دکتر ولایتی: مولوی، حافظ، سعدی، جامی، فردوسی و نظامی شیعه بوده اند

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از بحثهای میان موافقین و مخالفین عرفان، بحث بر سر مذهب بعضی از عارفان شاعر است. گر چه از باب "انظر الی ما قال و لا تنظر الی من قال" این بحث ثمره چندانی ندارد، و لکن جهت دفع اتهام و یا حداقل احتیاط درباره بزرگان عرفان، این نوشتار ارائه میشود.

دکتر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، که از فرهیختگان علم تاریخ و ادبیات می باشند، در بخشی از مصاحبه ای که خبرگزاری حوزه با ایشان داشتند، به این مساله اشاره ای گذرا میکنند که متن مربوطه را در ادامه مشاهده میکنید.

------------------------------------------------------------

* چه شد که کتاب نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران را تالیف کردید؟

بعد از اتمام کار کتاب «پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» به جایی رسیدیم که ببینیم نقش شیعه در پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران چقدر است و به نوعی آن را تخصیص بزنیم. ما در کتاب «نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»، آمدیم قسمت هایی که بزرگان و افراد شاخصی چون مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی، مرحوم سیدمحسن جبل عاملی و مرحوم سیدحسن صدر به آن اشاره نکرده بودند پرداختیم. برای مثال نقش شیعه در خطاطی، نقاشی، موسیقی، تاریخ، جغرافیا، نقش شیعه در ریاضی، نجوم، شعر و ... را مورد بررسی قرار دادیم؛ آن چیزی که برای ما ایرانی ها بسیار مهم است و جاذبه دارد این است که کدام یک از شاعران شیعه بوده اند، دلایل بسیاری است که نشان می دهد که از حکیم ابوالقاسم فردوسی و خیلی های دیگر یا شیعه بودند یا گرایش بسیاری به شیعه داشتند؛ برای مثال شاید برای شما عجیب باشد، اما مولانا به استنادات مختلف و بسیار محکم، شیعه است.

* دلیل شما برای اینکه می فرمایید مولوی شیعه است، چیست؟

در کتاب «مولویِ نامه» مرحوم علامه جلال همایی این مطلب که مولوی شیعه است، تأکید و تصریح شده است؛ مرحوم همایی از افتخارات ادبیات معاصر ایران هستند که از اساتید ادبیات دانشگاه تهران بودند؛ ایشان شاگرد مرحوم میرزا جهانگیرخان قشقایی در فلسفه و حکمت و شاگرد مرحوم خاتون آبادی در فقه و اصول بودند؛ یعنی ایشان یک مجتهد، عالم، عارف و فیلسوفی است که فضل و برتری اش بر بسیاری از اساتید و پیشکسوتان ادبی معاصر و متأخر روشن است؛ ایشان در رابطه با مولوی، دو جلد کتاب به نام «مولوی نامه» دارد؛ در مقدمه آن تصریح کرده است «هر کس هر چه می خواهد بگوید، من قاطعانه عقیده ام بر این است که مولوی شیعه است»؛ بعد مستنداتی، از جمله شعر بسیار زیبای «از علی آموز اخلاص عمل ...» را ارائه و به تفسیر آن می پردازد.

* خوب مشابه این توصیفات برای برخی خلفا نیز از سوی مولوی گفته شده است؛ با این حال آیا توصیفات مولانا برای امام علی(ع) می تواند دال بر شیعه بودن وی باشد؟

بله؛ زیرا مولانا در عصری زندگی می کند که هیچ چاره ای جز تقیه ندارد؛ مولانا برای هر کسی که شعر بگوید، برای هیچ کس مانندِ این نمی گوید که «از علی آموز اخلاص عمل، شیر حق را دان منزه از دغل؛ او خدو انداخت بر روی علی، افتخار هر نبی و هر ولی»

* در مورد سایر شاعران پرآوازه چطور؟ مثلا حافظ، سعدی و ...

مرحوم همایی بعد از این که در مورد مولانا نکاتی را بیان می کند، در مورد حافظ هم برخی اشعار و از جمله، دو رباعی از این شاعر را بیان می کند که البته متون معتبر آن را تأیید کرده اند؛ متنی که مورد تأیید علامه قزوینی و دکتر غنی هست و علاوه بر آن، این متن، معتبرترین متنی است که مورد تأیید دکتر خانلری واقع شده است. آن مرحوم همچنین در مورد نظامی گنجوی می گوید قصاید و غزلیات این شاعر که به تصحیح سعید نفیسی انجام شده است و یک متن معتبر است اثبات می کند که این شاعر نیز شیعه بوده است؛ البته باید در نظر داشت که آقای سعید نفیسی خیلی ادعای دین و دیانت نداشت؛ ادعای زهد نداشت؛ اما آدم معتبری در ادبیات بود و قصاید و غزلیات نظامی را خارج از خمسه که توسط مرحوم وحید دستگردی تصحیح شده بود ایشان تصحیح کرده بود؛ سعید نفیسی ذکر کرده است که نظامی می گوید « زبعد معرفت کردگار لم یزلی، نبی شناسم وانگه علی و آل علی» که این هم یک تصریح است؛ سعدی هم غزلی دارد که در متن محمدعلی فروغی که معتبرترین متن است، آمده است. سعدی می فرماید «کس را چه زور و زر که وصف علی کند؛ جبار در مناقب او گفته هل أتی» آخرین بیتش این است «فردا که هر کسی به شفیعی زنند دست؛ مائیم و دست و دامن معصوم مرتضی علی»؛ که این هم ثابت می کند سعدی، شیعه است.

* در بررسی شخصیت های برای کتاب "نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران"، فقط شخصیت هایی را بررسی کرده اید که قطعا شیعه بوده اند؟

برخی شخصیت ها کاملا مشخص است که چه گرایشی داشته اند مثلا سید مرتضی، شیخ طوسی و ... مشخص بوده است. اما از سوی دیگر بعضی ها هستند که اگر هم مذهب شان به یک شکلی اشتهار پیدا کرده، اما یک مقدار که کنجکاوی می کنی می فهمی که این یا در حال تقیه بوده یا این که یک سنی متشیع بوده است.

*سنی مُتشیّع؟

بله، در تاریخ های مختلف، بعضی می نویسند عبد الرحمان جامی سنی حنفی بوده و برخی می نویسند که گرایش شیعی داشته؛ اما خود عبدالرحمان در اشعارش کتابی به نام شواهد النبوة دارد که اصلا وصف دوازده امام و به زبان نثر است؛ در این کتاب شعر از امیرالمومنین(ع) تا حضرت مهدی(عج) را دارد؛ این یک بار توسط یکی از بزرگان چاپ شد که بعدها ما نسخه خطی از ماوراءالنهر و از ازبکستان آوردیم که آن هم دو مرتبه چاپ شد. اشعاری دارد در وصف ائمه اطهار(ع)، در کربلا که می رود در وصف اباعبدالله(ع) می گوید، در نجف می رود در وصف علی ابن ابی طالب(ع) می گوید، راجع به امام رضا(ع) می گوید؛ در مفاتیح نیز شعر جامی در مورد امام رضا(ع) وارد شده است؛ در مبحث امام رضا(ع) که می گوید سلام علی آل طاها و یاسین، سلام علی آل خیرالنبیین و ...؛ آن بخش را ملاحظه کنید. این انسان معروف است به این که سنی حنفی است، اما اگر امروز شما یک سنی حنفی را ببینید که در مورد امام رضا(ع) و ائمه اثنی عشر(ع) این گونه شعر بگوید؛ شما اسم این را چه می گذارید؟

* با این توصیف، شما در کتاب خود چه تدابیری اندیشیده اید که مانند برخی متهم به شیعه سازی نشوید؟

ما در این کتاب همانطور که در مقدمه هم آمده است، زیاد در پی این نبودیم که بگوییم چه کسی شیعه است یا نیست؛ آن نشانه های قطعی که داشتیم که کسی نمی توانسته آن نشانه های قطعی را انکار کند، آوردیم و قضاوت را به عهده خواننده گذاشته ایم؛ برای مثال می خواهیم خوانندگان ما آن شعری که در ابتدای مصاحبه از نظامی خوانده ام را ببیند و بعد هر تفسیری که می خواهد بگیرد، بگیرد؛ هدف مان این است که بالاخره باید بداند دید نظامی در اشعارش این است که «زبعد معرفت کردگار لم یزلی علی شناسم و وانگه علی و آل علی»

جهت مشاهده متن کامل مصاحبه، اینجا را کلیک کنید.

یا حق

دکتر ولایتی: مولوی، حافظ، سعدی، جامی، فردوسی و نظامی شیعه بوده اند

مطالب مشابه :

شاهنامه ی فردوسی: دکتر محمدرضا بیگدلی

دکتر ولایتی: مولوی، حافظ، سعدی، جامی، فردوسی و نظامی شیعه بوده اند

بیوگرافی دکتر محمد کافی ریاست دانشگاه فردوسی

دانلود سخنرانی دکتر سیما فردوسی

موانع پیشرفت در ایران، نوشته دکتر علی فردوسی

گفتگو با دکتر سیما فردوسی

فردوسی کیست ؟

دکتر شریعتی

سخنرانی دکتر ندوشن درهمایش بزرگداشت فردوسی در تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانش گاه تهران