تئاتر پست مدرن چسیت؟

تئاتر پست مدرن چيست..؟؟؟

براي شناخت تئاتر پست مدرن بايد قدري عقب تر رفت و به ريشه يابي واژه گان آن پرداخت. پس نخست به من اجازه دهيد تا ببينيم به طور كلي پديده ي پست مدرنيسم چيست..؟ پست مدرن از دو واژه ي پست و مدرن درست شده كه در معني يعني بعد از مدرنيسم.

مدرنيسم يا نوگرايي در حقيقت به معنی گرایش فکری و رفتاری به پدیده‌های فرهنگی نو و پیشرفته‌ و کنار گذاردن سنت‌های قدیمی انسان است. مدرنيسم جريان گسترش منطق در كشورها و تحقق آن در بستر جامعه هم هست، به طوري كه آن را گستره‌ای از جنبش‌های مختلف صنعتي، فلسفي، هنري مي دانند. پنداري كه در راستاي استفاده ي انسان از دانش، فناوری و توان تجربی خود برای تولید، بهبود و تغییر محیط خود است و همواره در تلاش براي حركت هاي ضد سنتي و ضد مسيحي بوده؛ اساس فلسفه در اين دوران انسان است. حقیقت دیگر از آسمان نمی‌آید و آموخته هاي سنتي مسيحي ديگر كاربرد ندارد، بلکه برروی زمین و با قوانین زمینی کشف و به وسيله ي دانش و منطق علمی و رياضي گونه به دست می‌آید. هنر مدرن هم از اين جريان جدا نيست و به موازات همين مسير حركت مي كند، ازسال 1880 به صورت مکتبی در آمد که در مجموعه‌ای از جریان‌های نوگرا در معماری، هنرهاي نمايشي، موسیقی، ادبیات و هنرهای کاربردی حركت مي كرد.

پس به طور كلي بيشتر مكتب هايي را كه پس از دوران مدرنيسم به وجود آمد را پست مدرنيسم يا پسانوگرا ناميدند. به طور كلي پست مدرنیسم از خرابه‌های مدرنیسم در دهه 70 سر بیرون می‌آورد و ساختارخشك و منطق گراي مدرنيسم را در هم خرد مي كند. پست مدرنیسم بر خلاف مدرنیسم که خود را در قالب‌ها و تعاریف محدود می‌کرد از هر نوع مرزبندی و تعریف گریزان است و به همين دليل هم مرز بین زشت و زیبا را از میان برمی‌دارد و به ستیز با منطق نخبه گرا مي رود. ببينيد كار به كجا مي رسد كه ميشل فوكو فيلسوف فرانسوي مي گويد: «فلسفه قرن 20 بايد صحنه تئاتري را آماده كند تا زرتشت نيچه، روي آن به رقص درآيد و توي دهن آپولو، خداي عقل و منطق، بزند. تنها تفاوت ما با دیوانه ها در این است که ما در اکثریت هستیم.» در چنين دوره اي است كه ساختار شكني وارد همه ي جريان هاي هنری از جمله تئاتر می‌شود و تحولاتی بزرگ و راستين را در این مورد ایجاد می‌کند.

البته شكل گيري جريان هاي پست مدرن همه جا هم طبق اين مراتب تاریخی نبوده، بلکه به وسيله ي جريان هاي دیگر هم پيدايش يافته. اين جريانات ديگر هم مربوط می‌شود به شکل‌هایی از فرهنگ و هنر که به دنیای معاصر و فرهنگ ارتباطات و تکنولوژی وابسته هستند و زبان مشترک آن‌ها ارتباطات نوين است و به همین دليل هم پلكان تاریخی رسیدن به پست مدرنیسم را رد نکرده‌اند؛ بلکه تابع خاصیت هاي اين عصرهستند؛ مانند تلویزیون که به گونه‌ای گریز ناپذیر به فرهنگ ارتباطات نوين وابسته است. پیوند این دو شکل، یعنی پست مدرن تاریخی و پست مدرن بدون پلكان تاریخی را به شكل بسيار جالبی می‌توان در هنر نمایش یافت. که در میان پست مدرنیسم تاریخی و پست مدرنیسم بدون تاریخ قرار دارد.

البته نمایش قرن بیستم، تاریخچه پیچیده‌ای دارد به خصوص با تجربیاتي كه «دادائیست ها‌»، «اکسپرسیونیست ها»، «فوتوریست‌ها»، «سورئاليست ها» به دست آورده اند و همچنين با توجه بر نظریات «بكت»، «برشت» و «آرتو» در مورد هنر تئاتر. از طرفي ديگر تئاتر پست مدرن، مدیون شیوه‌های غیرواقع گرايانه ي قرن بیستم است و از آن میان می‌توان به تئاتر اپیک«حماسي» برشت اشاره کرد که فرم اجرایی آن منبع الهام بخشي برای تئاتر پست مدرن شد. شکل و نوع بازی بازیگران در تئاتر اپیک«حماسي»، خطی نبودن داستان و اپیزودی بودن صحنه‌ها، استفاده از شعر، رقص، فیلم و... همگی مورد توجه تئاتر پست مدرن بوده و بر آن تأثیر داشته اند.

به طور كلي ديدگاه جامع تئاتر پست مدرن را می‌توان در اندیشه‌ها و نظریات «آنتونن آرتو» در دهه سی میلادی جستجو کرد، در حالی که نزدیکترین سبک و شكل به تئاتر پست مدرن، «دادائیسم» بود و در سال 1916 بعد از جنگ جهانی اول، شروع به كار كرد كه چهار سال هم بیشتر دوام نیاورد.

تمایل اساسی نظريه پردازي تئاتر از آن زمان به بعد در رهايي از وابستگی وفادارانه به متن بود و نياز به آزادي بي قيد و شرط از آن داشتند. در اجراهای گذشته، کارگردان نسبت به متن بسیار متعهد بود و وجود نمایشنامه از الزامات اساسی یک اجرای تئاتری و نقطه آغاز آن به حساب مي آمد. نمایشنامه ستون اجرا بود و بازیگر، کارگردان و سایر عوامل بر دور این ستون مي گرديدند. ولی در عصر حاضر، پیشگامانی در هنر تئاتر نمايان شدند که با جسارت، متن نمایشنامه را به عنوان ستون اصلی اجرا مورد تردید قرار دادند و جایگاه والا و برتر سابق را از متن گرفتند و این برتری را بین دیگر عوامل اجرایی تقسیم نمودند. اکنون دیگر سایر عوامل چون بازیگر، نور، صدا، تصاویر ویدئویی، عکس و... از جایگاه تقريبا برابري برخوردار بودند.

به راستي آنتونن آرتو را پدر، بنیانگذار و خالق نظریه پست مدرنیسم در تئاتر می‌دانند. زيرا او در پی اقتدار زدایی از تئاتر متکی بر متن، کلیه پايه ها و چهارچوب‌های سنتي تئاتر غربی، از زمان «ايلياد» تا «اگزيستانسياليست ها» را مورد ترديد قرار داد و رد كرد. «آرتو» معتقد است که تئاتر گذشته، آن قدر ثابت و غيرقابل انعطاف است و آن چنان با شکل‌های سنتی پوشیده شده که دیگر قابل بينش و پيشرفت نيست. آرتو به تئاتری که می‌شناخت سه خرده ي اساسی گرفت:

1- کارها بیش از اندازه وقف شاهکارهای گذشته بود.

2- به دلیل سطحی بودن، نميتوانست مردم را به عمق مسائل بکشاند.

3- پرداخت بیش از حد به كلمات بمثابه زنداني تنگ شده بود.

او نخست تحت تأثیر نمایشی از هنرمندان باله، در سال 1931 قرار گرفت؛ و بدین ترتیب حضور مطلق کلام در نمایش را رد ‌کرد و سخن را به آن جا رساند که کلام، باید از جمله عناصر تئاتر باشد؛ اما نه عنصر اصلی آن. «او معتقد بود باید هرگونه فاصله و شكاف میان صحنه و تماشاگران را برداشت تا ارتباطي مستقیم با يكديگر برقرار كنند و بنا بر سخنش تماشاگر سحر و جادو شود.» به اين صورت، تئاتر به صورت آیینی در می‌آید که همگان، بازیگران و تماشاگران، در آن شرکت دارند؛ چون آن چه بازی می‌شود، چیزی جز اصول هستی خود زندگي نیست و در واقع تماشاگر، شاهد زندگانی خویش است. در تئاتر او تماشاگر، داخلت كنده و شریک و سهیم در بازیست و تئاتر با وی وحدت می‌یابد و منقلبش می‌کند. این است که «آرتو» می‌خواهد، مرز گذر ناپذیر میان تالار و صحنه را بردارد و به فضای بازی، شكلي نو و فراگیر ببخشد، ديوار چهارم را بشكند و تماشاگر در میان باشد و نمایش دورادورش انجام شود و متن که از نظر او باعث تنبلي، كسالت و سکون بازیگر است را از ميان بردارد. و همچنان معتقد است که هنر، نباید در خدمت آموزش و تعلیم برای انجام کارهاي سیاسی باشد؛ به گمان وی تئاتر نباید جایگزین توپ و تانک شود. درست است كه تئاتر پست مدرن تا حدی از تئاتر «برشت» تاثير گرفته بود، اما او تئاتر سياسي «برشت» را مردود می‌دانست.

او به این پندار رسيده بود که تئاتر مدرن چیزی جز واکنش ساده به جریان قدرتمند غلبه متن بر اجرا نیست، فرایندی که تنها به جابجایی سبکی بر سبک دیگر منجر مي شد؛ برای مثال در تئاتر نمادگرا«سمبوليسم»، متن با واسطه‌گری کارگردان و افزودن چهارچوب هاي معنایی و نشانه شناختی مقيد می‌گردید؛ همچنین در تئاتر «مایر هولد» و «برشت» متن، نقش از پیش تايين شده اي را برای استخراج عنصرهاي سازنده ي اجرايي بازی می‌کرد، ولی آنتونن آرتو با ابراز مخالفت علیه متن، گامی بزرگ و پيشرو برداشت.

به راستي كه به طور كلي هنر از جريان راستين خود دور افتاده و باید دوباره در همان جريان راستين قرار گيرد. پست مدرنيسم آزادي بي نهايت و بي اندازه ي هنر در خلق را مي خواهد، در این صورت حتي مي شود گاهي مخاطب نیز مستقیماً در كالبد اثر هنري شرکت داشته باشد و نقشی اساسی ایفا ‌کند. تلاش بيش از اندازه ي تبدیل تئاتر مدرن و سنتي به اجراي نمايشي آزاد و پسانوگرا نتنها برای سودمند کردن اجرا می‌باشد، بلكه براي پيشرفت هرچه بيشتر تئاتر و رسيدن به اوج هنر برتر نيز هست. «ریچارد شکنر می‌گوید: آرتو با مطرح ساختن ایده خود در مورد نمايش – آن هم به چنین شکل قدرتمندانه‌ای – فضا را مبهم ساخته. اما آن طور که من پندار او را درک می‌کنم؛ مراد وی از «نمايش آيين» چیزی غیر از برتري جستن شخصیت بازیگر به وسیله نیروهای بیرونی نیست. نظام‌های رمز گذاری شده اجرا، نظیر آن‌ها که مورد استفاده باله ای‌ها بوده یا در مراسم خلسه ناک از آنها استفاده می‌شد. آرتو نمی‌گوید که تئاتر از این یا آن آیین نشأت می‌گیرد. بنا بر نظر او تئاتر، آیین آشكار زندگيست یا حداقل باید باشد. فرایند آیینی، آن گونه که «ویکتور ترنر» و دیگران، آن را مشخص کرده‌اند، بیشتر با فرایند تمرین آماده‌سازی کارگاهی مرتبط است تا با ادبیات دراماتیک.»

بنا بر این سخنان، پست مدرنيسم يا پسانوگرايي زمینه ساز کشف و شهود بیشتری برای هنرمندان، صاحب‌نظران و نظریه پردازان تئاتر شد. نگاه متفاوت در اين دوران با گسترش اندیشه‌های پست مدرنیسم طی دهه‌های 70 و 80 میلادی، فضایی تازه برای پیشروان تئاتر ایجاد نمود تا زندگی، آیین، متن، تقدس، تماشاگر، باور، کارگردان، بازیگر، فلسفه و... به هم در آمیزند و خلاقیت و نو آوری ایجاد کنند، تا آنجا كه بتوانيم به اوج حقيقت و اوج زيبايي دست پيدا كنيم.

تئاتر پست مدرن چسیت؟

مطالب مشابه :

اولين فراخوان متون نمايشي مديريت توليد تئاتر كودكان ونوجوانان

پست مدرنیسم در تئاتر

کارگردانی تئاتر

نمایشنامه

چه متن نمایشی برای اجرا‌ انتخاب کنیم‌؟

"کوپو - پدر تئاتر مدرن"

متن نمایشنامه نفس

اصول و مقدمات نمایشنامه خوانی

تئاتر پست مدرن چسیت؟

برگزاری جشنواره ی تئاتر 13 و درخشش گروه تئاتر فراسو