اهمیت و ضرورت پرداختن به فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش

چکیدهدر عصری که امروزه زندگی می کنیم، ملاک قدرت و برتری کشورها میزان تولید اطلاعات، گستردگی و سرعت دسترسی افراد به اطلاعات صحیح و به هنگام علمی است. امروزه دیگر آموزش به چهارچوب بسته مدارس محدود نیست و با توجه به از میان رفتن مرزها و فاصله ها، به کمک ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی، محیط مناسب برای یادگیری همواره در سطحی وسیع و با انعطاف پذیری بالا در دسترس همگان قرار دارد؛ به گونه ای که شرایط آموزش مستمر یا مادام العمر برای افراد فراهم آمده است. در این نوع آموزش دیگر فراگیران تعدادی کودک و نوجوان نیستند که لازم باشد آنها را در کلاس های درسی کنترل کرد، بلکه کلیه افرادی هستند که روی دریای مواج اطلاعات قرار دارند. از این رو می توان آموزش دائمی را روندی مستمر دانست که ظرفیت ها و استعدادهای فرد را در طول زندگی افزایش می دهد و آنها را برای ایفای نقش مخصوص خود در جامعه که همان تربیت شهروندی است آماده می کند. اما لوازم و تمهیدات آن ایجاد سواد اطلاعاتی در مدارس و عجین کردن فن آوری های اطلاعاتی با متون و روشهای تدریس است تا فراگیران بتوانند در جامعه اطلاعاتی آینده بخوبی ایفای نقش نمایند.

کلید واژه ها: فناوری اطلاعات و ارتباطات، ICT ، آموزش و پرورش، برنامه چهارم توسعه، برنامه پنجم توسعه، تکنولوژی آموزشی، سند چشم انداز، سواد اطلاعاتی

مقدمه

بیتردید جامعه اطلاعات همان مدینه فاضلهای است که سال های سال هدف بزرگترین اندیشمندان بوده و اینک با پیشرفت تکنولوژی و توسعه ارتباطات، زمینه های شکل گیری این مدینه فاضله فراهم شده است.

اندیشمندان بر این باورند که «موج سوم» تافلر آغاز شده است و امروزه با رشد فناوری ها و گسترش امکانات ارتباطی و اطلاعاتی، در جامعهی اطلاعاتی قرار گرفته ایم. جامعه ای که مشخصه های آن عبارت اند از: تراکم بسیار زیاد اطلاعات در زندگی بیشتر شهروندان؛ استفاده از فناوری رایج یا سازگار در طیف گستردهای از فعالیت های شخصی، اجتماعی، آموزشی و تجاری؛ و توان انتقال و دریافت سریع دادههای دیجیتال میان مکانهای متفاوت بدون نوجه به فواصل. به بیان دیگر در این جامعه خصوصیات زیر حکم فرماست:

· دست رس پذیری و استفاده بیشتر از اطلاعات؛

· استفاده بیشتر از فناوری های جدید اطلاعات و ارتباطات؛

· کاربردهای بسیار جدید از بستههای اطلاعات و فناوریهای ارتباطات و اطلاعات (هیل،338:1381).

امروزه بهرهگیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان مهمترین عنصر تعامل با جامعۀ جهانی، سهیم شدن در دانش دیگران، تبادل تجربهها، آگاهی نسبت به محیط زیست، پیشروبودن در فناوری و گسترش رفاه عمومی مورد تاکید قرار گرفته است.

در این میان رکن اصلی توسعه و تولید دانش، یعنی آموزش از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است، چون لازمه رسیدن به جامعه اطلاعاتی، تولید و توزیع دانش و نقطه شروع آن، آموزش ICT است.

دانش آموزان باید از کامپیوتر و اینترنت به عنوان ابزار موثری در زندگی آموزشی مدرسه بهره بگیرند تا بتوانند توانایی های خود را گسترش دهند. مهارتهای موثر مورد نیاز زندگی در جهان امروز را تمرین کنند، فرهنگ های دیگر را بشناسند و توانایی و تعامل و همکاری بین المللی را در خود رشد دهند. در فرایند یاددهی – یادگیری فعال باشند. مهارت های حل مساله و یادگیری مبتنی بر پروژه Project Based Learning را بیاموزند. اخلاق به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را یاد بگیرند و عادتهای خودآموزی را با کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در خود گسترش دهند (Monbusho,1999، به نقل ازوبلاگ تحقیقات من).

در برنامه زمانبندی شدهای که در اجلاس سران جامعه اطلاعات در ژنو ارائه شد، توسعه ICT در دبیرستان ها تا سال 2010 و توسعه ICT در تمامی مدارس تا سال 2015 مورد تاکید قرار گرفته است. به این ترتیب تا سال 2015 برنامه توسعه ICT باید در تمامی مدارس و دانشگاه ها به اجرا در آید و اینک که دهه اول قرن 21 را پشت سر گذاشتیم، ارایه آموزش بر پایه ICT به این قشر عظیم دانش آموزان کشور تا چه حد می تواند تاثیر گذار باشد.

باید اشاره نمود که توسعه ICT در مدارس، تنها به تجهیزات سخت افزاری ختم نمیشود. این توسعه نیازمند برنامه ریزی دقیق و گسترده ای برای تهیه محتوای آموزشی مناسب در زمینه ICT برای دانش آموزان، استفاده از معلمان آموزش دیده و مسلط به این مقوله، ایجاد فضای مناسب برای یادگیری و نصب تجهیزات متناسب با تعداد دانش آموزان، ایجاد بسترهای مخابراتی جهت استفاده از اینترنت و بسیاری نکات ریز و درشت دیگر است.

با مروری بر سند چشم انداز 20 سالۀ جمهوری اسلامی ایران و در پی آن برنامۀ چهارم و پنجم توسعه، و با اشراف به این مسئله که تغییر و تحولات شگرفی در حیطۀ آموزش و پرورش در حال وقوع است، این مقاله درصدد آن است که نقش و تاثیرات شگرف فناوری اطلاعات و ارتباطات را بر نظام آموزش و پرورش کشور مورد بررسی و نقد قرار دهد.

سابقه موضوع

طی دو دور نشست جهانی درباره جامعه اطلاعاتی(WSIS)[1] ابتدا در ژنو (2003.م) وسپس در تونس (2005.م)، دولت ها و رهبران جهان، تعهد خود را نسبت به حرکت به سمت ایجاد یک جامعۀ اطلاعاتی برای مردم، فراگیر و در جهت توسعه برای همگان اعلام داشتند. آنان همچنین متعهد شدند تا «شکاف دیجیتالی» به وجود آمده را به «فرصت دیجیتالی» برای همه؛ بخصوص کسانی که احتمال از قلم افتادن و در حاشیه ماندن آنان از این جریان وجود دارد، تبدیل کنند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات «ICT» در حالی که روند کلی زندگی، کار و شغل را دگرگون می کند، قادر است فرصت های شغلی جدید ایجاد نماید و همین مهم است که باعث می شود امروزه دسترسی به آن، زمینه ساز دسترسی به اطلاعات و دانش شود و هموار کنندۀ مسیر دستیابی به سطح بالای زندگی گردد. در برنامه ریزیها و سیاستگزاری های جدید برای دستیابی به رشد و توسعه پایدار؛ جامعه ایی که شمار قابل توجهی از شهروندان آن از دستیابی به مزایای ICT احساس محرومیت کنند، جامعه ای اساساً ناامن و در معرض خطر از هم پاشیدگی محسوب می شود.

رشد قابل توجه فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی، در طول دو دهۀ گذشته، آموزش و پرورش را در بسیاری از کشورها وارد مرحلۀ جدیدی از رشد و شکوفایی کرده است. شواهد گواه این است که دسترسی به کیفیت بالای ICT'S، نقش کلیدی در آموزش یا فرآیند یاددهی و یادگیری ایفا می کند.

ویژگی خاص عصر اطلاعات و جامعهی اطلاعاتی که باعث تمایز آن از سایر دورانها می شود، تولید و عرضهی اطلاعات است در این عصر، ملاک قدرت و برتری کشورها، میزان تولید اطلاعات و سهولت، گستردگی و سرعت دست رسی افراد به اطلاعات صحیح و به هنگام علمی است(دیلمقان،55:1382).

آموزش و پرورش در قرن 21

تاکنون دو دوران از آموزش و پرورش و نگرش علمی پشت سر گذاشته شده است. در اینجا و قبل از ورود به بحث اصلی، لازم است تا اشاره ای به خصوصیات این دو دوران داشته باشیم تا بتوانیم براساس آن، به خصوصیات دوران سوم (قرن 21) بیشتر آشنا شویم. لازم به تذکر است که ما تنها به بخشی از خصوصیات و وقایع این دورانها اشاره می کنیم که در ترسیم دوران سوم موثر هستند.

1- دوران اول و دوم آموزش و پرورش : یادگیری و آموزش یکی از بنیادهای زندگی اجتماعی انسان و از مهمترین خصوصیات او محسوب می شود. وجه تمایز میان انسان و حیوان نیز زندگی اجتماعی انسان است که به این دلیل آموزش از ابتدای خلقت، به همراه انسان وجود داشته است(بقره، 30-34).

عاملی که در بررسی این دوران مهم است، خصوصیات محیطی آن دوران است. در واقع یک دوران آموزشی، براساس نیازها و شرایط محیطی شکل گرفته است. تا این نیازها و شرایط محیطی را به درستی درک نکنیم، نمی توانیم علت شکل گیری و خصوصیات و برنامه های مربوط به آن را مورد بررسی قرار دهیم(مجیدی،66:1388).

2- دوران سوم آموزش و پرورش: دورانسوم در آموزش و پرورش مبتنی بر نیازهای جامعه و محیط دوران خود شکل گرفته است. خصوصیاتی که در این دوران به عنوان نظام برتر آموزشی قابل اسم گذاری است(همو،285)، عبارتند از: تکیه بر مهارتها، تعیین دانش مورد نیاز توسط محیط و سلائق افراد، خود سازماندهی توسعۀ آموزشی، آموزش مبتنی بر نیاز، آموزش توزیع شده و ترکیب کار و آموزش.

تکنولوژی آموزشی در فرایند جدید

تکنولوزی آموزشی عبارتست از نظریه پردازی، طراحی، تدوین، مدیریت و ارزش یابی فرایند ها و منابع برای یادگیری(آمار و طیبی، 51:1382). به بیان دیگر، تکنولوژی اموزشی به کار گیری تمامی امکاناتی است که به تسهیل روند یاددهی و یادگیری کمک می کنند. نگاهی به تعریف فوق مشخص می کند، تکنولوزی آموزشی در آن زمان هنوز در انحصار مدارس و کلاس های رسمی درس بوده است. اما گذر زمان و طراحی آموزش های منطبق بر قابلیت ها و استعدادهای فردی، باعث گسترش دامنه آموزش به خارج از دیوارهای مدرسه شد. این امر که با ایجاد شبکه ها و به خصوص اینترنت وابستگی مستقیم داشت، به علت پیدایش مفهوم تازه ای به نام «فناوری اطلاعات و ارتباطات» [2](ICT)، به عنوان راه حلی برای آموزش مستمر مطرح شد. مهم ترین عامل گسترش دامنهی آموزش، ظهور و گسترش رایانه های شخصی بود. چرا که رایانه به سبب برخورداری از قدرت پاسخ گویی، داشتن ظرفیت بالای ذخیره و دستکاری اطلاعات و امکان ارائهی خدمات به عدهی زیادی در آن واحد (از طریق شبکه ها)، در سطح وسیعی در مجامع آموزشی دنیا مورد استفاده قرار گرفت(همو،52).

ایجاد فناوری های جدید و امکان شبکه کردن رایانه ها که ایجاد اینترنت را در پی داشت، باعث شد فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار ذخیره، پردازش و ارائه الکترونیک اطلاعات با استفاده از تعدادی رسانه مطرح شود. این فناوری که در فرایند یاددهی- یادگیری نقش کمکی و تسهیل کننده داشته اند، تاکنون نتایج مفید و ارزنده ای را در خصوص آموزش مهارت های پایه و پیشرفته به دست داده اند(فلت چر،1990، به نقل از آمار و طیبی،52). به علاوه، توزیع وسیع و قابلیت دسترسی آسان به اطلاعات می تواند رابطهی میان فراگیرنده و معلم را تغییر دهد و انعطافپذیری و ابعاد فضا و زمان در محیط های سایبرنتیک، حیات آموزشی بشر را دگرگون کند(جاریانی،22:1382). به بیان دیگر، کاربرد ICT در آموزش و پرورش، تنها در ابزارهای آموزشی خلاصه نمی شود، بلکه خود منشا تغییر روش ها، اهداف، رویکردها و سیاست های آموزشی است(حمیدی،6:1388).

مقايسه آموزش الکترونيکي با آموزش سنتي این واقعیت را بیشتر روشن می کند که تکنولوژی آموزشی امروزی مبتنی بر ICT با آموزش سنتی چقدر متفاوت است:

ابعاد

آموزش سنتي

آموزش الکترونيکي

نوع ارائه محتويات

(Delivery)

Push

مربي مسير آموزش را تحميل مي کند

Pull

فراگير مسير آموزشي را انتخاب مي کند

نحوه پاسخگويي

(Responsiveness)

Anticipatory

پاسخهاي از قبل تعيين شده

Reactionary

برسازي پاسخها به هنگام مواجهه با مساله

نحوه پيشرفت

خطي

مسير يادگيري از قبل تعيين شده است

غير خطي

مسير يادگيري با توجه به موقعيت جاري فراگير و نيازمنديهاي او تعيين مي گردد

يکپارچگي با ساير فعاليتها

يادگيري يک فعاليت متمايز از ديگر کارهاست

يادگيري يک بحث يکپارچه با ديگر فعاليتها از قبيل اشتغال است

چگونگي فرايند

Discrete

آموزش در قالبهاي مشخصي با شروع و پايان از پيش تعيين شده صورت مي پذيرد

Continuous

يادگيري هيچ گاه متوقف نمي شود، و بطور موازي با کسب و کار پيش مي رود

اختيارات

Centralized

مواد آموزشي از کتابخانه اي از محتوياتي که بوسيله آموزشيار ايجاد شده اند، انتخاب مي گردند.

Distributed

مواد آموزشي در نتيجه تعامل شرکت کنندگان و آموزشياران انتخاب مي شوند

تطبيق نيازها

Mass produced

محتويات آموزشي بايستي نيازمندي طيف وسيعي از يادگيرنده ها را پوشش دهد

Personalized

محتويات آموزشي بوسيله نيازمندي هاي کاربران متمايز مشخص شده و سعي مي شود نيازمندي هر کدام از کاربران جداگانه تامين شود

قابليت سازگاري

ايستا

محتويات در شکل اوليه سان بدون تغيير باقي مي مانند

پويا

محتويات متناسب با وروديهاي کاربران، تجارب، تمرينات جديد، تغيير مي کنند

به نقل از: سایت «رایا زیتون»

توسعه آموزش و پرورش ایران بر مبنای ICT در برنامه چهارم توسعه:

در راستای سند چشم انداز 20 سالۀ جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 و کسب رتبۀ برتر در منطقه در تمامی زمینه ها، جمهوری اسلامی ایران یکی از مهمترین استراتژی های خود را توسعۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش قرار داده است که در این بین می توان به مواد 43، 44 و 45 برنامۀ چهارم اشاره کرد. با عنایت به مفاد مواد فوق در قانون برنامۀ چهارم توسعه، قرار بود که آموزش و پرورش اهداف ذیل را برای رسیدن به هدف برنامه انجام دهد:

1- فراهم آوردن کامپیوتر، امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و امکان اتصال آنها به شبکۀ جهانی (اینترنت) در همۀ کلاسهای درس و همۀ مدارس به گونه ای که همۀ دانش آموزان به سادگی امکان دسترسی به آن را داشته باشند.

2- افزایش سرعت و تضمین کیفیت دسترسی به اینترنت در همۀ مدارس.

3- پشتیبانی از همۀ آموزگاران برای بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی- یادگیری.

4- پشتیبانی از گسترش و بهره گیری از فناوری اطلاعات در مدارس از راه مجامع محلی، منطقه ای و بنگاههای صنعتی.

5- گسترش همکاری های صنعت با آموزش و پرورش برای افزایش کیفیت و تنوع آموزش، یادگیری و تمرین مهارتهای موثر در مدرسه(برگرفته از سایت تحقیقات من).

تا پایان برنامۀ چهارم توسعه از نظر فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش لازم بود به اهداف ذیل برسیم تا بتوانیم با تحولات آموزش در دوران سوم بهتر کنار آییم:

1- گسترش کامپیوتر در مدارس به گونه ای که تا پایان برنامۀ چهارم توسعه برای هر 10 دانش آموز یک کامپیوتر، برای هر کلاس درس یک کامپیوتر و سالن کامپیوتر در مدرسه وجود داشته باشد.

2- دسترسی به اینترنت برای همۀ مدارس متوسطه با کیفیت و سرعت بالا تا پایان برنامۀ چهارم.

3- تجهیز همۀ مدارس متوسطه به شبکه های اختصاصی و محلی.

4- فراهم آوردن امکانات لازم برای دسترسی به اینترنت در همۀ کلاسهای درس و در همۀ مدارس تا پایان برنامۀ چهارم.

5- اجرای برنامه های آموزش ضمن خدمت برای پرورش حرفه ای همۀ آموزگاران مدارس دولتی در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات تا پایان برنامۀ چهارم.

6- آماده کردن محتوای آموزشی مناسب برای آموزش و یادگیری مبتنی بر شبکه با توجه به نیاز دانش آموزان، توانایی آموزگاران و موضوعات درسهای گوناگون در مقطع متوسطه تا پایان برنامۀ چهارم.

برخورداری از مدارس الکترونیک در طول برنامۀ چهارم در جدول زیر نشان داده شده است:

هدف	واحد	فعلی (1383) درصد	آتی (1388) درصد
افزایش تعداد رایانه به ازای هر 100 نفر دانش آموز	دستگاه	16/0	2
تعداد رایانه های دارای دسترسی پرسرعت به ازای هر 100 نفر دانش آموز	دستگاه	03/0	1
افزایش دروس ارایه شده توسط آموزش الکترونیک	درصد	-	20

ماخذ: دبیرخانۀ شورای عالی اطلاع رسانی

روند اجرایی توسعه آموزش و پرورش ایران بر مبنای فناوری اطلاعات و ارتباطات:

چند سال پیش، قبل از مطرح شدن برنامه زمانبندی شده جامعه اطلاعات در کشور، کارشناسان و مسوولان، طرحی به نام تکفا ارائه کردند که توسعه در مدارس کشور نیز در آن دیده شده بود. در طرح تکفا یا «توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات» که از سوی شورای عالی اطلاع رسانی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تهیه و توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی تقدیم هیات دولت شد، توسعه شبکه مجازی رشد و برقراری امکان دسترسی مدارس به این شبکه، آموزش معلمان، تجهیز مدارس به رایانه، تهیه مواد آموزشی بر اساس محیط رایانه و تجهیز و گسترش مراکز فنی و حرفه ای آموزش رایانه و...پیش بینی شده بود.

با توجه به اهمیتی که در برنامه ملی توسعه کاربری فناوری اطلاعات وارتباطات(تکفا) برای توسعه منابع انسانی در نظر گرفته شده، توسعه هر چه بیشتر و سریع تر زیرساخت ارتباطی از اولویت های مهم است. لذا به کار گیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس و تحول در فرایند آموزش و تحصیل را می توان به عنوان مهم ترین حلقه و پایه توسعه ملی در نظر گرفت.
در همین راستا وزارت آموزش و پرورش با تاسیس دفتر مدیریت طرح و توسعه فناوری اطلاعات وارتباطات، بر آن شد تا با ارائه و اجرای پروژه های مختلف در زمینه ICT با همکاری بخش خصوصی، این فناوری نوین را در سطح مدارس و حوزه های مختلف آموزش و پرورش توسعه دهد.

به طور کلی 6 پروژه در وزارت آموزش و پرورش برای اجرا در نظر گرفته شد که از آن جمله می توان به طرح جامع توسعه ICT در وزارت آموزش و پرورش، طرح توسعه شبکه رشد(شبکه ملی مدارس کشور)، پایلوت مدرسه الکترونیکی و تولید محتوای الکترونیکی اشاره کرد.

· شبکه ملی مدارس(رشد): طرح توسعه شبکه ملی مدارس کشور(رشد)که در تعاریف بسیار گسترده است، زیر نظر دفتر تکنولوزی وزارت آموزش و پرورش در حال اجرا است. سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی که مسوولیت تولید و تامین محتوای آموزشی و رسانه های آموزشی را بر عهده دارد، در سال 79 اقدام به تاسیس شبکه اطلاع رسانی رشد به عنوان شبکه ملی مدارس ایران کرد که در طرح توسعه آن در نظر دارد تمامی استان ها مناطق آموزش و پرورش و مدارس متوسطه و حوزه های وابسته به آموزش و پرورش را به شبکه متصل کند. با اجرای طرح توسعه شبکه ملی مدارس کشور، کلیه دانش آموزان به صورت گروهی در مدارس متوسطه می توانند به اینترنت دسترسی پیدا کنند. همچنین به دانش آموزان متوسطه و اولیای آنها، معلمان و کارکنان آموزش و پرورش، نشانی پست الکترونیکی تعلق می گیرد و امکان ارایه اطلاعات علمی، آموزشی و فرهنگی تولید شده توسط کلیه مدارس و دانش آموزان امکان پذیر می شود.

· طرح تولید محتوای الکترونیکی از دیگر طرح هایی که وزارت آموزش و پرورش در دست دارد، طرح تولید محتوای الکترونیکی یا طراحی برنامه درسی مبتنی بر فناوری اطلاعات است. به طور کلی طرح هایی که به منظور تلفیق ICT در برنامه های درسی تهیه می شود، می تواند دامنه فعالیت های آموزشی را در مدارس کشور توسعه دهد. همچین ICT میتواند در آینده ای نه چندان دور به تاسیس مدارس هوشمند کمک کند. در این خصوص تهیه و تدوین برنامه های درسی با رویکرد ICTاز مهم ترین فعالیت هایی است که در دستور کار برنامه ریزان درسی قرار گرفته و برای آموزش این دروس جدید نیز نیاز به دبیران مسلط به ICT احساس می شود. به همین دلیل، در قالب یک طرح آموزشی، سواد عمومی کاربری رایانه و بومی سازی استاندارد ICDL در قالب 128 ساعت آموزش در نظر گرفته شد که فاز اول آن سال 81 پایان یافت.

· طرح پایلوت مدرسه الکترونیکی: رشد سریع فناوری و کاربرد های آن در آموزش، نیازمند روزآمد کردن آگاهی درباره وضعیت آموزشی واقعی در مدارس است و یکی از نیازهای امروز دانش آموزان، فراگیری دانش با استفاده از رایانه و امکانات جانبی آن است. موسسه پژوهشی برنامه ریزی درسی و نوآوری های آموزشی که مجری طرح پایلوت مدارس است، با هدف تامین تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری و به روز رسانی محتوای آموزشی، ارزشیابی از یادگیری الکترونیکی و شناسایی و تعیین تاثیر کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات بر فرآیند یاددهی- یادگیری، به صورت آزمایشی این طرح را اجرا می کند. عقیده مجری طرح این است که مدرسه الکترونیکی ماهیتی بینابینی دارد؛ یعنی از مدارس سنتی فاصله می گیرد و در آن از انواع فناوری اطلاعات و ارتباطات بهره گرفته می شود تا در خدمت فرایند یاددهی- یادگیری قرار گیرد و کیفیت آن را ارتقا دهد. این مفهوم با مفهوم مدرسه مجازی متفاوت است؛ زیرا دانش آموزان در مدرسه الکترونیکی حضور دارند، اما در مدرسه مجازی نه. انتظار می رود این پروژه بتواند از فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشترین استفاده ابزاری و توانمند سازی را در جهت افزایش کیفیت آموزش و پرورش دانش آموزان به عمل آورد(برگرفته از سایت تحقیقات من).

برنامه های آتی و جامعه اطلاعات غیر از این طرح ها و برنامه ها، وزارت آموزش و پرورش تدوین استاندارد های نرم افزار های آموزشی و تولیدی به شکل نسخه الکترونیکی و سفارش تولید مواد، آموزش مبتنی بر ICT و نظام پشتیبانی لازم را با همکاری بخش خصوصی در برنامه های خود دارد.

چالش های توسعه آموزش و پرورش بر مبنای فناوری اطلاعات و ارتباطات:

ایران در گزارش پیشین فرصت دیجیتالی، رتبه 94 را دارا بود. در سال 2008 جایگاه ایران با یازده پله نزول به رتبه 105 در میان 181 کشور جهان رسیده است. نمرۀ ایران در محور فرصت 89/0، زیرساخت 18/0 و در کاربرد 04/0 است. در میان کشورهای خاورمیانه نیز ایران جایگاه خوبی ندارد و به استثنای یمن که رتبه 128 را در گزارش کسب کرد، ایران پایین تر از کشورهایی چون بحرین (35)، امارات متحدۀ عربی (37)، قطر (38)، کویت (60)، عربستان سعودی (75)، اردن (79)، مصر (91) و سوریه (104) قرار گرفته است. (نورانی نژاد، 1387)

جمهوری اسلامی ایران در قارۀ آسیا نیز از موقعیت خوبی در فراهم آوری و بهره وری از فناوری اطلاعات و ارتباطات برخوردار نیست. کره جنوبی، ژاپن، هنگ کنگ و سنگاپور به عنوان کشورهای آسیایی، به ترتیب رتبه های اول، دوم، هشتم و پنجم جهانی را کسب کرده اند. ضمن آنکه فارسی جزو 10 زبان اول و رایج در اینتر نت نیست ولی در وبلاگ جزو 10 زبان اول دنیا می باشد. هر چند در فاصله سال های 1383 و 1384 تا رتبه چهارم هم بالا رفت. این آمار بیانگر نقاط قوت ایران در دنیای اینترنت است؛ زیرا وبلاگ ها به عنوان یکی از تولیدکنندگان محتوا در فضای وب محسوب می شوند(گزارش راهبردی،7:1388).

با این حال نتایج گزارش فرصت دیجیتال در کشورمان، نشان دهندۀ فاصلۀ زیاد با وضعیت مطلوب است. هرچند میزان رشد و توسعۀ استفاده از این فناوریها قابل توجه و غیرقابل اغماض است اما رتبۀ تعلق گرفته به ایران، گواه عقب ماندن از جامعۀ جهانی است. این عقب ماندگی زمانی دوچندان نمود پیدا می کند که بدانیم روند توسعه ICT بیشتر در اقتصاد اتفاق افتاده و در بخش آموزش کمترین میزان رشد را داشته است. این مسئله نکته ای است که عدم توجه برنامه ریزی شده به آن می تواند سبب ساز تعمیق و وسعت این شکاف گردد. آنچه با مطالعه وضعیت کشورهای موفق جهان در این زمینه به نحو بارزتری به چشم می خورد، وجود یک برنامه و استراتژی ملی در زمینه استفاده از ICT در فرایند یاددهی – یادگیری در این کشورهاست.

در حال حاضر زیر 3 درصد مدارس یعنی از 100 هزار مدرسه 3 هزار به اینترنت متصل هستند. این مسئله در گزارش عملکرد مخابرات برای ورود به بورس شفاف سازی و در سایت گذاشته شده است. پهنای باند واگذاری شده به اندازه یک دانشگاه کوچک در آمریکا نیست(گزارش راهبردی،30:1388).

مدل توسعه و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه پنجم برای آموزش و پرورش:

این مدل که با نام «طرحی به سوی آینده؛ برنامۀ عملی در افق 2015» نام گذاری شده است، بر تشکیل سازمانی مستقل در سطح معاونت ریاست جمهوری تاکید دارد. مهمترین هدف این سازمان، کامپیوتری کردن مدارس نام دارد از شش زیرمجموعه مستقل تشکیل شده است که عبارتند:

· توسعۀ شبکه های توزیع اطلاعات.

· گسترش ارتباطات ماهواره ای.

· گسترش روشهای آموزش.

· پرورش حرفه ای آموزگاران.

· طراحی و ترویج برنامه های درسی برای یادگیری.

· آموزش مبتنی بر شبکه[3].

لازم است تا با تبیین بینش و منافع ملی در حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در «طرحی به سوی آینده؛ برنامۀ عملی در افق 2015»، تعیین ماموریت های دولت در فعالیت های اجرایی، بکارگیری بخش خصوصی و پشتیبانی گسترده از موسسات آموزشی امیدوار بود که به نیاز ملی در زمینۀ افزایش شناخت فناوری، سواد اطلاعاتی و توان درک مناسبات در جهان امروز، پاسخ شایسته ای داد. به طور کلی باید به گونه ای در مسیر برنامه حرکت کرد که یادگیری و آموزش مبتنی بر شبکه تا سال 2015 امری رایج و معمول در کلاسهای درس گردد و بنیان جامعه مبتنی بر اطلاعات و در حال یادگیری را پیش از پیش تقویت کند و به پیش ببرد. در راستای اهداف این طرح لازم است تا افق 2015 به اهداف ذیل دست یافت:

1- تجهیز مدارس به کامپیوتر به گونه ای که برای هر 10 دانش آموز یک کامپیوتر، برای هر کلاس درس یک کامپیوتر و یک پروژکتور وجود داشته باشد.

2- دسترسی به اینترنت برای همۀ مدارس با کیفیت و سرعت بالا از آغاز سال 2010.

3- تجهیز بیش از 20 درصد مدارس به شبکه محلی (LAN) و فراهم آوردن امکانات لازم برای دسترسی به اینترنت در همۀ کلاسهای درس و در همۀ مدارس تا سال 2014.

4- فراهم آوردن امکانات ارتباط با مدارس با اینترنت پرسرعت تا سال 2014.

5- پرورش حرفه ای آموزگاران مدارس در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات تا پایان سال 2012.

6- آماده ساختن محتوای آموزشی مناسب برای آموزش و یادگیری مبتنی بر شبکه با توجه به نیاز دانش آموزان، توانایی آموزگاران و موضوعات درسی گوناگون در مقاطع مختلف تحصیلی تا سال 2015.

7- تبیین و طراحی کارکردهای مرکز ملی اطلاعات آموزشی تا سال 2015. (برنامۀ 5 ساله)

به طور خلاصه می توان گفت که این طرح به دنبال پروژه کامپیوتری کردن آموزش و پرورش در پی ایجاد زمینه ها، محیط و فرصت هایی است که روشهای آموزشی گسترش یابد و دانش آموزان بیش از پیش در فرایند یاددهی – یادگیری فعال باشند. بهتر از پیش مطالب و محتوای آموزشی را درک کنند. یادگیری خود را به جهان خارج گسترش دهند. بتوانند جهان را به کلاس درس خود بیاورند. یادگیری و آموزش را عینی تر سازند به گونه ای که ره آورد آموزش، چیزی بیش از «شنیدن» و بیش از پیش پایدار و مرتبط با زندگی اجتماعی دانش آموزان باشد. پروژه مذکور در ارتباط با بهسازی مدیریت مدرسه تلاش می کند تا رابطه مدرسه و جامعه را آسان سازد و تصویر روشن تری از انتظارات اجتماعی برای مدارس ارائه دهد. راههای مشارکت جامعه در مدیریت مدرسه را متنوع و کارآمد کند. نظام اداری مدرسه را بازسازی کند به گونه ای که خانواده ها به عنوان مشاوران و بهترین حامیان اجرای برنامه های آموزشی مدارس شناخته شوند. این پروژه با ایجاد شبکه های موثر ارتباطی، برنامه های پرورش حرفه ای آموزگاران و کارکنان مدرسه را اثربخش و پویا می سازد (Monbusho,1999، به نقل از وبلاگ تحقیقات من).

میتوان این جمع بندی کلی را داشت که آن چه در بخش آموزش و پرورش جامعه اطلاعاتی مطرح است، سرمایه و کاربرد ابزارگونهی فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و استفاده از آن ها برای ذخیره سازی اطلاعات نیست، بلکه مسئلهی مهم و اساسی که بیانگر ارزش واقعی بهکارگیری این فناوریها در آموزش و پرورش است، توانمندسازی فراگیرندگان در برگزیدن و انتخاب اطلاعات متناسب با نیازشان است؛ یعنی آن چه قدرت تشخیص نیاز و یافتن راه حلهای رفع آن را در اختیار فراگیران قرار میدهد. در این صورت است که فراگیرنده به مرحلهی خود رهبری میرسد و قادر میشود، فناوری را در اختیار خود بگیرد(فیدر،45:1380)، و از آن برای یادگیری در تمام طول عمر استفاده کند تا از این طریق قادر به هماهنگسازی خود با تغییرات سریع کنونی باشد.

مطالب مطرح شده باعث متبادر شدن مفهوم جدیدی از سواد به ذهن میشود. چرا که اگر در گذشته منظور از سواد تنها توان خواندن، نوشتن و محاسبه بوده است، در حال حاضر این مفهوم به قدرت و توان تشخیص، جستجو، کسب، گزینش و ارزیابی اطلاعات مورد نیاز برای رفع نیاز اطلاعاتی اطلاق میشود(دیلمقانی،56:1382)؛ یعنی همان مفهومی که از آن تحت عنوان «سواد اطلاعاتی» یاد میشود.

سید علیرضا هاشمی

منابع:

1- آمار، فریال و طیبی، اکرم، مدارس امروز، دانش فردا، نشریه تکنولوژی آموزشی، آذر ماه 1382

2- جاریانی، ابوالقاسم، ICT: ابزاری برای آموزش در دهکده جهانی، نشریه تکنولوژی آموزشی، فروردین و آذر ماه، 1381

3- حمیدی،علی، ملزومات آموزش در دنیای امروز، نشریه رشد آموزش علوم اجتماعی، مهر ماه 1388

4- سوره بقره، قرآن کریم

5- دیلمقانی، میترا، نقش ICTدر آموزش و پرورش، نشریه تکنولوژی آموزشی، 1382

6-- گزارش راهبردی شماره 93، معاونت پژوهش های فرهنگی و اجتماعی، مرکز تحقیقات استراتژیک، مجتمع تشخیص مصلحت نظام، زمستان، 1388

7- فیدر، جان، جامعه اطلاعاتی، ترجمه علی راد باوه و عباس گیلوری، تهران، کتابدار، 1380

8- مجیدی، اردوان، نظام برتر: آینده آموزش و آموزش آینده، تهران، ترمه، 1380

9- هیل، مایکل، تاثیر اطلاعات بر جامعه: بررسی ماهیت، ارزش و کاربرد اطلاعات، ترجمه حسن نوکاریزی، تهران، چاپار، 1381

10- سایت «رایا زیتون» به نشانی:

(مشاهده شده در تاریخ 11/10/1389) http://www.rayazeytoon.ir/01.htm

11- وبلاگ «تحقیقات من» به نشانی :

http://researchme.blogfa.com/post-8.aspx(مشاهده شده در تاریخ 10/10/1389)

[1]- World Summit on the Information Society

[2] -Information and Communication Technology

[3] -Web- Based Learning and Teaching

اهمیت و ضرورت پرداختن به فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش

مطالب مشابه :

اهمیت و ضرورت پرداختن به فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش

اهمیت هوشمندسازی مدارس

مقایسه اهمیت کار معلمان و اساتید دانشگاه

فناوری در آموزش و پرورش

فناوری و آموزش و پرورش

نقش و اهمیت جایگاه فناوری جدید در آموزش و پرورش و تحقیق دانش آموزان

اصول مهم در توسعه ی فناوری اطلاعات در تربیت معلمان

پرسشنامه مدارس هوشمند

ضرورت استفاده از فن آوري در مدارس

مدارس هوشمند چیست ؟ Smart School