اشتغال

کمتر مقوله‌ای، در زندگی انسانی می‌توان سراغ گرفت که همچون کار ماهیت آن از طریق آثاری که بر جای می‌گذارد، قابل توصیف و تبیین باشد. کار را می‌توان فرایندی روبه هدف در حیطة جمعیتی، فیزیکی و اجتماعی تعریف کرد. کار با نیرو، حرکت و تغییر شکل در راستایی معین صورت می‌گیرد، اما در درون مناسبات اجتماعی خاص، چگونگی، ارزش و سازمانیابی ویژة خود را می‌یابد. به‌جای آنکه به پرسش کار چیست پاسخ داد می‌توان به این پرسش که حاصل کار چیست پاسخ گفت؛ زیستن پاداش کار است.
در نظامهای اقتصادی امروز، کار از طریق سازماندهی، محیط و پاداش مادی تعریف می‌شود. پدیده‌ اشتغال، یعنی مشغول بودن غیرتصادفی، کار معین را پدید می‌آورد.
به‌این‌ترتیب، اشتغال مجموع فرایند اجتماعی کار کردن است که از جنبه‌های اساسی می‌باید ضابطه‌مند باشد. کار معین ممکن است از انواع کارهای متفرقه (مثل تمیز کردن ساختمان، خرید، نامه‌رسانی) یا کاری معین و تکراری (مثلاً مدارسازی چاپی بسیار ظریف با دستگاههای پیشرفته روی قطعات کامپیوتر) یا کاری هنرمندانه (مانند گلدوزی) یا خشن، دشوار و سخت (مانند کار در کنار کوزة ذوب فولاد) تشکیل شده باشد. سازمان کار می‌تواند سازمان سنتی خانواده، یک مغازه، یک واحد تولیدی کوچک کفش، یک واحد بزرگ مونتاژ تلویزیون یا واحد غول‌پیکر تولید فولاد باشد. این سازمان در چارچوب قواعد و سازمان اجتماعی تعریف کلی می‌شود. اشتغال مبتنی بر دریافت مزد است (به‌استثناء فامیلی بدون مزد) و کارکنانی که دستمزدشان را به‌صورت کالا دریافت می‌کنند، به‌هرحال مزد می‌گیرند.
اشتغال ممکن است از روزی کمتر از یک ساعت تا روزی 10 - 14 ساعت یا بیشتر باشد. ممکن است اشتغال 12 ماه در سال (به‌استثناء مرخصی) یا اشتغال فصلی یا اشتغال کوتاه‌مدت را شامل شود. قرارداد کار ممکن است ابدی، بلندمدت، میان‌مدت، کوتاه‌مدت یا موقت یا فقط روزانه و یا حتی برای چند دقیقه باشد. اینها بستگی به سازمان و حقوق کار دارند. از حیث آماری اشتغال را باید با ضابطه‌ای مشخص تعریف کرد؛ مثلاً اگر فردی 8 ساعت در هفته بیش از مراجعة مأمور سرشماری به‌ازای هر میزان پاداش کار کرده است، شاغل محسوب می‌شود.
اشتغال را می‌توان برحسب ضابطه‌های زیر تقسیم‌بندی کرد.
ضابطة فعالیت یا گروه خدمات فعالیت (--> بخش) مثلاً اشتغال در صنعت، کشاورزی یا خدمات؛
ضابطة وضع فعالیت، شامل شاغل و غیرشاغل، بیکار، محصل، خانه‌دار و دارای درآمد بدون کار؛
ضابطة جغرافیایی، شامل بخش شهری (کلانشهرها، شهرهای بزرگ، متوسط و کوچک) بخش روستایی، استانها و مناطق اقتصادی و جغرافیایی کشور و اشتغال خارج از کشور برحسب کشورهای خارجی؛
ضابطة گروههای شغلی، شامل قانونگذاران و مقامات عالی و مدیران، محققان، تکنیسینها و دستیاران، کارمندان اداری و دفتری، کارگران خدماتی فروشگاهها و بازارها، کارکنان کشاورزی و رشته‌های وابسته، صنعتگران و کارکنان مشاغل مربوط به متصدیان (اپراتورها) ماشین‌آلات و دستگاههای مونتاژ و رانندگان وسایل نقلیه یا کارگران ساده. البته هریک از این گروههای عمدة شغلی به انواع و زیر گروههایی تقسیم می‌شوند، مثلاً ردة متخصصان می‌تواند شامل متخصصان رشته‌های اجتماعی، انسانی، پزشکی، کشاورزی، فنی و جز آن باشد؛
تقسیم‌بندی سنی، شامل شاغلان در گروههای سنی متفاوت؛
ضابطه‌ وضع شغلی، که کارکنان را برحسب کارفرمایان (بخش خصوصی)، کارکنان مستقل (بخش خصوصی)، مزد و حقوق‌بگیران (بخش خصوصی)، کارکنان فامیلی بدون مزد (بخش خصوصی)، مزد و حقوق‌بگیران (بخش دولتی)، مزد و حقوق‌بگیران (بخش عمومی) و مزد و حقوق‌بگیران (بخش تعاونی) تقسیم‌بندی می‌کند؛ و
تقسیم‌بندی جنسیتی، شامل شاغلان زن و مرد.
به‌هرحال می‌توان برای اشتغال جدولهای دو یا سه بعدی تدوین کرد که در هریک از آنها، شاغلان با ضابطه‌های چندگانه‌ای طبقه‌بندی می‌شوند.
هرچه جامعه‌ای صنعتی‌تر و پیشرفته‌تر باشد، نسبت شاغلان شهری و بخش خدمات در آن بالاتر است. البته گاهی به دلیل ناهنجاری اقتصادی و رشد ناموزون، مثلاً در اقتصادهای کم توسعه نیز شهرنشینی (--> شهرنشینی) افزایش یافته است. بنابراین ضابطة مذکور که درجة رشد اقتصادی را با برتری ترتیبی شاغلان خدمات، شاغلان صنعت و شاغلان کشاورزی طبقه‌بندی می‌کرد، کاربرد و گویایی زیادی ندارد. در شهرهای بسیار بزرگ و در جامعه‌ای دچار رشد بی‌رویه شهری، ممکن است شاغلان بخش خدمات- خرده‌فروشی و دستفروشی و واسطه‌گری سهم بالایی را در کل اشتغال داشته باشند.
اشتغال شهری را می‌توان به چند گونه تعریف کرد: یک تعبیر از اشتغال شهری، شاغلانی را دربر می‌گیرد که در شهر ساکنند، در این صورت با مشکل تعریف شهر روبرو می‌شویم؛ تعبیر دیگر از اشتغال شهری، عبارت است از شاغلانی که محل کارشان و نه لزوماً محل سکونتشان در شهر است. در این صورت، کارکنان شهرهای صنعتی که در روستاهای اطراف سکونت دارند، واقعاً چه تعریفی خواهند داشت؛ تعبیر سوم، مفهومی فلسفی، اما از حیث اندازه‌گیری، بسیار دشوار دارد و آن اشتغال است که شهرنشینی در طول تاریخ و پهنه جغرافیا آن را پدید می‌آورد. این تعبیر با گسترة بزرگی از شاغلان سروکار دارد؛ و بالاخره، تعبیر چهارم که بسیار محدود است، براساس اشتغالهایی است که فقط زندگی شهری- و نه صنعتی و خدماتی- آن را می‌طلبد. شاغلان شهرداریها، خدمات شهری، خدمات رفاهی و ورزشی، مواد غذایی داخل شهر و فروشگاهها و جز آن در این تعریف جای می‌گیرند.
اشتغال شهری را باید شامل شهرهای متوسط، بزرگ، بسیار بزرگ و کلانشهر کرد که محل کارشان در شهر است

اشتغال

مطالب مشابه :

کارآفرینی و اشتغال چیست؟

دکتر جهانگیری. -- باشگاه اشتغال چیست؟

نظر اسلام در مورد اشتغال و تحصیل زنان چیست؟

اشتغال زن ... نظر رهبر معظم انقلاب چیست؟

روستا چیست؟

کارآفرینی چیست؟

نظر اسلام در مورد اشتغال و تحصیل زنان چیست؟

مشکل اصلی جامعه ایرانی چیست ؟

اشتغال

تعاون چیست ؟