معرفی رشته جاجیم بافی

جاجیم بافی

معرفی و تعریف رشته

جاجيم پارچه اي ضخيم و كم عرض است كه با استفاده از پودهاي كلفت بافته ميشود. رنگهاي به كار رفته در جاجيم در 6 تا 8 رنگ و بيشتر از رنگهاي سنتي و گياهي و طرحها ي ساده وهندسي و اغلب به دو شكل راه راه و ستاره اي است.جاجيم ها اغلب به صورت نوارهايي با عرض 25 تا 30 سانتيمتر و طول 50 متر بافته ميشوند. براي استفاده از جاجيم چند نوار كنار همديگر دوخته ميشوند تا پارچهاي بزرگ فراهم شود.

سابقه فعالیت

پيشينه نساجي در ايران به استناد آثار مكشوفه در غاري نزديك درياي خزر به حدود 6500 سال پيش از ميلاد مسيح باز مي گردد.

با توجه به کاربرد و رواج جاجیم بافی بر اساس نوع کاربرد آن در بین مردم استان و همچنین روایات نقل شده سابقه این هنر به طور دقیق مشخص نمی باشد.

وضعیت فعلی و فعالیت صنعتگران شاخص استان

در استان قزوين روستاهاي مناطق الموت روستاهاي گازرخان، اويرك وعلي آباد ودر بوئين زهرا ،دانسفهان و ضيا آباد به بافت آن مي پردازند و به دلیل وجود عواملي چون كمبود مواد اوليه ارزان ودر دسترس ، نيروي انساني علاقه مند به ادامه اشتغال به اين حرفه و ... بافت آن رو به فراموشي مي باشد

در الموت جهت تهیه جاجیم که مواد اولیه محصولات در ادامه ذکر خواهد گردید ، کلیه مواد به جز چند رنگ ، همه از مواد ومحیط طبیعی به دست می آیند. در رنگرزی بعد از اینکه ته رنگ زده می شود از رنگهای خریداری شده ،جهت رنگرزی استفاده می شود. « بُنه» یا « ته رنگ» از مواد گیاهی بومی است. رنگهای قرمز ، زرد و نارنجی و سیاه نیز از رنگهای طبیعی و گیاهی است و در خود محل ا نجام می شود . این رنگها از گیاهانی چون پوست گردو ( در گویش محلی « سیالِم » ) برگ درخت انگور (در گویش محلی« رَز » )، روناس ( در گویش محلی « روناسک » ) و نوعی گیاه خود رو به نام « قِلاچ خایه» و چند گیاه دیگر استفاده می شود. همچنین از زاج برای تثبیت رنگ استفاده می شود. برای تهیه سایر رنگها از رنگهای شیمیایی استفاده می شود.

پشم نیز از روستاهای الموت تامین شده و بعد از شستشو ، ریسیده و تاب داده می شود.

شیوه بازیافت جاجیم در مناطق روستایی با به کار بردن جاجیم های کهنه در دوخت « تَنگ » و« پالان » انجام می گیرد.

استان قزوین ،جهت حفظ و احیائ هنرهای سنتی اقدام به طراحی وارایه محصولات کاربردی نموده. طراحی و دوخت پرده و بالشت هایی ( کوسن ) که می تواند بر روی نیمکت های چوبی ، قرار گیرند و همچنین پاراوان از نمونه هایی هستند که جهت روزامد کردن صنایع دستی این استان طراحی شده و مورد استفاده قرار گرفته اند. (عکس 4)

خصوصیات بومی شامل مواد اولیه،شیوه های فنی تولید و نقش و رنگ

مواد اوليه:

عمده مواد اوليه در بافت جاجيم ، پشم هاي تابيده شده الوان است كه در تارو پود آن بكار مي رود. گاه بصورت دستريس توسط بافندگان توليد شده و گاه از كارخانه هاي ريسندگي تهيه مي گردد. از نخ هاي پنبه اي در بافت پود نازك استفاده مي شود.

نقش و رنگ:

بافت و چله كشي جاجيم در اكثر نقاط ايران شبيه به هم بوده و تفاوت آن در بكار بردن رنگ و نقش مي باشد. نقوش جاجيم هاي الموت شامل: نقش ابري، اشكيو گلي (بلبلي) و ساده يا لت لتي( بدون نقش)مي باشد

نقوش جاجيم هاي بويين زهرا ( ساده يا لت لتي) مي باشد.

رنگهاي بكار رفته در جاجیم :نارنجي ،زرد سياه، سبز آبي، سفيد، سورمه اي و كرم.(عكس 1)

اندازه جاجيم : طول جاجيم ها 30الي 40 و حتي به 60متر هم مي رسد و پهناي آن از 20 سانتي متر تا 35 سانتي متر متغير است.و با توجه به كاربرد مختلف، جاجيم ها را بريده واز پهنا به هم مي دوزند.

ابزار و تجهيزات:

دستگاه جاجيم بافي ، داراي ساختمان ساده اي است مشتمل بر : كوجي، ميخهاي فلزي،سه پايه چوبي ،نورد، تخته چوبي جهت دفتين زدن ، قميش،سرند، ماكو و ماسوره.

اين دستگاه را مي توان در ميانه بافت جمع كردو پس از تغيير مكان در محلي ديگر، آن را دوباره برپا كرد، بدون اينكه به بافت آسيبي وارد شود.(عكس 2)

كوجي:در حين چله كشي با استفاده از نخهاي پنبه اي تابيده شده بر روي چوبي كه در قسمت تحتاني آن در زمين فرو رفته است به صورت گره خاصي ايجاد مي شود.و وظيفه آن كنترل عرض جاجيم و جدا كردن تار هاي زير ورو و ايجاد نقش مي باشد.

ميخهاي چوبي و فلزي : در انتهاي دستگاه براي محكم نگه داشتن گلوله رنگي استفاده مي شود.

سه پايه چوبي:كه اندازه آن به حدود يك متر مي رسد براي نگه داشتن كوجي استفاده مي شود كه در قسمت پايين در زمين قرار دارد و بوسيله طنابهايي كوجي را نگه داشته است.

نورد : در قسمت جلوي دست بافنده قرار دارد كه پس از چند سانت بافت ، پارچه بافته شده به دور آن پيچيده مي شود.

تخته چوبي : كه بلافاصله پس از هر بار عبور پود از بين تارها به آن ضربه وارد مي شود تا تار و پود در هم تنيده شود.

قميش : چوب يا( ني)كه در حين چله كشي جهت جدا سازي تار ها و حفظ ضربدر بين آنها استفاده مي شود و پس از چله كشي در بين تارها باقي مي ماند. ودر پشت كوجي قرار دارد كه با عقب و جلو رفتن آن بين تار ها فاصله ايجاد كرده كه به آن چوب هاف هم مي گويند. در بويين زهرا به آن دال آغاجي مي گويند.

سرند: در قسمت انتهايي پس از چوب هاف قرار دارد كه نخهارا دسته كرده تا در حين جابجايي مانع از گره خوردن تارها مي شود.

ماكو : جعبه اي لوزي شكل چوبي است كه داخل آن فضايي جهت قرار گرفتن ماسوره وجود دارد و به ماسوره كمك مي نمايد تا به راحتي در بين تارها عبور نمايد.

ماسوره :از جنس ني يا چوب و اخيرا پلاستيكي است كه نخ هاي پود بر روي آن پيچيده مي شود.

شيوه بافت

بافت جاجيم پس از تهيه نخ ( نخهاي تار به صورت گلوله شده) در رنگهاي مورد نياز،با چله كشي شروع مي شود.چله كشي (چله دواني) معمولا در فضايي باز با توجه به طول جاجيمي كه قرار است بافته شود معمولا با طول تقريبي 20الي 15متر ايجاد مي گردد، كه با استفاده از چوب ميخ هاي بلندي كه در زمين به صورت يك چهار ضلعي قرار گرفته ، توسط دو نفر شخص چله دوان و شخصي كه داراي مهارت بيشتري است به دور اين چوب ميخ ها،گردانده مي شود. جاجيم با توجه به اين كه داراي چه نوع نقشي مي باشد داراي كوجي مختلفي مي باشد .اگر جاجيم داراي طرح ساده لت لتي است از يك كوجي استفاده مي شود و تار هاي زير و رو به وسيله كوجي از هم جدا مي شود ويك تار از داخل حلقه ايجاد شده در كوجي و يك تار در بين حلقه ها قرار مي گيرد.در اين نوع، تعداد تار هاي رنگي به سليقه شخص چله دوان بستگي دارد كه پهن باشد يا باريك . در نوعي كه داراي نقش مي باشد شمارش تار ها بر اساس طرح و توسط دو كوجي صورت مي گيرد. پس از اتمام چله كشي، چله ها را بر روي زمين دراز كرده، و به وسيله دو ميخ فلزي بزرگ در يك طرف بر روي زمين محكم مي كنند، و انتهاي چله ها را به صورت گلوله اي بزرگ در مي آورندو كوجي را كه درحين چله كشي بر روي تار ها ايجاد شد، به کمک سه پايه چوبي نسبتا بلندي كه در زمين فرو رفته و محكم شده توسط طناب آويزان مي كنند. بدين ترتيب چله ها آماده براي بافت مي باشد. كوجي در قسمت جلوي دست بافنده قرار دارد.كه پس از هر بار رد شدن پود توسط ماكو از لابلاي تارها و عمل بافتن به عقب هل داده مي شود. براي اينكه بافتي صاف و بدون كم و زياد شدن عرض پارچه داشته باشيم بهتر است فاصله كوجي تا آخرين رج بافت ،به يك اندازه باشد.

معرفی رشته جاجیم بافی

مطالب مشابه :

کتاب طلایی الموت

یوسف علیخانی و تور کتاب الموت!دوست من آقای رجبی.

نگاهي به صنايع‌دستي استان قزوين

معرفی رشته جاجیم بافی

ملک الموت

بهاریه - محمدعلی حضرتی

صنایع دستی، اشتغال، گردشگری

تاریخچه مختصر جاجیم

وقایع نگاری تاریخ هنرهای ایرانی بخش سوم (سری اول)

مربای زغال اخته