ضرورت شستشو و ضدعفوني اتوماتيك آندوسكوپ

اگر چه آندوسكوپي روش تشخيصي بسيار مفيد و موثري است كه عوارض و عواقب قابل توجهي ندارد، اما عفونت از مهم‌ترين عوارض آن‌ محسوب مي‌شود كه مي‌تواند از بيمار به بيمار توسط دستگاه آندوسكوپي و ضمائم آن مانندً ابزار بيوپسي و امثال آن صورت پذيرد. مطالعات نشان داده است كه در كشورهاي درحال توسعه، علت اصلي انتقال عفونت‌ها توسطآندوسكوپ‌، به دليل نقص عملكرد پرسنل بوده و اين نقص در عملكرد نه تنها منجر به انتقال عامل عفوني مي‌شود، بلكه در تشخيص بيماري نيز مشكل ايجاد كرده، باعث عدم كاركرد صحيحآندوسكوپ و نهايتاً كاهش عمر دستگاه مي‌شود.با توجه به اينكه بيش از 6 % مردم كشور ايران ناقل HBVهستند و نيز عفونت‌هايي مانند سل و هپاتيت C و حتي HIVدر بين مراجعه كنندگان براي آندوسكوپي مي‌تواند وجود داشته باشد، نگراني از احتمال انتقال اين نوع بيماري‌هاي عفوني از طريق دستگاه‌هاي آندوسكوپي وجود دارد.

اگر اخيرا براي اهداي خون به سازمان انتقال خـون مـراجـعـه كـرده بـاشـيـد، در كـمـال تـعجب مـتــوجــه مــي‌شـويـد كـه در كـنـار سـوالاتـي مـثـل ارتبـاطـات جنسـي، سفـر بـه كشـورهـا يـا منـاطق خاص (مثل تايلند، عراق،...) يا اعمال جراحي و دريافت خون اهدايي، سوال جديدي به ليست اضافه شده است تحت عنوان:
آيـا در چنـد مـاه گـذشتـه آنـدوسكـوپـي انجام داده‌ايد!؟چرا انجام آندوسكوپي اينقدر پروسه پر‌ريسكي شناخته شده است؟
دو دليل اصلي را براي اين امر مطرح مي‌كنند.
1- ايـن كـه دستگـاه‌هـاي آنـدوسكـوپـي لازم اســـت بـــه طـــور صـحـيــح و دقـيــق، شـسـتـشــو و ضــدعـفــونــي شــونــد كــه مـتــاسـفــانــه بــه خــاطــر مشكلات زير اين امر به‌درستي انجام نمي شود:
‌تراكم بيمار و عدم فرصت كافي براي انجام شستشو و ضدعفوني بين دو بيمار (يك سيكل كامل شستشو و ضدعفوني حداقل 15 دقيقه به طول مي‌انجامد.)
نگراني پزشكان از خراب شدن دستگاه‌ها به دليل شستشو و ضدعفوني مكرر
‌عجله براي انجام سريع تر ويزيت بيماران
‌عدم استفاده از ماشين‌هاي شستشوي اتوماتيك
‌استفاده از محلول‌هاي ضدعفوني ارزان و نامناسب و ضعيف
2- اين كه در حين انجام آندوسكوپي، معمولا از يك‌سري ابزار براي نمونه برداري، تزريق دارو به داخل بافت معده يا روده، برش پوليپ‌ها و... استفاده مي‌شود كه به دليل تماس مستقيم با بافت، خون و مخاط بيماران به شدت آلوده بوده و مي‌تواند هر گونه ويروس، آلودگي عفوني و ميكروبي را از بيماران قبلي به بعدي منتقل كند.
ريسك بالاي اين گونه ابزارها به دليل وارد شدن به داخل بافت بيمار در حدي است كه لازم است به صورت استريل براي بيماران استفاده شود.
ابزارهاي آندوسكوپي دو دسته اند؛
الف- يك بار مصرف (غيرقابل ضدعفوني و استريل مجدد) كه نبايد براي 2 بيمار استفاده شوند.
ابزارهاي يك‌بار مصرف معمولا داراي طراحي ساده بوده و از مواد اوليه بسيار ارزان توليد مي‌شود به طوري كه بيماران بتوانند از عهده پرداخت هزينه‌هاي آن برآيند. به دليل نوع طراحي اين گونه ابزارها، خون و مخاط طوري به داخل آنها نفوذ مي‌كند كه قابل پاك شدن نيست و لذا ضدعفوني كردن ابزار عملا بي فايده و بي اثر است.
ب- چند بار مصرف (قابل اتوكلاو شدن و استريل شدن)
ابزارهاي چند بار مصرف معمولا طراحي پيچيده تري داشته و از جنسي است كه قابليت استريل شدن و تحمل دماي بالاي اتوكلاو (وسيله اي كه ابزارهاي پزشكي را با دما و فشار بالا استريل مي‌كند) را داشته باشد.
طبق دستوالعمل‌هاي بهداشتي و كنترل عفونت، كليه ابزارهايي كه با بافت و خون بيماران در تماس هستند، لازم است يا قابل استريل شدن باشند و يا از نوع يك‌بار مصرف استفاده شوند كه متاسفانه گاهي به درستي رعايت نمي شود.
توصيه‌هاي لازم در مورد شستشو و ضدعفوني دستگاه‌هاي آندوسكوپي
به دستورالعمل‌هاي كارخانه سازندهآندوسكوپ در مورد تميز كردن و ضدعفوني نمودن مراجعه شود. بعد از هر بار استفاده ازآندوسكوپ تميزكردن و ضدعفوني كامل براي پيشگيري ازگسترش عفونت انجام گيرد. پرسنل اتاق آندوسكوپي بايستي آموزش كافي در اين مورد ببينند.
1-بررسي دستگاه آندوسكوپي
‌در تمام مراحل جابجاييآندوسكوپ بايد از نظر وجود آسيب ديدگي بررسي شود. تست نشتآندوسكوپ قبل از شروع پروسه تميز كردن انجام گيرد.
‌از گـذاشتـن درپـوش در تمام ويدئوآندوسكوپ‌ها در هنگام فرو بردن در آب مطمئن شويد. در صورت وجود اشكال به سرويس كار مربوطه ارجاع دهيد.
2-تميز كردن Cleaning
تميز كردن دستي مهم‌ترين بخش در فرآيند شستشو است. ضروري است كه تمام لوله ها،اجزاء قابل جدا كردن و قسمت‌هاي قابل فرو رفتن در آبآندوسكوپ تميز شـود. بـلافـاصلـه بعـداز درآوردنآنـدوسكوپ از دهان بيمار با گاز آغشته به محلول آنزيمي سطوح خارجيآندوسكوپ را پاك كنيد.
‌اگر بلافاصله نتوانيدآندوسكوپ را به طور دستي پاك كنيد آن را شستشو داده و با محلول آنزيمي آغشته كنيد.
‌مطابق دستورالعمل كارخانه سازنده آندوسكوپ تست نشت انجام گيرد.
‌اندوسكوپ را براي پيشگيري از خشك شدن ترشحات در يك محلول داراي تميزكننده آنزيمي به طور كامل فرو ببريد. تمام لوله‌ها را براي زدودن مواد آلي و كاستن تعداد ارگانيسم موجود برس بزنيد، از دسترسي به لوله‌هاي هوا، آب و 2CO كه براي تميز كردن خيلي مشكل هستند مطمئن شويد.
‌از تميز شدن كامل سطوح خارجيآندوسكوپ مطمئن شويد. استفاده از يك برس نرم براي تميز كردن عدسي‌ها قابل قبول است.
‌تمام لوله‌ها بايستي برس زده شده و براي از بين بردن خرد ه‌هاي مواد شستشو داده شود.

‌تمام لوله‌ها وآندوسكوپ را بعد از تميز كردن براي از بين بردن اجزاء آنزيمي با آب بشوييد.
‌تمام آب اضافي را از لوله‌ها با تزريق هوا براي كاهش احتمال رقيق شدن محلول ضدعفوني كننده از بين ببريد.
‌تمـام قسمـت‌هـاي غيـرقـابـل فـرو بـردن در آبآنـدوسكـوپ را بـا يك ضدعفوني كننده سطحي بيمارستاني تميز كنيد.
‌حتي الامكانآندوسكوپ‌هاي غيرقابل فرو بردن در آب را به علت مشكلات تميز كردن و ضدعفوني كردن آنها با آندوسكوپ‌هاي داراي اين قابليت جايگزين كنيد
3-استريل كردن و ضدعفوني كردن
توجه به تقسيم بندي زير مهم است:
1-ابزار Critical : آنهايي هستند كه وارد بافت استريل نظير سيستم عروقي يا فضاي استريل بدن مي‌شوند. )Sterilization(
2-ابزار Semi Critical :كه با مخاطات يا پوست غيرسالم تماس دارند Disinfection   High Level ()
3-ابزار Noncritical : كه با پوست سالم تماس دارند.
مراحل زير بايد انجام گيرد:
‌ضدعفوني كامل قسمت داخلي و خارجيآندوسكوپ بعد از استفاده و پس از تميز كردن مكانيكي بايستي تكميل شود.
‌براي اطمينان از تأثير مواد ضدعفوني بايستي دستورات كارخانه سازنده دستگاه مدنظرقرار گيرد.
‌تمام سطوح داخلي و خارجي و لوله‌هايآندوسكوپ بايستي حداقل به مدت 20‌دقيقه با مواد ضدعفوني كننده در تماس باشد.
‌مواد ضدعفوني كننده بايستي به‌طور دقيق انتخاب شده و براساس دستورالعمل توليد كننده بكار گرفته شوند.
4- شستشو دادن
براي از بين بردن اجزاء مواد ضدعفوني كننده شستشـوي كـافـي بعـد از ضـدعفـونـي بـايد انجام گيـرد. هـر جـزء شيميـايـي بـاقيمـانده مي‌تواند در مريض بعدي آسيب ديدگي ايجاد كند.
استفاده از آب استريل براي شستشو توصيه مي‌شود. اگر آب شير استفاده شود با الكل 70 درصـد شستشـو داده و با هواي فشرده خشك كنيد.
5-خشك كردن
خــشــــك كــــردن بــــا هــــواي فـشـــرده بـعـــد از ضدعفوني كردن و قبل از انبار گذاشتن انجام گـيــرد. تـمــام لــولــه‌هــا را بــا الـكــل ايــزوپــروپـيـل %70‌شستشـو و بـا هواي فشرده خشك نماييد. محيط مرطوب باعث رشد باكتري‌ها مي‌شود. دريچه‌ها براي تسهيل در خشك كردن خارج ازآندوسكوپ قرارگيرد.
6- انباركردنآندوسكوپ ها
انــدوسـكــوپ‌هــا بــايـسـتــي بــه طـور عـمـودي در اتـاقـي كـه از تـهـويـه كـافـي برخوردار است نگهداشته شوند. آنها نبايد به پارچه پيچيده شده و يا در قفسه گذاشته شود. قفسه انبار هفته اي يكبار بـا محلـول ضـدعفـوني كننده از بالا به پايين تميز شود.
7- تـوصيـه‌هـاي لازم بـراي لـوازم جـانبـي آندوسكوپي
لوازم جانبي چند بار مصرف نياز به تميز كردن كافي و ضدعفوني كردن يا استريل نمودن بعد ازهـر بـار اسـتـفـاده طـبـق دسـتـورالعمل كارخانه سـازنـده دارد. بـرس‌هـاي تـمـيـزكـنـنـده بـايـسـتـي بيرون انداخته شده و يا كاملاً تميز و براي هر بار استفاده ضدعفوني كامل شوند.
الف- فورسپس‌هاي بيوپسي
شـسـتــن كــامـل بـا بـرس و يـك مـاده آنـزيمـي بلافاصله بعد از استفاده لازم است. تميز كردن فراصوتي)Ultrasonic(براي از بين بردن اجزاي بـافت كه با دست قابل تميز كردن نيست لازم اســت. از آنـجـايـي‌كـه فـورسـپـس بـيـوپـسـي سـد مـــخـــــــاطـــــــي را مـــــــي‌شـــكـــنـــــــد جـــــــزو لـــــــوازم   Criticalدسـته‌بندي شده و استريليزاسيون لازم دارند.
تنها روشي كه به شيارهاي دستگاه نفوذ كرده آنها را استريل مي‌كند بخار تحت فشار است. استريل كردن با مواد شيميايي نمي‌تواند به پيچ و خم‌ها نفوذ بكند، بنابراين مؤثر نيست.
ب-تميز كردن برس‌هاي دستگاه
برس‌ها يا بايستي دور انداخته شوند و يا كاملاً بعد از هر بار استفاده ضدعفوني شوند.
ج- بطري‌هاي آب
براساس دستورالعمل سازندگان بطري هاي آب استريل شده و يا ضدعفوني كامل به طور روزانه انجام گيرد. براي شستشويآندوسكوپ، بطري‌ها را با آب استريل پر كنيد. در مورد ERCPبطري جديد كه با آب تازه پر شده لازم است كلونيزه شدن لوازم ERCPو عفونت بعد با پسودوموناس آئروژينوزا همراه است.
د- ساير لوازم جانبي
تمامي وسايل چند بار مصرف مانند فورسپس‌هاي اجسام خارجي را تميز كنيد. آنها را بعد ازشستشوي كامل با آب يا يك ماده آنزيمي تميز كنيد. قبل از اتوكلاو بابخار از تميـز كننـده اولتـراسـونيـك استفـاده كنيـد. لـوازم يدكي   (Criticalسرسوزن‌هاي اسكلـروتـراپـي، پـروب‌هـاي الكتـروكـوتـر و فورسپس‌هاي بيوپسي ) بايستي استريل شده يا بعد ازمصرف دور انداخته شوند.
ه -‌لوازم پزشكي
تمام لوازم پزشكي غير    Critical(تخت‌هاي آموزشي، منابع نور و دوربين ها )‌ را با آب وصابون يا طبق توصيه كميته كنترل عفونت مركز ضدعفوني كنيد. اگر آلودگي جدي باشد بعد از تميز كردن از يك ضدعفوني كننده متوسط استفاده كنيد.
و- محيط عمومي
لازم اسـت در محلـي كـه بـراي انجـام آنـدوسكـوپـي در نظـر گـرفتـه مـي‌شـود منطقـه مخصوص تميز و ضدعفوني كردن آندوسكوپ‌ها از بقيه قسمت‌ها مجزا بوده و تهويه مناسبي داشته باشد وبراي هر كدام از وسايل نظير برانكاردها، ظرفشويي‌ها و غيره بعد از هر بار استفاده جهت تميز نمودن از يك ضد عفوني كننده خانگي توصيه شده استفاده كنيد.
پرسنل مسئول تميز و ضدعفوني كردن دستگاه هاي آندوسكوپ‌
فـردي كه مسووليت تميز و ضدعفوني كردن دستگاه هاي آندوسكوپي و استريل نمودن ضمائم آنها از قبيل فورسپس بيوپسي را به عهده دارد بايد آموزش لازم را ديده و از تجربه كافي برخوردار باشد.
ايمني و سلامت كاركناني كه وظيفه ضدعفوني كردن وسايل را به عهده دارند اهميت فراواني دارد. كليه پرسنل اتاق آندوسكوپي بايد بر عليه HBVواكسينه شده باشند واز دسـتكش مناسب و روپوش و در صورت لزوم ماسك و عينك مخصوص (در مورد بيماران با عفونت حاد و يا ريسك بالا از نظر سرايت عفونت) استفاده كنند. تمام كاركنان بخش آندوسكوپي بايد از خطر تماس با مواد ضدعفوني كننده آگاه بوده و بايد كاملاً مراقب باشند تا از چنين تماسي بر حذر باشند.
مـتـاسـفـانـه بـنـا بـه دلايل زير ،روش‌هاي دستي شستشو و ضدعفوني ، كافي به‌نظر نمي‌رسد به‌نحوي كه خطر ابتلا به انواع بيماري‌هاي عفوني ، از جمله هپاتيت ، به‌شدت بيماران را تهديد مي‌كند.
بـعـضـي از مـزايـاي روش‌هـاي اتـومـاتـيـك شـسـتـشـو وضـدعـفوني سيستم‌هاي آندوسكوپي
1-اطـمـيـنـان از انـجـام كـامـل سـيـكـل شـسـتـشـو و ضـدعـفـونـي و جـلـوگـيري از انتقال بـيـمـاري‌هـاي عـفـونـي ،بـر خـلاف روش دسـتـي كـه مـي‌توان بدون انجام كامل سيكل ضدعفوني ، آندوسكوپ را مورد استفاده قرار داد.
2-امكـان شستشـو و تـزريـق ماده ضدعفوني كننـده در لوله‌هاي كار و بيوپسي كه در روش دستي انجام نمي شود.
3-اطمينان از صحت دوام و پايداري عمر ماده ضـدعفوني كننده كه با آلارم هوشمند سيستم اتوماتيك انجام پذير است.
4-كـنـتــرل كــامـل زمـان غـوطـه وري در مـاده ضدعفوني كننده
5-جـلــوگـيـري از نـشـت مـواد مـضـر حـاصـل ازتبخيـر مـاده ضـدعفـوني كننده در محيط و ايجاد بيماري‌هاي تنفسي براي پرسنل و بيمار
6-جــلــــوگــيــــري از آسـيـــب‌هـــاي احتمالي به دستگاه آندوسكوپي در اثر عدم جابجايي دستگاه
7- امكان تست نشتي براي تيوب آنــدوسـكــوپ و كــاهــش هــزيـنــه‌هـاي سـنـگـيــن تعميـر آنـدوسكـوپ ( هـر تعميـر دسـتـگـاه آنـدوسـكـوپ بـه طـور متوسط 5 تا 10 ميليون تومان هزينه در بر دارد)
روش ضد عفوني انواع فيبرهاي اپتيك پس از شستشوي اوليه ، غوطه وري در مواد ضد عفوني كننده است كه با توجه به تعدد ماده‌هاي ضد عفوني كننده در بازار ايران دستگاه آندوسكوپ شـوي اتـومـاتيك قابليت استفاده تمامي مواد با غلظت‌هاي متفاوت و خواص مختلف (اسيدي ، گلوتارآلدئيد و...) را دارد.
پيشنهاد مي‌شود جهت اطمينان از ضدعفوني مناسب سيستم‌هاي آندوسكوپ و خارج كردن ايـــن امـــرتـشـخـيـصــي و درمــانــي از روش‌هــاي پــرخـطــر‌، روش شـسـتـشــوي اتــومــاتـيـك بـراي مطب‌ها، كلينيك‌ها و بخش‌هاي آندوسكوپي الزامي شود.

سـيـسـتــم‌هـاي شستشـوي اتـومـاتيـك تـوسـط توليد كننده‌هاي متعدد خارجي و داخلي مورد تاييد اداره كل تجهيزات پزشكي با قيمت نزديك به 9 ميليون تومان به بالا ارائه مي‌شود و با مقايسه اينكه در چند سال اخير داشتن اتوكلاو كلاس B بـراي مـطـب‌هـا و مـراكـز دنـدانـپزشكي با هزينه بالاتر از 15 ميليون تومان اجباري شده است ، مطلبي خارج از عرف نيست.

منبع: ماهنامه مهندسی پزشکی

ضرورت شستشو و ضدعفوني اتوماتيك آندوسكوپ

مطالب مشابه :

دانشکده دندانپزشکی

تجهیزات104- تجهیزات اتاق عمل

دهمین کنگره سالیانه انجمن متخصصین دندانپزشکی ترمیمی ایران

اتاق عمل وتجهیزات

آشنایی با اتاق عمل و تجهیزات آن

ضرورت شستشو و ضدعفوني اتوماتيك آندوسكوپ

گزارشي از مرکزدندانپزشکی خيريه وردآورد کرج

عملكرد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در دولت نهم

.....درمان در كانادا