پیش‌گفتار کتاب سبک شناسی
هدف اصلی از تألیف این کتاب، احیای نقش سبکشناسی به مثابهِ میانجیِ دانشهای زبانی و ادبی و پشتوانه‌ی اصلی نقد روشمند است. غفلت از امکانات این دانش، مطالعات ادبی را در لغزشگاه تفسیرهای ذوقی و قضاوتهای شخصی در می‌غلتاند. نظریه‌های ادبی در دو دهه‌ی اخیر، متنهای ادبی فارسی را دستمایه‌ی خوانشها و تفسیرهای خویش کرده‌اند. در این خوانشها متن بهانه‌ای است برای بازتولید ایده‌ها و بازآزمایی مبانی آن نظریه‌ها. متأسفانه در این‌گونه خوانشها نه سرشت متن و تبار آن بازشناخته میشود و نه پیوندش با تاریخ و سنت و بافت اجتماعی آن.
نقد ادبی فارسی در خوانشهای ذوقی و تفسیرهای آزادانه و تأویلات شخصی شاید کامیاب بوده، ولی در ایفای نقش بنیادین خویش که شناخت ابداع، اصالت سبک و فردیت هنری مؤلف است سخت ناکام مانده چه رسد به قضاوت و ارزیابی. این ناکامی را بیش از همه مورخ ادبی درمی‌یابد آنگاه که در انبوه نقد و نظرها حکم قابل اعتمادی دربارهی فردیت خلاق و نوآوریهای مؤلف، تبارشناسی متن، تأثیر و تأثرها و روابط بینامتنی نمییابد. پژوهشها و نقدهای موجود، معیار و قاعدهای به دست نمیدهد تا بر پایه‌ی آن بتوان سبکهای شخصی و عمومی، ، گونه‌های متن، انواع ادبی و دوره‌های ادبی را شناخت.
روش کتاب
سبکشناسی در این کتاب پایه‌ی زبان‌شناختی دارد. پیوسته از مبانی زبان‌شناسی سخن میرود و مبانی سبک‌ساز را در پنج لایه‌ی زبان (آواشناسی، ساختواژی، نحو، معنی‌شناسی و کاربردشناسی) وامی‌کاود. بنیاد بخش عملی این کتاب بر همین لایه‌های زبان نهاده شده است اما از آن‌جا که کتاب را برای مقاصد سبک‌شناسیِ ادبی تألیف کرده‌ام، ناگزیر در عنوان فصل‌های یازدهم و دوازدهم به جای دو لایه‌ی معنی‌شناسی و کاربردی، لایه‌های بلاغی و ایدئولوژیک را پیشنهاد کرده‌ام.
لایه‌ی بلاغی در واقع نوعی تحلیل معنی‌شناسیکِ زبان ادبی است، اما معانی تخییلی را تحلیل میکند. ساخت‌های معنایی برآمده از صورِ خیال با معیارهای معنی‌شناسی چندان مطابقت ندارد. زبان‌شناسان صورتهای مجازی و استعاری زبان را بخش مبهم و تیره‌ی زبان می‌دانند و چندان روی خوشی به گزاره‌های ادبی نشان نمی‌دهند؛ ولی سبک‌شناس ادبی اگر معانی تخیلی و صور استعاری را به کنار نهد ادبیت متن را نادیده گرفته و چیزی برای تحلیل در دست ندارد. لایه‌ی بلاغی ناظر بر زیبایی‌شناسیِ ادبی و صورتهای مجازیِ زبان است و سبکشناسی ادبی بدون واکاوی عناصر بلاغی و زبان مجازی از متن تهی‌دست بیرون می‌آ‌‌ید. بررسی سطح بلاغی متن هم کلید شناختِ زیباییها را در دست ما میگذارد و هم دریچه‌های تفسیر و تأویل را به روی ما میگشاید.
لایه‌ی ایدئولوژیک را در فصل دوازدهم جای‌گزین لایه‌ی کاربردشناسی کردم؛ چرا که متن ادبی مخاطبان بسیار دارد و پیوسته بازتفسیر میشود. اشاره‌گرهای مکان، زمان و مخاطب در هر خوانشی فرق میکند. مؤلف، من فردی و باورهای خود را پیوسته در بازی‌های زبانی و صناعات ادبی پنهان میکند؛ بنابراین بازسازی موقعیت ارتباطی (مکانِ زمان‌مند مکالمه بین گوینده و شنونده) برای متن ادبی اگر نگوییم مُحال، دست کم، دشوار است. از این رو به اقتضای سبکشناسی ادبی، بحث از لایه‌ی کاربردشناختی را معطوف به بررسی تأثیرات ایدئولوژیک در زبان نویسنده کرده‌ام. این روش را از آن رو که سبک را در پنج لایه‌ی آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک بررسی میکند «سبکشناسی لایهای» نامیده‌ام.
مزیتِ روشِ لایهای در آن است که بهره‌گیری از روشهای متنوع را در هر لایه امکانپذیر میسازد، وانگهی سهم هر لایه را در برجسته‌سازی متن جداگانه مشخص میکند. در سراسر کتاب کوشیده‌ام در بحث از تمام مسائل سبک به پیوندِ ارگانیک و انداموارِ صورت و محتوا وفادار بمانم. اختلاف نظرها در تعریف سبک و سبکشناسی، ناشي از تأکیدِ سبک‌شناسان بر یکی از دو عنصر محتوا یا صورت است. مسلم است که سبك نه به ويژگي‌هاي شكل محدود مي‌شود و نه صرفاً برآمده از محتواست؛ بلكه برآیندی است از درهم‌پیوستگی شكل و محتوا و حاصل کیفیت تركيب آن دو که متأثر از شرايطِ اجتماعي-تاريخي و خصایل دروني مؤلف نیز هست. سبك کیفیتی است در سخن که از اتحاد شكل و محتوا حاصل میشود. از این رو جداسازی آن دو، کارِ شناخت سبک را به بی‌راهه میکشاند.
کتاب بر مبنای آن پیوند ارگانیک میکوشد نسبت هر لایه را با محتوا و بافتهای بیرون متن بکاود و پیوندگاههای فرم و معنی را بازشناسد. بخش دوم کتاب به این نگاه ارگانیک پایبندتر است و پیوسته جانب درهم‌تنیدگی صورت و محتوا را پیش چشم دارد. به این امید که از کاستیهای سبکشناسی صورتگرا بکاهد. در هر لایه الگوهایی پیشنهاد شده است تا تحلیلگر بر اساس آن‌ها عناصر سبک‌ساز آن لایه را شناسایی کند. پرسشهایی نیز در پایان برخی فصلها طرح شده تا سبک‌شناس را به جانب کشف بسامدهای معنادار و عناصر مسلط سوق دهد و مواضع پیوند صورت و محتوا را بکاود.
ساختار کتاب
چهارده فصل کتاب در دو بخش کلان سامان یافته است: سبکشناسی نظری و سبکشناسی عملی. پنج فصل نخست به بحثهای نظری پیرامون زبان و چیستی سبک، ماهیتِ سبک ادبی و مسائل آن، ماهیت دانش سبکشناسی، نسبت سبکشناسی با دانشهای ادبی و زبانی و رویکردهای سبکشناسی، اختصاص یافته است. نُه فصل بخش دوم، با این هدف طراحی شده که شیوه‌ی بررسی عملی و تحلیل عینی سبک را در پنج لایه‌ی معرفی شده نشان دهد. از فصل هشتم بحثها کاربردی‌تر میشود. در پیشانی هر فصل اشارهای کوتاه به قصد ورود خواننده به بحث آورده‌ایم و در پایان هر فصل نیز فشرده‌ی بحثها بازگو شده است. در پایان کتاب دو فصل «سبکشناسی طنز» و «سبکِ زنانه» در واقع طرحی است برای کاربستِ روش لایهای در دو قلمرو بافت و ایدئولوژی. طنز بر بافت متکی است و سبک زنانه بر لایه‌ی ایدئولوژیک.
سپاس‌گزاری
دانشجویان کلاسهای سبکشناسی در دانشگاه‌های تربیت معلم تهران و فردوسی مشهد سهم ویژه‌ای در تکوین این کتاب دارند؛ آن‌ها که از پانزده سال پیش نگاههای نیوشای‌شان به کلاسهای سبکشناسی جان بخشید و در بازآزمایی یکایک روشها و دیدگاهها هم‌راهی‌ام کردند. آن چشمهای شنوا را بر گردن این کتاب حق‌های بسیار است؛ این ابیاتِ مولوی ارزانی همدلیهای بی‌دریغ آن خوش‌نیوشان باد:
ای سرافیل قیامتگاه عشق ای تو عشق عشق و ای دلخواه عشق
اولین خلعت که خواهی دادنم گوش خواهم که نهی بر روزنم
صد هزاران بار ای صدر فرید ز آرزوی گوش تو هوشم پرید
آن سمیعیِّ تو و آن إصغای تو و آن تبسم‌های جان‌افزای تو
قلب‌های من که آن معلوم توست بس پذیرفتی تو چون نقدِ درست
نیز سپاس‌گزارم از همکار ارجمندم دکتر مریم صالحی‌نیا و آقایان هاشم صادقی محسن‌آباد و امین حق‌پرست دانشجویان دکتری دانشگاه فردوسی که متن را خواندند و دقایق ارزنده‌ای را یادآور شدند. خانم سارا کُرد، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی در ویرایش و اصلاح آشفتگی‌های نوشته‌ها از هیچ کوششی دریغ نکرد. هم‌چون همیشه قدردان مدیر محترم نشر سخن هستم که اگر حمایتها و ترغیبهای مستمرشان نبود این نوشتار در این روزگار انجام نمی‌یافت. شادمانی و خرمی همگی را آرزو دارم.
مطالب مشابه :
متن های ادبی برای تبریک سال نو
با تو هستم بي تو نيستم . - متن های ادبی برای تبریک سال نو - سپاس و بوسه و لبخند و شادباش و
سپاس ..
ناز و نیاز - سپاس - شعر ، ترانه ، متن های ادبی ، نقل قول و شعروگرافی - ناز و نیاز
متن ادبی درباره امام زمان(عج)
باسلام و سپاس فراوان از این که به عشق آقا امام زمان به ستاره سهیل متن ادبی درباره امام
جمعه حضور (متن ادبی زیبا درباره حضرت مهدی (عج)
ستاره ی سهیل - جمعه حضور (متن ادبی زیبا درباره حضرت مهدی (عج) - امام زمان ؛ آقای مهربانی ها و
پیش‌گفتار کتاب سبک شناسی
نظریه‌های ادبی در دو دهه‌ی اخیر، متنهای ادبی فارسی نیز سپاس گزارم از
برچسب :
متن ادبی سپاس