ترافیک مفید !

ترافیک مفید !

واژه «ترافیک» برای اغلب شما که در شهرهای بزرگی نظیر تهران، مشهد، اصفهان یا کرج زندگی می‌کنید، مفهومی ملموس و آشناست، بطوری که تاکنون بارها در کمند راه بندان‌های طولانی اسیر شده‌اید یا مطالب متعددی در مورد آثار مخرب این پدیده می‌دانید.

حتما باور دارید که پدیده «ترافیک» یکی از مهمترین معضلات شهرهای بزرگ بشمار می‌رود و عوارض اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی آن هزینه‌های گزافی را بر جامعه تحمیل می‌کند؛ اما شاید باور نکنید که همین مشکل هزینه زا و معضل اجتماعی و زیست‌محیطی، درکشور ما برخلاف سایر نقاط جهان فوایدی هم دارد که از دید بسیاری از مردم پنهان مانده است. فوایدی که ذاتاً در این پدیده وجود ندارد، اما نوع خاص رفتار ترافیکی در کشور ما سبب شده است تا یک پدیده مذموم و نکوهیده در برخی موارد برای جلوگیری از ایجاد مشکلات گسترده‌تر نقشی مثبت ایفا کند. ‏

این نوشتار اگرچه درصدد بررسی نقش‌های مثبت ترافیک در کشور ماست، ولی به هیچ وجه در پی توجیه و یا دفاع از رشد ترافیک در معابر شهری و برون شهری نیست.

قطعاً مضار پدیده ترافیک بسیار بیشتر از فواید آن است و اگر اندک فایده‌ای هم در این معضل به وجود آمده است، ناشی از نواقص مدیریتی ما در اصلاح رفتار ترافیکی و جلوگیری از بروز مشکلات جدی‌تر است.‏

تصور کنید فرد معتادی را برای رهایی از اعتیاد به مواد مخدر، به کشیدن سیگار تشویق کنیم تا در سایه مشکلات کمتر مصرف سیگار، از گرایش به مواد خطرناک‌تر غافل شود. بدیهی است که اعتیاد در اصل ناشی از کاستی‌های تربیتی و معیشتی معتادان است و این نوع رفتار جایگزین هرگز پنهان کننده عیوب سیگار نیست، اما در نبود شیوه‌های مناسب اصلاحی «دفع افسد به فاسد» تا حدودی منطقی است.

ترافیک هم از آن دسته مفاسدی است که در برابر مشکلات افسد قابلیت توصیه دارد. یکی از مهمترین آثار منفی راه بندان و ترافیک، نقش آن در وقوع سوانح رانندگی است که اغلب سبب بروز حوادث خسارتی در شهرها می‌شود . بدین نحو که ترافیک با تشدید خستگی و عصبیت در رانندگان سبب کاهش تسلط روانی آنها بر رانندگی خودرو و افزایش احتمال وقوع تصادفات می‌شود.

این نکته در تمام دنیا به اثبات رسیده است و کارشناسان تاکید دارند که باید از رانندگی طولانی به ویژه در شرایط راه بندان و ترافیک خودداری کرد. امروزه پزشکان هم به مردم توصیه می‌کنند که از نشستن طولانی روی صندلی خودرو (متوقف یا در حال حرکت) پرهیز کنند و حتی المقدور به ازای هر 2 ساعت رانندگی یا نشستن روی صندلی خودرو، بین یک ربع تا نیم ساعت در محیط بیرون قدم بزنند. بنابر این شکی نیست که راه بندان‌های طولانی و ترافیک از طریق ایجاد خستگی در رانندگان و سرنشینان خودرو نقش موثری در بروز سوانح و تصادفات دارد. علاوه بر این، ترافیک عامل اصلی آلودگی هوا و بروز بسیاری از مشکلات اجتماعی دیگر است که پرداختن به آنها در این مجال نمی‌گنجد. اما در کنار همه این معایب نمی‌توان انکار کرد که ترافیک بزرگترین کاهنده سرعت تردد خودروها در معابر شهری و برون شهری است و سرعت هم اصلی‌ترین علت بروز تصادفات شدید رانندگی است.

بررسی سوانح رانندگی ایران در تعطیلات نوروز امسال نشان می‌دهد که اگرچه به واسطه تشدید کنترل پلیس و بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل کشور، تعداد تصادفات و مصدومان سوانح نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش چشمگیری داشته است، ولی شدت برخورد خودروها با یکدیگر در سوانح نوروزی افزایش یافته است. به عبارت دیگر سرعت تردد خودروها در تعطیلات نوروز افزایش یافته و به واسطه رعایت نکردن احتیاط واصول صحیح رانندگی، برخورد خودروها با یکدیگر شدید‌تر شده است. در حالی که اگر معابر شهری و برون شهری شرایط پیش از تعطیلات نوروزی را داشت و با ترافیک بیشتری مواجه بود، رانندگان بی احتیاط ناچار بودند با سرعت کمتری برانند و برخورد خودرو آنها با موانع روبرو به ویژه در خیابان‌های شهر از نوع «خسارتی» یا حداکثر «جرحی» بود، اما در این دوره زمانی اغلب تصادفات شهری از نوع «فوتی» بوده و منجر به کشته شدن سرنشینان خودروها یا عابران شده است.‏

طبق آمار سازمان پزشکی قانونی تعداد سوانح فوتی رانندگی در سطح کشور در نوروز سال گذشته نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن 7/1 درصد افزایش داشته است.

آمار سوانح رانندگی نوروز امسال هم تاکنون از سوی این سازمان که یگانه مرجع رسمی انتشار آمار حوادث رانندگی کشور محسوب می‌شود، منتشر نشده است ؛ با این حال رئیس سازمان امداد و نجات هلال احمر تعداد کشته شدگان در محل حوادث رانندگی برون شهری را ظرف تعطیلات نوروز امسال 308 نفر اعلام کرده است که قطعاً با احتساب تلفات سوانح درون شهری و کشته شدگان در بیمارستان‌ها بر تعداد آنها افزوده خواهد شد.

مسئولان نیروی انتظامی هم با ارائه آمار متفاوت و بعضاً متناقض، اعتقاد دارند که سوانح «فوتی» در 16 روز تعطیلات نوروزی امسال نسبت به دوره مشابه سال قبل بین 15 تا 30 درصد کاهش داشته است.

همین مسئولان اعلام کرده‌اند که اصلی‌ترین عامل بروز حوادث رانندگی نوروز امسال تخطی از سرعت مجاز توسط رانندگان بوده و بیش از 30 درصد از تصادفات فوتی و جرحی در این مدت از نوع واژگونی خودرو بوده است که بیانگر سرعت شدید خودروها در لحظه بروز سانحه است.

این اظهارات به خوبی نشان می‌دهد که نقش عامل سرعت به واسطه کاهش ترافیک و خلوت شدن معابر در تصادفات نوروزی افزایش یافته است. در حالی که اگر سرعت خودروها به جهت راه بندان و ترافیک اجباراً کاهش می‌یافت، شدت برخورد خودروها با موانع پیش رو کمتر بود. به عبارت دیگر می‌توان ادعا کرد که عده‌ای نه چندان اندک از رانندگان ما تعبیری جز «سریع رسیدن به مقصد» از رانندگی با خودرو ندارند و همین مساله باعث شده است تا هیچ عاملی به جز ترافیک و راه بندان مانع رفتار پرخطر آنها در معابر شهری و

برون شهری نباشد. این گروه از رانندگان به محض برطرف شدن مانع ترافیک به جای لذت بردن از یک رانندگی آرام و بی‌دغدغه، به عامل اضطراب و ناامنی سایر مردم تبدیل می‌شوند وسوانح مرگباری نظیر تصادفات نوروز امسال به وجود می‌آورند. ‏

رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران در یکی از مصاحبه‌های چند روز پیش خود اعلام کرد: متاسفانه در نوروز امسال خودروهایی داشتیم که با سرعت 180 کیلومتر در ساعت در بزرگراه‌ها تاخت و تاز می‌کردند!

وی همچنین اعلام کرد که در نوروز امسال بیش از 4400 دستگاه خودرو به دلیل تخلفات حادثه‌ساز از قبیل سرعت بیش از حد مجاز توسط پلیس توقیف شده است.

این اظهارات بیش از آنکه بیانگر تاثیر رفتار پلیس در کاهش سرعت خودروها باشد، موُید فراوانی بالای رانندگان متخلف در روزهای بدون ترافیک و شدت تخلفات آنها در چنین روزهایی است. در حالی که اگر ترافیک معابر همانند روزهای عادی گسترده و سرعت خودروها اجباراً پایین بود، هرگز تعداد خودروهای توقیف شده به دلیل سرعت غیر مجاز به این حد نمی‌رسید.

در معابر برون شهری هم ظرف 16روز تعطیلات نوروزی امسال بیشترین تصادفات مرگبار در جاده‌های کم ترافیک رخ داده و کمترین سوانح رانندگی مربوط به مسیرهایی است که یا با ترافیک سنگین خودروها روبرو بوده‌اند یا بافت جاده به گونه‌ای بوده که مجال سرعت را به رانندگان نداده است.‏

براساس اعلام ماُموران نیروی انتظامی شدیدترین سوانح رانندگی در نوروز امسال مربوط به بزرگراه‌های قم ـ کاشان، قزوین ـ کرج و جاده‌های استان کرمان، فارس، اصفهان، آذربایجان شرقی، خوزستان و خراسان رضوی بوده که در تمامی آنها ترافیک روان و سرعت رانندگی خودروها بالاست.

جالب آنکه معابری نظیر جاده چالوس یا جاده‌های استان چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام بر خلاف انتظار عامه مردم به دلیل نبود امکان سرعت برای خودروها و تعدد پیچ‌ها و قوس‌ها، جزو امن‌ترین جاده‌های کشور هستند و همواره کمترین تصادفات رانندگی مرگبار را به خود اختصاص می‌دهند. آمار سازمان پزشکی قانونی هم نشان می‌دهد که در نوروز پارسال جاده‌های استان فارس، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی که به دلیل توسعه بزرگراه‌ها از ترافیک روانی برخوردارند، بالاترین سهم تصادفات مرگبار در میان جاده‌های ایران را داشتند. سرعت تردد خودروها در معابر یاد شده به واسطه توسعه راه‌ها ظرف پنج سال اخیر بطور متوسط 30 تا 50 کیلومتر درساعت افزایش یافته و از حجم ترافیک جاده‌ای این استان‌ها به شدت کاسته شده است. بر اساس همین آمار در نوروز سال 1389 سوانح جاده‌ای استان فارس 94 کشته، خوزستان 72 کشته، اصفهان 60 کشته و خراسان رضوی 58 کشته برجا گذاشت، در حالیکه سوانح رانندگی استان ایلام پنج کشته، چهارمحال و بختیاری پنج کشته و کهگیلویه و بویراحمد شش کشته داشت.‏

استان‌های مذکور اگرچه معابر پرترافیکی ندارند، ولی نوع بافت جاده‌ای آنها مانع افزایش سرعت خودروها و سوانح رانندگی مرگبار شده است. پس نتیجه می‌گیریم ترافیک یا سایر موانع کاهنده سرعت بزرگترین عامل کاهش تصادفات فوتی در ایران است؛ اما سئوال اینجاست که با اثبات نقش ترافیک در جلوگیری از بروز مشکلات بزرگتر نظیر تصادفات مرگبار، آیا باید از رشد این پدیده هزینه زا و آلاینده محیط زیست در حمل و نقل جاده‌ای ایران استقبال کرد؟

پاسخ به این سئوال قطعاً منفی است، اما نباید از یـاد برد که ایجاد ترافیک روان در حـمل و نقل جاده‌ای، مادامی که گروه کثیری از رانندگان ما با فرهنگ خوب راندن خودرو بیگانه‌اند، به مثابه میدان دادن به آنها برای رشد تلفات سوانح رانندگی است.

تغییر این فرهنگ غلط نیازمند سرمایه گذاری کلان در آموزش گسترده رانندگان فعلی و افراد متقاضی دریافت گواهینامه رانندگی است که مسلماً فرآیندی طولانی و زمان بر است. راهکار دیگر این است که در کوتاه مدت از هر عاملی که منجر به کاهش سرعت خودروها در معابر کم ترافیک می‌شود، استقبال کنیم. ضرورت دارد در اغلب شریان‌های کم ترافیک و در مکان‌هایی که از لحاظ مهندسی ترافیک کاملا مورد بررسی واقع شده‌اند، به وسیله موانع فیزیکی سرعت تردد خودروها در طول مسیر را کاهش دهیم. از طرفی پایین آوردن سرعت خودروها مستلزم حضور بیشتر ابزار و نیروهای کنترل کننده در طول جاده‌هاست.

پلیس و دوربین‌های نظارتی باید در فواصل کوتاهتری از وضع موجود مستقر شوند و برخورد با رانندگان متخلف باید بدون اغماض و کاملاً محدود کننده باشد. همچنین جرایم مربوط به تخطی از سرعت مجاز در قوانین راهنمایی و رانندگی ما باید افزایش یابد تا قدرت کنترلی خود را از دست ندهد.

در شهرها هم در مواقعی نظیر تعطیلات نوروز که حجم ترافیک خیابان‌ها کاهش می‌یابد، باید علاوه بر حضور جدی‌تر ماموران پلیس، به وسیله ایجاد موانع موقت فیزیکی، سرعت خودروها را در فواصل معین بزرگراه‌ها و خیابان‌های اصلی کاهش داد.‏این رویه‌های کنترلی و کاهنده سرعت چنانچه به تغییر قوانین راهنمایی و رانندگی نیاز دارد باید سریعاً از طریق مراجع قانونی نسبت به اصلاح مقررات موجود همت کرد و گرنه انتظار کاهش آمار تلفات در تصادفات رانندگی، عبث و بیهوده است.