جازموریان و کویر نمک سیرجان

جازموریان

جازْموریان، یا جَزْموریان، حوضه‌ای آبریز و دریاچه‌ای به همین نام در جنوب شرقی ایران. حوضۀ آبریز جازموریان با وسعـت 600‘69 کمـ‍‍ 2 ، از لحاظ تقسیم‌بندی هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضۀ مسدود میانی ایران به شمار می‌آید. نیمـۀ باختری این حوضـه در استان کرمان، و نیمۀ خاوری آن در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. دشتهای حاصلخیز جیرفت، فاریاب و رودبار جیرفت در استان کرمان، و دشتهای ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدودۀ این حوضۀ آبریز واقع‌اند. بعضی از این دشتها مانند دشت جیرفت از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به شمار می‌‌آیند.
حوضۀ آبریز جازموریان از شمال توسط کوههای لاله‌زار، جبال بارز و شهسواران از حوضۀ آبریز کویر لوت، و از جنوب توسط رشته کوههای زاگرس (کوههای بشاگرد) از حوضۀ آبریز دریای عمان و خلیج فارس جدا می‌شود .در بخش مرکزی حوضۀ آبریز جازموریان در حد فاصل استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان حفرۀ بیضی شکلی وجود دارد که مقصد همۀ آبهای سطحی این حوضه به سوی آن جریان دارد و به آن هامون یا دریاچۀ جازموریان می‌گویند. وسعت هامون جازموریان به طور قابل ملاحظه‌ای در فصلهای مختلف سال متفاوت است و معمولاً در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز خشک می‌گردد و به علت شیب کم دریاچه، کوچک‌ترین تغییر در حجم آبِ آن در سطح وسیعی منعکس می‌شود . واژه‌خوانی جازموریان به دو گونۀ «جازموریان» و «جازموریاب» است؛ بعضی آن را برگرفته از «جازم» به معنی شتر سیراب یا مَشکِ پر می‌دانند ( لغت‌نامه...، ذیل جازم) و برخی جازموریان را معرب «گزموریان» دانسته‌‌اند. اما در آنجا بوته‌های خاری می‌روید که در گویش محلی «جاز» گفته می‌شود، از این‌رو، جازموریان می‌تواند برگرفته از نام این گیاه باشد .
حوضۀ آبریز جازموریان در جنوب شرقی ایران میان رشته کوههای بشاگرد در جنوب، و بارز در شمال جای دارد. دو رود بزرگ بمپور در شرق و هلیل‌رود در غرب همراه با رودهای فصلی که همگی به مرداب جازموریان سرازیرند، منطقه را سیراب می‌کنند و سپس در این آبخور گم می‌شوند .این رودها به سبب کمبود ریزش باران و بالا بودن درجۀ حرارت در زمانهای گرم به شکل خشک‌رود و شن‌زار در می‌آیند، و در زمانهای بارش، سیلابی و خروشان‌اند .این دو رودخانه شاهرگ زندگی‌بخش حوزۀ جازموریان به شمار می‌آیند، و مهم‌ترین عامل شکل‌گیری تمدنها در این حوزه بوده‌اند. آب فراوان هلیل رود امکان برداشت بیش از دو بارِ محصول را در منطقه ممکن ساخته است .

کویر نمک سیرجان

نام انگلیسی : sirjan salt playa
نام فارسی : کویر نمک سیرجان

کویر نمک سیرجان در فاصله 30 کیلومتری غرب شهر سیرجان واقع در استان کرمان می باشد. طول این کویر در حدود 50 کیلومتر و عرض آن در قسمت میانی برابر با 20 کیلومتر می باشد که هر چه در جهت شمال یا جنوب آن حرکت کنید از عرض آن کاسته می شود.

کویر نمک سیرجان هم‌اکنون به‌صورت انبار عظیمی از نمک محلول درآمده که سرتاسر حوضه دشت سیرجان را به‌طور غیرمستقیم چه در حالتی که دریاچه نمک پرآب باشد و چه در حالت خشک و کویری انباشته از نمک را تحت‌تأثیر خود درآورده است سطح باتلاق را پوشش ضخیمی از نمک طعام پوشانده است.
باتلاق نمک به‌صورت نوار شمال‌غربی، غرب تا جنوب‌غربی دشت سیرجان را در برمی‌گیرد و دنباله آن به‌صورت منقطع و ضعیف تا دشت شهر بابک ادامه دارد.

کف چاله سیرجان 1260 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و 1458 متر زیر بلندترین قلل ارتفاعات اطراف خود است. کویر سیرجان بصورت نا متقارن در مقابل حد آبی غربی چاله در دره ای باریک قرار گرفته است.مخروطهای افکنه بزرگتر از شمال شرقی همراه با تپه های ماسه ای عظیمی سطح این کویر را تقلیل می دهند. در صفحات محدود بین مخروط افکنه ها و تپه های ماسه ای چند دهات با مزارع کشاورزی وجود دارد که بسیاری از آنها اکنون با ماسه پوشیده شده است.مخروطای افکنه جنوبی به مراتب کوچکتر از سفره های شمالی آن هستند. آنها نیز از طرف جنوب بر روی سطح کویر توسعه یافته اند.

سطح عمده این کویر پوشیده از صفحات باد کرده است . جنس خاک این کویر از نوع صفحات رسی است. آبهای زیر زمینی از زیر تپه های شنی از سمت شمال به طرف جنوب حرکت کرده و وارد کویر می شوند.

تپه های ماسه ای اطراف این کویر از نوع تثبیت شده است و از نوع تپه های کندویی شکل و طولی است. جهت عمومی این تپه ها در بخش شمالی کویر، جهتی شمالی جنوبی دارد و در بخش جنوبی جهتی شمال غربی - جنوب شرقی دارند. سطح آبهای زیرزمینی در این کویر بالا می باشد.

راه دسترسی : جاده خاکی از شهر سیرجان به سمت روستای شریف آباد (غرب سیرجان) - بعد از عبور از شریف آباد پس از طی مسافتی در حدود 20 کیلومتر وارد کویر سیرجان می شوید.

مسیر دوم : مسیر آسفالته سیرجان به نیریز از جنوب این کویر میگذرد.

جازموریان و کویر نمک سیرجان

مطالب مشابه :

شناخت ناحیه کوهستانی ایران

جازموریان و کویر نمک سیرجان

ناهمواری های ایران

ارگ بم مقالات

همايش تجليل از نخبگان علمي ايرانشهر

ناهمواری­های ایران

کوه ها و ناهمواری های فلات ایران از مسعود سلیم پور

ناهمواریهای ایران