قنات / چاه / چشمه / و ابفشانها

◄ قنات:
عبارتست از يک سوراخ افقي ، با شيب کمي به سمت خارج تا مسافتهاي طولاني در دل زمين حفر مي‌شود تا به سفره آب زيرزميني رسيده و در آن پيشروي نمايد. اين مسير افقي معمولا توسط چاههاي قائم متعددي به سطح زمين متصل مي‌شود. از اين چاهها مصالح حفاري شده به خارج هدايت شده و ضمن ايجاد امکان پيشروي سريعتر ، موادي نيز انجام شود. در کف قنات معمولا با قرار دادن ناوه‌ها سفالي ، يا مصالح ديگر ، از نفوذ مجدد آبها ، ضمن حرکتشان به خارج ، جلوگيري مي‌شود.

◄ چاه:
چاه سوراخ قايمي است که از سطح زمين تا داخل منطقه اشباع آب زيرزميني حفر مي‌گردد و به تدريج آب زيرزميني در آن جمع مي‌شود. بيرون آوردن آب از چاه يا بطور مصنوعي و با استفاده از تلمبه‌هاي دستي يا موتوري صورت مي‌گيرد. استفاده از آبهاي زيرزميني بوسيله حفر چاه در همه نقط دنيا متداول است. حفر چاه براي استخراج آب زيرزميني در رسوبات ناپيوسته بيشتر به روش ضربه‌اي و در سنگها عمدتا به روش دوراني صورت مي‌گيرد. استفاده از آبهاي زيرزميني بوسيله حفر چاه در همه نقاط دنيا متداول است.
حفر چاه براي استخراج آب زيرزميني در رسوبات ناپيوسته بيشتر به روش ضربه‌اي و در سنگها عمدتا به‌روش دوراني صورت مي‌گيرد. قطر چاه‌ها بسته به نياز از 15 سانتي متر به بالا انتخاب مي‌شود. در اطراف چاه‌هاي اکتشافي اصلي اغلب چاههايي نيز با قطر کمتر حفر مي‌شود که ((پيزومتر)) نام دارد. از پيزومترها براي اندازه ‌گيري تغييرات سطح استيابي يا پيزومتريک استفاده مي‌شود. براي جلوگيري از ريزش و مسدود شدن چاه ، در داخل آن لوله محافظ کار گذاشته مي‌شود. لوله محافظ از سطح زمين تا يکي دو متر زير سطح استيابي برون منفذ است.
لوله‌هايي که در مقابل سفره‌هاي آبدار قابل بهره ‌برداري قرار دارند مشبک‌اند. در زمينهاي سست و ريزشي ، همزمان با پيشرفت عمليات حفاري ، لوله‌اي محافظ به داخل چاه رانده مي‌شود. معمولا در فاصله بين لوله محافظ مشبک و ديواره چاه را با شن و ريگ پر مي‌کند تا عمل انتقال آب از سفره آبدار به داخل چاه با سهولت بيشتري صورت گيرد.
در چاههاي آبي که به روش ضربه‌اي حفر شده‌اند، به دليل نبودن گل حفاري در داخل چاه‌ها ، عمليات ژيوفيزيکي انجام نمي‌شود. اجراي چاهنگاري در چاههايي که به روش دوراني حفر شده‌اند امکان پذير است و توسط آن مي‌توان اطلاعات ذيقيمتي از بخشهاي آبدار زير سطح زمين بدست آورد.

◄ چشمه:
هرگاه آبهاي زيرزميني از راههاي طبيعي به خارج راه پيدا کنند چشمه‌ها را تشکيل مي‌دهند. بعضي از چشمه‌ها براي چشمه با تمام سال و بعضي‌ها براي مدت کوتاه و يا بطور متناوب جاري هستند.
مقدار آب چشمه‌ها مخصوصا آنهايي که در تمام سال جاري مي‌گردند در فصول سال متغير مي‌باشد و بستگي به آب و هوا و بخصوص شرايط زمين شناسي ناحيه دارد. غالب چشمه‌ها داراي مواد معدني محلول در آب بوده و اين مواد محلول در آب پس از رسيدن به مظهر چشمه در کنارهاي آن رسوب مي‌کند. چشمه‌هاي آهکي ، گوگردي و غيره در اطراف چشمه رسوبي اين مواد را بر جا مي‌گذارند.

◄ تشکيل چشمه‌ها:
معمولا چشمه‌ها وقتي تشکيل مي‌شوند که رسوبات نفوذپذير مانند قلوه سنگ ، شن و ماسه ، ماسه سنگ ، کنگلومرا و غيره روي رسوبات غير قابل نفوذ قرار گرفته باشد و همچنين آبهاي زيرزميني از محلهايي که داراي مقاومت کمتري بوده مانند درز ، شکاف و يا گسل‌ها خارج مي‌شوند. و البته نوع گسل و وضع زمين شناسي در تعيين اين مسير اهميت خيلي زيادي دارد.
اکثر چشمه‌ها در دامنه کوهها و يا در کف دره‌ها تشکيل مي‌شوند. گاهي اوقات ممکن است چشمه‌هايي که داراي فشار خيلي زيادي هستند در کف درياها ظاهر شوند و قبل از اينکه آب اين چشمه‌ها با آب شور دريا مخلوط مي‌شود به سطح دريا مي‌رسد. بدين طريق يک محوطه آب شيرين در داخل آب دريا بوجود مي‌ايد. در سواحل يونان در فاصله خليج آراگوس (Argos) چنين آب شيرين به قطر ۱۵ متر ديده مي‌شود.

◄ انواع چشمه‌ها:
چشمه‌ها انواع مختلفي دارند که آنها را بطور کلي مي‌توان به ۳ دسته تقسيم کرد.
چشمه‌هايي که در جهت امتداد دامنه کوه به طرف پايين جريان دارند و داراي انواع مختلفي هستند که عبارتند از:
در اين نوع چشمه‌ها که بيشتر از انواع ديگر ديده مي‌شود آب از طبقات سست رسوبي خارج مي‌گردد. اين طبقات رسوبي ممکن است به صورت افقي يا دراي شيب کمي باشند.
نوع ديگر از اين چشمه‌ها ، چشمه‌هاي مطبق مي‌باشد يعني اينکه چشمه هاي متعددي در فصل مشترک دو سري از طبقات نفوذپذير ظاهر مي‌شوند.
چشمه‌هايي که در آب آنها در اثر زياد شدن و يا بالا آمدن سطح آب به خارج راه پيدا مي‌کنند و اکثرا در محلهايي که ناوديس شکل بوده و در ضمن سنگهاي زيرين غير قابل نفوذ باشند بوجود مي‌ايند. در اينجا آب تا سطح ناوديس بالا آمده و سپس به صورت چشمه ظاهر مي‌گردد.
چشمه‌هايي که در اثر وقوع گسل بوجود مي ايند. در نتيجه وقوع گسلهاي عمودي و يا کمي زاويه‌دار که باعث قرار گرفتن لايه‌هاي نفوذپذير در مقابل لايه‌هاي نفوذ ناپذير مي‌شود. در جاهايي که طبقات داراي شيب هستند و اختلاف ارتفاع نيز کافي مي‌باشد آب وارد گسل شده و از آن خارج مي‌گردد.
چشمه‌هايي که از درزها و يا شکافها خارج مي‌گردند، در سنگهاي غير قابل نفوذ که داراي شکاف مي‌باشند آب از بين اين شکافها عبور کرده و از يک نقطه به صورت چشمه ظاهر مي‌گردد.
آنهايي که در اثر فشار ايستايي (Hydrostatic) به طرف بالا حرکت مي‌کنند، يعني در حقيقت از نوع آرتزين مي‌باشند.
بالاخره آنهايي که آب با سرعت و فشار زياد به علت داشتن گاز به خارج فوران مي‌کند مانند آبفشانها (Geysers).

◄ چشمه‌هاي آب گرم (Thermal Springs):
تعداد زيادي از چشمه‌هاي آب گرم ، با فعاليت‌هاي آتشفشاني در ارتباط دارند و در بسياري موارد مقدار زيادي املاح و گازهاي مختلف همراه با آب اين چشمه‌ها به سطح زمين آورده مي‌شود. درجه حرارت اين چشمه‌ها متفاوت است و گاهي به حوالي ۱۰۰ درجه سانتيگراد خواهد بود. در نواحي آتشفشاني ، به علت وجود آنومالي هاي حرارتي ، افزايش حرارت نسبت به عمق از ميزان متوسط آن زيادتر است و بنابراين عمق چشمه‌ها در اين نواحي کمتر خواهد بود. چشمه‌هاي آب گرم نيز تا مدتها بعد از فعاليتهاي آتشفشاني جريان دارند.

◄ آبفشانها (Geyser):
آبفشانها چشمه‌هاي آبگرمي هستند که از آنها (در فواصل زماني معين) آب داغ همره با بخار آب فوران مي‌نمايد آبفشانها بيشتر در مناطقي که بتازگي فعاليت آتشفشاني داشته‌اند، مشاهده مي‌شوند و از جمله اين مناطق مي‌توان نواحي آتشفشاني ايسلند، ايتاليا و نيوزيلند را نام برد. درجه حرارت آب آبفشانها در نواحي مختلف از ۸۰ تا ۱۰۰ درجه سانتيگراد در تغيير است و ارتفاع فوران آب و بخار گاهي به ۵۰ متر نيز مي‌رسد.
مکانيسم آبفشانها بدين ترتيب است که در اعماق زمين ، مجاري و منافذ از آب پر شده و حرارت اين آبها در حدود نقطه جوش آب در تحت فشار موجود مي‌باشد. هنگامي که فشار به حد معيني مي‌رسد، آب از طريق منافذ به بالا حرکت کرده و در نتيجه فشار کاهش مي‌يابد و همين کاهش فشار باعث تبخير مقدار زيادي آب شده و در نتيجه ، فشار حاصله همراه با آب داغ به بيرون فوران مي‌کند و بدين ترتيب اين سيکل مرتبا تکرار مي‌گردد.

قنات / چاه / چشمه / و ابفشانها

مطالب مشابه :

سیستم جامع اینترنتی ثبت نام و اطلاع رسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقيقات اراك

آزمون استخدامی کارکنان قراردادی فردا ( جمعه مورخ 8/2/91) برگزار می شود.

يوسفي تبار:اراضي جديد به محدوده شهر اراک الحاق شد

مصاحبه با خبرگزاری مهر در مورد نمایش دو چهره یک کارفرما

نمایش گل بانو و رقص گربه ها

خاطرات دکتر کاتوزیان از دوران قضاوت و توصیه هایی برای وکلا

قنات / چاه / چشمه / و ابفشانها