آشنايي با صنايع دستي

فصل اول - کليات

1- چگونگي پيدايش صنايع دستي را توضيح دهيد؟

در حدود 8000 سال قبل که به عصر «نوسنگي» معروف است، مردمي در منطقه وسيعي در آسياي جنوب غربي زندگي مي کردند که براي نخستين بار در گروههاي کوچک جمع آمده، در يک مکان ساکن شدند و اولين دهکده ها را به وجود آوردند. آثار به دست آمده از دوران پارينه سنگي، ميان سنگي و نوسنگي، گواه بر فعاليت انسان در ساخت ابزار و وسايل سنگي است. ابزارهايي چون تيغه هاي دندانه دار و به شکلهاي مختلف هندسي در مکانهايي مانند بيستون و غارهاي هوتو و کمربند به دست آمده است. انساني که ياد گرفته بود با کاشتن دانه هاي خوراکي مقدار بيشتري از آن را به دست آورد، ناگزير بود آن را در جايي ذخيره کند. او ظرفهايي را مي خواست که در برابر گرما و رطوبت هوا مقاومت داشته باشد و غلات، در آن فاسد نشود. از اين رو انسان دوران نوسنگي با الهام از همان شکلهاي طبيعي و با آميختن آب و خاک، اولين ظرفهاي سفالي را ساخت.

2- صنايع دستي را تعريف کنيد؟

صنايع دستي که هم مي تواند، حالت کارگاهي و هم حالت خانگي داشته باشد، همانند صنايع کوچک قابليت استقرار در شهر و روستا را دارد، بدون نياز به فن آوري پيشرفته، بيشتر متکي به تخصصهاي بومي و سنتي است و قسمت اعظم مواد اوليه مصرفي آن در داخل کشور قابل تهيه مي باشد. افزون بر اين، صنايع دستي هر دو ويژگي مصرفي و هنري را داشته، برخوردار از بينش، ذوق، انديشه و فرهنگ توليد کننده نيز هست و در مجموع آن را يک «هنر- صنعت ناميده اند».

3- صنايع سنگين را تعريف کنيد؟

صنايع سنگين زمينه ساز توسعه اقتصادي هر کشور است و از آن به عنوان «صنايع مادر» نيز ياد مي شود؛ نيازمند سرمايه گذاري بسيار زياد، ماشين آلات و تجهيزات عمده نيروي انساني و برخوردار از تخصصهاي فني مي باشد.

4- صنايع سبک را تعريف کنيد؟

صنايع سبك در مقايسه با صنايع سنگين، نيازمند تجهيزات و به همان نسبت سرمايه کمتر و نيروي انساني با تخصصهاي نسبتاً پايين است. لازمه استقرار آن، بهره گيري از ماشين آلات خودکار و نيمه خودکار است.

5- ويژگيهاي صنايع دستي ايران را نام ببريد؟

2. امکان تأمين قسمت عمده مواد اوليه مصرفي از منابع داخلي؛
3. همانند و شبيه نبودن اين فرآورده هاي توليد به يکديگر؛
4. انجام قسمتي از مراحل اساسي توليد به وسيله دست و ابزار و وسايل دستي؛
5. خود مصرفي بودن بخش عمده توليد و برآورده ساختن نيازهاي داخلي؛

6- ويژگيهاي صنايع دستي را از نظر اقتصادي توضيح دهيد؟

1. سهولت ايجاد مراکز توليد؛
2. بي نيازي به سرمايه هاي کلان؛
3. اشتغال زا بودن اين «هنر - صنعت»؛
4. وجود ارزش افزوده بالا؛
5. جنبه هاي کاربردي و تزئيني؛
6. داشتن زمينه اي مناسب براي جلب جهانگرد و صادرات؛

7- طبقه بندي صنايع دستي ايران را نام ببريد؟

1. طراحي سنتي و نگارگري
2. سفالگري و سراميک سازي
3. بافته هاي داري
4. نساجي سنتي
5. شيشه گري
6. هنرهاي مرتبط با فلز
7. هنرهاي مرتبط با چوب
8. رنگرزي و چاپ سنتي
9. صحافي و جلد سازي سنتي
10. آثار لاکي و روغني
11. رودوزي ها و بافتني ها
12. سنگ تراشي و حکاکي روي سنگ
13. حصير بافي
14. فرآورده هاي پوست و چرم
15. ساير صنايع دستي

فصل دوم - دستبافهاي سنتي

1- دستباف را تعريف كنيد؟

آنچه به وسيله دست يا به کمک وسايل ساده بافته مي شود، «دستبافت» ناميده مي شود.

2- بافته هاي دستي چند گونه اند؟ نام ببريد.
دو گونه اند:
1. بافته هاي دستگاهي
2. بافته هاي داري

3- بافته هاي دستگاهي و بافته هاي داري را تعريف کنيد.

بافته هاي دستگاهي محصولاتي است که با کمک دستگاههاي بافندگي دو وردي، چهار وردي، ژاکارد و نظير آنها توليد مي شود؛ مانند پارچه هاي ساده و نقش دار، زري. بافته هاي داري، دستبافهايي است که با کمک دارهاي افقي و عمودي بافته مي شود. اين محصولات، دو دسته اند: بافته اي داري پرز دار مانند قالي و بافته هاي داري بدون پرز مانند گليم.

4- دستگاههاي بافندگي پارچه به چند گروه تقسيم مي شوند؟

1. دستگاههاي بافندگي ساده باف :

2. دستگاههاي بافندگي دستوري و ژاكارد :

5- هر دستگاه بافندگي شامل چه قسمتهايي است؟ کار هر قسمت را توضيح دهيد؟

1. وردها :
کار طبقه بندي کردن تارها را بر عهده دارد که در نقش و طرح پارچه عامل مهمي هستند.
2. ميل ميلکها :
ميله هاي باريکي هستند که در وسط آنها سوراخي براي عبور نخ تار وجود دارد.
3. ماکو :

4. ماسوره :
قرقره اي کوچک است که نخ به دور آن پيچيده شده، درون ماکو قرار مي گيرد.
5. شانه :

6. پدال يا رکاب :

7. غلتک يا پارچه پيچ :

8. متيد :
وسيله اي چوبي و گيره ماننده است که طول آن معادل عرض پارچه است و دو سر آن سوزنهايي تعبيه شده که به دو لبه پارچه فرو رفته و عرض آن را ثابت نگه مي دارد.
9. ساير ابزار و وسايل کمکي :

6- برخي از پارچه هاي سنتي ايران را نام ببريد؟

1. شعر
2. کرباس
3. زري
4. ترمه
5. مخمل
6. جاجيم

7- بافته هاي داري به چند گروه تقسيم مي شوند؟

1. بافته هاي داري پرزدار مانند انواع قاليها و گبه؛
2. بافته هاي داري بدون پرز مانند انواع گليم؛

8- قالي چيست؟

9- مصالح و وسايل مورد نياز در قالي بافان را نام ببريد؟

مصالح : پنبه، پشم، ابريشم
وسايل : دار قالي، قلاب، کاردک، سيخ پودکشي، دفه و دفتين، شانه، قيچي، نقشه قالي

10- چند نوع دار وجود دارد؟ هر کدام را جداگانه تعريف کنيد؟
1. دار افقي
2. دار عمودي
دار افقي :

دار عمودي :

11- گوه، چوب کوجي و چوب هاف را تعريف کنيد؟ (شکل صفحه 18)

گوه :

چوب کوجي :

چوب هاف :

12- سيخ پودکشي، دفه و دفتين و شانه را تعريف کنيد؟ (شکل صفحه 19)

سيخ پودکشي :

دفه و دفتين :

شانه :

13- نقشه قالي چگونه طرحي است؟

14- مراکز مهم توليد قالي در ايران را نام ببريد؟

1. قالي با چله ابريشم :
در شهرستانهاي اصفهان، قم، ساوه، مراغه، زنجان و بناب بافته مي شود.
2. قالي با چله نخي ظريف :
در شهرستانهاي اصفهان، تبريز، نايين، کرمان، کاشان و بيجار توليد مي شود.
3. قالي با چله نخي نسبتاً ظريف :
در اراک، چهار محال و بختياري، مشهد، سبزوار، سيستان و بلوچستان توليد مي شود.
4. قالب با چله نخي و پشمي :
در ميان عشاير ايران، قشقايي ها، بختياري ها، ايل بوير احمد و ترکمن ها رواج دارد.

15- گبه چيست؟ ويژگيهاي بافت گبه را توضيح دهيد؟

16- گليم چيست؟
در ابتدا به جامه درشت پشمين، گليم مي گفتند ولي در حال حاضر، گليم، بافته اي است داري و بدون پرز که با نخ پشمي، پنبه اي يا کنفي، با درگيري تار و پود بافته مي شود. به اين ترتيب که از نخ پنبه اي به عنوان تار و از نخ پشمي رنگارنگ به عنوان پود استفاده مي شود. در گليم بافي، نقشه کاربرد چنداني ندارد. گليم هاي هر منطقه طرح و رنگ ويژه اي دارد که با توجه آن از بافته هاي مناطق ديگر مجزا مي شود.

17- گليم هاي ايراني به چند شيوه ساخته مي شود؟

1. شيوه پودگذاري
2. شيوه پود پيچي

18- شيوه پودگذاري را توضيح دهيد؟

در اين شيوه، تنها از نخ تار و نخ پود براي بافت گليم استفاده مي کنند. پودهاي رنگارنگ را از زير و روي رشته هاي تار مي گذرانند. با تغيير رنگهاي پود است که نقشها پديدار مي شود و هر دو رويه گليم، صاف، هموار و همرنگ است.

19- شيوه پود پيچي را توضيح دهيد؟

در اين شيوه، علاوه بر نخ تار و نخ پود، از پود نازک نيز در بافت گليم استفاده مي شود و در واقع پود به حالت پيچش از ميان نخهاي تار عبور کرده، سپس با عبور پود نازک و کوبيدن آن با شانه، عمل درگيري نخهاي تار و پود قطعي مي شود. اين شيوه بافت که بسياري از صاحبنظران آن را حد واسطي ميان گليم بافي و قالي بافي و در واقع منزلگاه تکامل گليم بافي به قالي بافي دانسته اند.