صنايع دستي جزيره قشم

سازمان میراث فرهنگی استان هرمزگان

روزگاری جزیره قشم علیرغم سالها اسارت و سلطه بیگانگان، از نظر صنعت و هنر از جمله جزایر پررونق بوده است و در آن زمان صنعت، هنر و تجارت با تلفیق و ترکیبی از آداب و رسوم و فرهنگ بومی منطقة مجموعهای غنی از صنایع دستی را در این جزیره ایجاد کرده بود.

انواع صنایع دستی شهرستان قشم اعم از فعال و غیرفعال شامل موارد زیر میشوند:

رودوزیهای سنتی، لنجسازی و ساخت ماکت لنج، توربافی و گرگوربافی، برقعسازی، حصیربافی، ساخت کپکاپ، آهنگری سنتی، پارچهبافی سنتی، بافت سواس و بربطسازی یا عودسازی (نوعی آلت موسیقی زهی).

1- رودوزیهای سنتی: در شهرستان قشم نیز همچون اکثر نقاط استان، رودوزیهای سنتی جزء رایجترین رشتههای صنایع دستی میباشد. باتوجه به اینکه این نوع رودوزیهای جز لاینفک پوشش سنتی زنان منطقه میباشد، این از گذشتههای بسیار دور توسط زنان انجام میشده است و هماکنون نیز از رواج قابل قبولی برخوردار میباشد.

2- لنجسازی و ساخت ماکت لنج: به دلیل اینکه بسیاری از ساکنین جزیره قشم دریانورد بودهاند و هستند، صنعت لنجسازی و ساخت شناورهای چوبی بزرگ و کوچک از گذشتههای بسیار دور در این جزیره رایج بوده است. مهمترین مرکز لنجسازی در این شهرستان، روستای «لافت» میباشد. در این روستا صنعتگران لنجساز که به آنها «گلاف» گفته میشود با استفاده از چوبهایی از قبیل: شاه (ساج) سنگاپوری، کرنگ، بالاهوت، تالی، کرت محلی، کنار و کهور، شناورهایی با ابعاد، فرمها و کاربردهای گوناگون میسازند. متأسفانه همانگونه که قبلاً ذکر شد رواجیافتن ساخت شناورهای فایبرگلاس و اعمال سیاست غلط منع تولید لنجهای چوبی دو تهدید جدی هستند که این صنعت عظیم و ارزشمند رادر تمامی مراکز لنجسازی از جمله لافت، در شرف نابودی و فرموشی قرار دادهاند.

3- ساخت ماکت لنج، برخی از صنعتگران قشمی در کنار سایر امور به ساخت ماکت و نمونههای کوچک لنج و شناورهای چوبی میپردازند. این ماکتها به غایت زیبا و جذاب میباشند و این حرفه در حال حاضر جزء صنایع دستی بومی شهرستان قشم محسوب میشود.

4- توربافی و گرگوربافی: به دلیل رواج صنعت ماهیگیری در جزیره قشم بافت انواع مختلف تور ماهیگیری در این شهرستان از گذشتههای دور متداول بوده و رونق چشمگیری داشته است، ولی با ورود نمونههای پلاستیکی و خارجی این محصول به بازار، هماکنون این صنعت دیگر رواج گذشته خود را از دست داده است. در روستای «سلخ» افراد محدودی به این حرفه اشتغال دارند و اکثر استادکاران قدیمی تنها به رفوگری و کار ترمیم و تعمیر تورها میپردازند و اگر هم تولیدی هم صورت بگیرد، در حد تورهای کوچک چندمتری میباشد که در اصطلاح، به آن «رق» یا «پارو» گفته میشود. در حال حاضر بافت گرگور که در گویش محلی به آن «کلگر» گفته میشود به نسبت از رونق بیشتری برخوردار است. «کلگر» نوعی قفس سیمی با دری مخروطشکل است که ماهیها پس از ورود امکان خروج نمییابند و در آن به دام میافتند. تولید گرگور حرفهای مردانه است ولی در بعضی از روستاها مثل رمچاه و طبل، زنان نیز به همراه مردان به این حرفه میپردازند.

5- برقع سازی: برقع که در گویش محلی به آن «برکه» گفته میشود، نوعی پوشش و یا حجاب زنان است که از گذشتههای دور در نواحی مختلف استان بویژه در مناطق روستایی رایج بوده و هست. شهرستان قشم نیز از جمله شهرستانهایی است که زنان روستایی از این نوع پوشش استفاده میکنند. رنگ و فرم برقع در روستاهای قشم مختلف است. بنا به گفته روستائیان برخی به خاطر حفظ حجاب، عدهای به عنوان زینت و زیبایی و عده اندکی از زنان نیز به منظور محافظت پوست صورت در مقابل اشعه خورشید، از برقع استفاده مینمایند.

6- حصیربافی: حصیربافی از جمله رشتههای بومی میباشد که در اکثر نقاط استان به دلیل وجود نخلستانها، رایج بوده است. شهرستان قشم هم از این قاعده مستثنی نبوده است. در گذشتهای نهچندان دور در روستای سلخ نسبت به سایر روستاهای قشم حصیربافی رواج بیشتری داشته است و در حال حاضر نیز در روستاهایی که درخت خرما موجود باشد - مثل روستاهای لافت، سلخ، تنبان، طبل و سهیلی - این نوع محصولات در حد بسیار محدود به اندازه مصرف داخلی تولید میشود. در گذشته حصیربافی در جزیره رونق و رواج بیشتری داشته و الیاف مختلف از شهرستان جاسک، منطقه بشاگرد و قشم حمل میشده است و تولیدکنندگان به تولید انواع محصولات حصیری که موردنیاز روستائیان بوده، میپرداختند. از حدود 20 سال پیش که دیگر مواداولیه از شهرستانهای مذکور به قشم فرستاده نشد، تولید محصولات حصیری نیز رونق خود را از دست داد و اکنون در بعضی از روستاها محصولاتی با تکنیک بافت حصیر، اما با الیاف پلاستیکی و مصنوعی جهت حمل علوفه و ماهی توسط ماهیگیران و روستائیان تولید میشود.

7- ساخت کپکاپ یا کپکپو: ساخت کپکاپ یا کپکپو که نوعی پاافزار چوبی است از جمله زیرمجموعههای صنایع چوب میباشد که در گذشته در جزیرة قشم توسط نجاران یا «گلافان» بومی انجام میشده است. برخی از این صنعتگران حرفة اصلیشان تولید این نوع پاافزار بوده است و برخی نیز در کنار کار لنجسازی به این حرفه میپرداختند. کپکاپ را از چوبهای ساج یا تخته شاه، تخته ملیباری، تخته افینی، چوب کنار و کهور میساختند.

تا چندی پیش این نوع محصول توسط یکی از لنجسازان قدیمی به نام استاد سرودی گلستانی، به شکل تفننی تولید میشد. وی در کنار این کار به تولید انواع ماکت لنج نیز میپرداخت. استاد سرودی گلستانی پس از ورود اجناس خارجی و انواع صندلهای وارداتی، با الهامگرفتن از فرم و طرح کفشها و دمپاییهای امروزی، تغییراتی بر روی کپکاپها ایجاد نمود و نمونههایی با رویه چرمی و با نقوش ساده و میخهای تزئینی ساخت. وی گاهی نیز با استفاده از رنگ روغن نقش و نگاری بر روی کف و پاشنه این نوع صندل ایجادمینمود. تولیدکنندگان کپکاپ بیشتر در خود قشم و روستای «پیپشت» ساکن بودند. در حال حاضر صنعت ساخت این نوع پاافزار چوبی جزء صنایع فراموش شده محسوب میشود.

8- آهنگری سنتی: نیاز مردم جزیره قشم بويژه لنجسازان و دریانوردان و ابزارآلات فلزی سبب شده است از گذشته افرادی به تولید محصولاتی از قبیل انواع اسکلت فلزی، زنجیر، سیخ، داس، مته، قفل، تابه، لنگر و غیره بپردازند. این آهنگران که به آنها در گویش محلی «لوتی» گفته میشود در واقع مهاجرینی هستند که حدود 100 سال پیش به این جزیره مهاجرت کردهاند و آنجا را بعنوان محل سکونت و اشتغال انتخاب نمودهاند. این حرفه در حال حاضر دیگر رونق گذشته را ندارد ولی هنوز تعدادی از این افراد در قشم ساکن هستند.

9- پارچهبافی سنتی: شهرستان قشم در گذشته علاوه بر اینکه مرکز تجاری پررونق خلیج فارس بوده است از نظر صنعتی نیز پيشرفت چشمگیری داشته است از جمله اینکه در 200 سال گذشته در روستاهای کوشه، گربهدان، هلر، رمکاه، درگهان و نیز در خود قشم در محلهای به نام زیرانگیان صنعت پارچهبافی سنتی توسط فردی به نام «حاج عبدالرحمن اقبان» به اوج رونق و خلاقیت رسيده است. در روستاهای یادشده شغل اصلی و یا شغل دوم اکثر اهالی پارچهبافی بوده است و مردان با این صنعت و هنر آشنایی کامل داشتهاند. دستگاههای پارچهبافی در قشم توسط استادکاران بومی از چوب و مشابه دستگاههای چادر شببافی میناب و حاجیآباد ساخته میشده است. در 30 سال گذشته بیش از 50 کارگاه بافندگی در این جزیره وجود داشته است که 2 کارگاه تا چندسال اخیر در روستای درگهان فعال بوده و به تولید انواع پارچه میپرداختهاند.

انواع چادرشب، لنگ، بادبان، سایبان، انواع چادر، روسری، پارچه کرباس و چیت که در سالهای بعد متداول شد با انواع نقوش چهارخانه و ساده در کارگاههای روستاهای قشم تولید میشده است. حجم تولیدات در حدی بوده است که مازاد مصرف شهرستان به سایر شهرستانها و کشورهای حوزة خلیج فارس که در آن زمان رونق چندانی نداشتهاند صادر میشده است.

پس از روی کارآمدن کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و مطرح شدن آن در عرصه تجارت بینالمللی و به دنبال آن هجوم اجناس خارجی مشابه و رواج کسب و تجارت در قشم و بالارفتن سطح درآمد ساکنین جزیره، پرداختن به رشتههای صنایع دستی با درآمدی محدود، علیالخصوص رشتههایی که تولیدکنندگانش مردان بودند دچار رکود شد و هنذ صنعت پارچهبافی رونق خود را از دست داد و محصولات و کالاهای خارجی سهلالوصول جایگزین تولیداتی شدند که با روحیات و فرهنگ جزیرهنشینان عجین شده بودند و تولیدشان منبع درآمدی نیز برای آنان محسوب میشد.

10- بافت سواس: سواس نوعی پایافزار است که از الیاف درخت خرما و گاهی نیز از الیاف گیاهی به نام دراز ساخته میشود و بافتهای آن در گذشته در جزیره قشم در مناطقی که نخلستان وجود داشته رایج بوده است. این نوع محصول توسط اکثر مردان روستایی جهت مصرف اعضای خانواده تولید میشده است. در حال حاضر دیگر تولید این پا افزار در جزیره قشم رواج ندارد.

11- بربط سازی: ساخت بربط یا عود نیز که از سازهای زهی سنتی میباشد جزء صنایع دستی جزیره قشم محسوب میشود که از حدود 20 سال پیش به همت یکی از هنرمندان و صنعتگران جزیره به نام محمد رفیع به نام محمد رفیع اشعری رواج یافته است. با حمایتهای سازمان منطقه آزاد قشم از این صنعتگر و همت و تلاش خود وی اکنون تولید این نوع ساز در جزیره به میزان انبوه و در حد صدور به کشورهای عربی که از طرفداران پروپاقرص این محصول هستند، رسیده است.

منبع:http://www.ichtohormozgan.ir

صنايع دستي جزيره قشم

مطالب مشابه :

لباس بندری-پوشش زنان جنوب(بندر و قشم)

صنايع دستي جزيره قشم

زندگینامه برقع و حجاب

مادر ...

گلابتون دوزی

سفر قشم+پاگشا

اس ام اس دخترونه/ضد پسر, اس ام اس پسرونه/ضد دختر, جوک ضد زن و دختر

قسمت دوم معرفی"روستای کهنه اوز"در شبکه سوم سیما

ضد دختر

سفرنامه - قشم و هنگام