرید و آن را از خط وسط ( خط چین قرمز شکل بالا) تا بزنید. همین کار را در طرف دیگر ربع دایره هم بکنید.

حالا باید کاغذ شما شبیه به باله ماهی شده باشد که به طور متوالی تا خورده باشد ( شکل زیر).

طبق شکلهای زیر هر یک از قطعات مثلثی شکل فوق را یک بار دیگر تا بزنید.

هنگام تا کردنِ کاغذ لبه ها را زیاد فشار ندهید؛ فشارِ زیاد ممکن است سوراخهای خیلی کوچکی در کاقذ ایجاد کند که به چشم نمیآیند اما موجب عبورِ مواد جامد از کاغذ بشوند.

تا بالاخره کاغذ صافی به شکل زیر درآید

هنگامی که این کاغذ را باز کنید در بعضی از قسمتها (فلش ها در شکل زیر) تا خوردگی ها به صورت یکی در میان نیستند.

تا خوردگیها را مجدداً به نحوی اصلاح کنید که یکی در میان به طرفِ داخل و خارج قرار بگیرند.

بهتر است قبل از قرار دادن کاغذ صافی درونِ قیف، آن را پشت و رو کنید. ( هنگام تا زدنِ کاغذِ صافی چربی دست شما ممکن است به آن چسبیده باشد، برگرداندن، یا به اصطلاح، پشت و رو کردنِ کاغذ باعث خواهد شد که این ذرات هر چند کوچک و ناچیز در درونِ کاغذ باقی بماند و به داخل مایعِ صاف شده وارد نشود.

نکات ايمني در آزمايشگاه

براي امنيت در آزمايشگاه نکات بسياري بايد رعايت شود هر چند رعايت اين نکات به تنهايي سلامت آزمايش کننده را تضمين نمي کند. اما احتمال بروز خطرات را به حداقل کاهش مي دهد. خطرات ديگري که در آزمايشگاه وجود دارد، وضعيت هاي غير قابل پيش بيني است که همواره در آزمايشگاه و در طول آزمايش به وجود مي آيند که با هوشياري و دقت در آزمايشگاه شيمي، مي توان اين خطرات را نيز تا حد مطلوبي کاهش داد.

در يک آزمايشگاه ايمن و استاندارد و در صورت رعايت موارد ايمني حوادث يا جراحات به ندرت اتفاق مي افتند. وقتي يک حادثه يا جراحت اتفاق مي افتد عموماً به دليل رعايت نکردن نکات ايمني و بي توجهي به آن هاست.

در هنگام ورود به آزمايشگاه، بايد از خطرات مواد شيميايي و خطرهاي ممکن در آزمايش ها اطلاعات کافي داشته باشيد. اهميت اين که دانش آموزان بدانند چه خطرهايي در آزمايشگاه وجود دارد، چگونه از آن ها دوري جويند و در صورت خارج شدن آزمايش از کنترل چگونه عمل کنند، بر هيچ کس پوشيده نيست.

بهترين راه براي جلوگيري از حوادث، آشنايي با خطرات ممکن در آزمايشگاه است. هر آزمايشي، بدون توجه به اين که چند بار در گذشته انجام شده است، مي تواند خطرات زيادي را به همراه داشته باشد. تمام اين مطالب براي آن گفته شد که شما اهميت شناسايي خطرات هر آزمايش را پيش از انجام آن درک کنيد.

نکته اي که همواره بايد به آن توجه داشته باشيد آن است که شما بايد تمام مواد شيميايي در آزمايشگاه را بسيار خطرناک و سمي قلمداد کنيد مگر آن که از بي خطر بودن ماده اطمينان کامل داشته باشيد و اين نکته بدان معني است که رعايت نکات ايمني در مواجه با مواد شيميايي الزامي است.

لباس کار آزمايشگاه

1. استفاده از عينک ايمني در هر شرايطي الزامي است. خطر پاشيدن مايعات و مواد شيميايي به چشم همواره وجود دارد.

2. استفاده از لنزهاي چشمي در آزمايشگاه مجاز نيست.

عينک هاي ايمني از پاشيده شدن مايعات به چشم جلوگيري مي کنند، اما چشمان را از بخارات محافظت نمي کنند. بخار بعضي مواد شيميايي باعث جذب رطوبت موجود در چشم مي شود، در نتيجه براي برداشتن لنزها مجبور به عمل جراحي خواهيد شد.

3. پوشيدن روپوش آزمايشگاهي در محيط آزمايشگاه الزامي است.

4. پوشيدن کفش هاي جلوباز ( همانند صندل يا دمپايي) و پوشيدن کفش پاشنه بلند در محيط آزمايشگاه غير مجاز است زيرا در صورت ريختن مواد شيميايي روي پا، پوست پا صدمه خواهد ديد.

5. پوشيدن شلوارک و دامن هاي بالاتر از زانو در محيط آزمايشگاه غير مجاز است، زيرا مواد شيميايي در صورت ريختن بر روي پوست برهنه، باعث جراحت و يا سوختگي مي شوند.

6. در صورت امکان از به دست کردن ساعت، جواهرات و انگشتر در محيط آزمايشگاه خودداري شود، زيرا ممکن است با جذب بخارات شيميايي، موجب بروز خارش و التهاب پوست زير خود گردند.

7. هرگز لباس هايي را که آويزان و گشاد (مانند لباس هاي آستين گشاد) هستند در آزمايشگاه به تن نکنيد، زيرا ممکن است هنگامي که شما در حال کار با چراغ بونزن هستيد آتش گرفته و باعث سوختگي گردند.

8. داشتن موي خيلي بلند همانند لباس هاي گشاد و آويزان در محيط آزمايشگاه غير مجاز است زيرا ممکن است در اثر تماس ناخواسته با شعله آتش بگيرند و يا به مواد شيميايي آغشته گردند.

9. گوش دادن به راديو و دستگاه هاي صوتي در محيط آزمايشگاه غير مجاز است، زيرا گوش دادن به آن ها موجب غفلت فرد آزمايش کننده از اطراف خود مي گردد و او را از شنيدن توضيحات مسؤول آزمايشگاه باز مي دارد.

تجهيزات ايمني

تهيه ي تمام وسايل و مواد ايمني همانند کپسول آتش نشاني، محلول هاي شست و شوي چشمي، دوش اضطراري، پتوي مخصوص خاموش کردن آتش و ... براي يک آزمايشگاه استاندارد ضروري است. در ضمن آزمايش گر بايد همواره محل وسايل ايمني و طرز کار با آن ها را در خاطر داشته باشد.

ريختن مواد شيميايي

1. در صورت ريخته شدن مواد شيميايي به سرعت مسؤول آزمايشگاه را با خبر کنيد. توجه کنيد موادي که با آن ها کار مي کنيد بي خطر نيستند و ممکن است موجب مسموميت، سوختگي و يا حتي مرگ شوند.

2. در صورت ريختن ماده ي شيميايي بر روي لباستان، با احتياطلباس را خارج کرده و فوراً قسمتي از پوست که به ماده ي شيميايي آغشته شده با مقادير زياد آب بشوييد و در صورت امکان دوش اضطراري بگيريد. تمام مدت، مسؤول آزمايشگاه را در جريان کار خود قرار دهيد.

در صورتي که قسمت زيادي از لباس شما آغشته به ماده ي شيميايي شده باشد، فوراً زير دوش اضطراري برويد و هم زمان که آب در حال ريختن است لباس را خارج کنيد و پس از در آوردن آن، سر، صورت و بدن خود را با دقت و حوصله و با مقادير زياد آب شست و شو دهيد.

3. حتي مقادير کمي از مايعات شيميايي که روي زمين يا صندلي ها پاشيده شده اند بايد زود پاک شوند. سديم بي کربنات و استيک اسيد رقيق به عنوان مواد ايمني در آزمايشگاه براي خنثي کردن اسيدها و بازها هستند. ( تمام اسيدها و بازها را قبل از تميز کردن خنثي کنيد.)

4. جيوه، سرب و برخي عناصر سنگين براي سلامتي خطرهاي جدي ايجاد مي کنند. از طرفي بدن انسان نمي تواند از عهده ي دفع اين مواد برآيد. تمام فلزهاي سنگيني که تا به حال به بدن شما راه يافته اند هنوز با شما هستند. (براي مثال اگر در کودکي شما با جيوه بازي کرده ايد و يا جوهرهاي حاوي سرب را خورده ايد، اين مواد هنوز در بدن شما هستند) فلزهاي سنگين براي مدتي بسيار طولاني در بدن مي مانند و ممکن است موجب عوارضي چون بيماري هاي ذهني، لرزش اندام و يا حتي مرگ شوند. تنها راه جلوگيري از اين خطرها آن است که کم ترين رويارويي را با فلزهاي سنگين داشته باشيد. در صورت ريختن جيوه مثلاً در اثر شکستن يک دماسنج جيوه اي، به سرعت مسؤول آزمايشگاه را خبر کنيد

شناخت وسایل آزمایشگاهی

مطالب مشابه :

آشنایی با وسایل آزمایشگاه

آزمایش های شیمی سال اول دوم و سوم دبیرستان

آشنایی با کاربرد و تصاویر وسایل آزمایشگاهی

آشنایی با کاربرد و تصاویر وسایل آزمایشگاهی

لوازم آزمایشگاهی ( به همراه عکس)

انتقال باکتری از یک محیط به محیط دیگر

شناخت وسایل آزمایشگاهی

نکات ایمنی در آزمایشگاه