رنگ قرمز در معماری شرق آسیا

قــزلبـاش: سـرخ سر، قسمتی از سپـاه شاه اسماعیـل اول که از طرفـداران مذهب شیـعه و حامیان سلطنت صفـوی تشکیل شده بود و بمنـاسبت کلاه سـرخ رنگی که بر سر می گذاشتند، آنها را قزلباش می نامیدند.

تاریخچه پیدایش رنگ در دنیا

با مشاهده آثار خطوط به جامانده از رنگ بر روی دیواره های بعضی از غارهای مکشوفه ، تاریخچه شناخت انسان از رنگ به ۳ الی ۴۰۰00 سال قبل از میلاد مسیح بر میگردد. یعنی زمانیکه بابلیها و سامریها از قیر استفاده می کردند. نقاشی‌های پیدا شده در غارها که توسط رنگهای بدست آمده از اُخرا، و اکسیدهای هماتیت و مگنتیت کشیده شده‌اند به ۴۰۰۰۰ سال قبل و به دوران انسانهای هموساپینس باز می‌گردد. نقاشی‌های کهن در درنادای مصر که برای سالیان متمادی بدون حفاظ و در معرض هوا بوده‌است، یک پدیده درخشان اثر برلینسی می‌باشد که هنوز هم به همان روشنی ۲۰۰۰ سال قبل است.مصری‌ها رنگهایشان را با ماده‌ای صمغ مانند، ترکیب می‌کردند و هر یک را به صورت جداگانه بر روی سطح اعمال می‌کردند بدون اینکه ذره‌ای با هم مخلوط گردند.آنها از ۶ رنگ استفاده می‌کردند: سفید، سیاه، قرمز، آبی، زرد و سبز. مصریها برای اولین بار آبی مصری را تولید نموده و مورد استفاده قرار دادند. در همین دو سه دهه اخیر هم اکثر مردم روستا نشین میهن عزیزمان ایران از خاک بخصوصی جهت رنگ آمیزی منـازل خویش بهـره می جستند. امروزه صنایع رنگسازی با پدیده های بسیار نوآوری روبرو شده اند و این امر نشان دهنده کاربرد پدیده های تحقیق و توسعه است . دراین برهه از زمان پیش بینی می شود که بیشتر تحولات بر روی ساخت رنگهایی بر اساس محلول در آب یا رنگهای بدون وجود حلالهای آلی و نیز رنگهایی که با اشعه ایکس پخته می شود مخرب محیط زیست می باشد و این مسئولیتی است که صنایع مهم رنگسازی دنیا در مقابل حفاظت محیط زیست حس میکنند.

تاریخچه پیدایش رنگ در ایران

رنگ آميزي در ميان مردم فلات ايران سابقه اي دراز دارد. گل اخراي سرخ و زردي كه درباستان به كار تهيه ظروف سفالين مي رفته، و يا گل تيره اي كه از آن ظرف سفالي يكپارچه سياه مي ساخته اند، چشم جماعات اوليه را با ظروف يكپارچه رنگين طبيعي آشنا كرده بود.خاصه آنكه با استفاده از آتش، ظروف گلي پخته به صورت سفال درمي آمده و در مجاورت درجات مختلف حرارت آفتاب و آتش، كم رنگ و پررنگ مي شده است و رنگ آميزي جديدي در برابر چشمان مردم قرار مي گرفته و الهام بخش سليقه ها مي گرديده است. شايد گياهاني كه داراي مواد و مايعات رنگين بوده اند، يكي از وسايل رنگ آميزي پاره اي از لوازم زندگاني چون رنگين كردن بافته هاي اولي بوده باشد. برخورد به خاك هاي معدني گچ و آهك و همچنين گل اخراي قرمز كه با آنها ديوار كومه ها را مي آلودند و آنها را سفيد يا قرمز مي نمودند، احتمالاً شروع رنگ آميزي بوده باشد كه ديرتر زمينه وسيعي يافته است. آثار رنگين زيادي از دوره ماقبل تاريخ در دست نيست ولي با توجه به تاريخ تمدن و آشنايي با ويژگي هاي جوامع بدوي مي توان علاقه نخستين جماعات را به خودآرايي به كمك رنگ دريافت. علاقه آدمي به رنگ آميزي نه تنها در زمان زندگي او بوده بلكه تن و روي مردگان خود را نيز با گل اخرا زينت مي بخشيدند و آنان را هرچه شكوهمندتر به جهان ديگر مي فرستادند. بعيد نيست كه روي رغبت خاص جماعات بدوي به رنگ آميزي لوازم زندگاني و همچنين خودآرايي به وسيله رنگ كه جنبه خوشايندي و تشريفاتي و ابراز تشخص داشته يك قسمت عمده كوشش آنان، در راه به دست آوردن مواد رنگين صرف شده باشد.چند وقت طول كشيد تا توفيقي در اين راه حاصل شد معلوم نيست. زيرا برخورد تصادفي به ماده رنگين گياهي يا معدني و دانستن اين كه عصاره برگ ويج و پوست انار رنگي در زمينه زرد مي دهند و عصاره گياه اسكوتي زرد ليمويي خوشرنگ به دست مي دهد يا از برگ درختان كول رنگ مشكي روشن و از پوست تنه درخت گردو، رنگ مشكي خوشرنگ به دست مي آيد، يا گياهاني كه بر سر خود قرمز دانه دارند و رنگ قرمز آنها در مجاورت هوا و آفتاب تيره مي شود و يا برخورد به سنگ منگنز و دريافت خاصيت رنگ آن كه مخلوطش با آب و رسيدن گرما به آن، رنگ تيره اي به دست مي دهد. قاعدتاً با دنياي آن روز، وقت زيادي براي تجربه اندوختن لازم داشته است.برخورد آنان به براده هاي فلزات كه احياناً در دسترس آنان بوده) چون مس، قلع، سرب، كبالت و سنگ لاجـوردو سنگ چخماق و(... و انديشمندي در اينكه مي تـوان براده ها را زينت بخشيـده و آنها را هرچه شكوهمنـدتر به صورت نـرم با سنگ سائيـده و آنها را خميرمايه كرده به كار برده است، برداشت هاي اوليه براي تهيه رنگ هاي لعابي بود كه در هزاره سوم پيش از ميلاد در ايران به ثمر رسيده اهره گيري از رنگ به صورت عملي در هنر ايران از سفال هاي آن دوران تا به امروز، همچنان در مسيرهاي گوناگوني دنبال شده است. در دوره ايران باستان هنرمند در بكاربردن رنگ دقت داشته و رنگ را بيهوده و بي جا به كار نمي برده است و كوشش داشته است كه به وسيله رنگ در هنر خود هماهنگي به وجود آورد. گرچه هنرمند در گزينش رنگ كاملاً آزاد بوده ولي هيچ گاه در به كار بردن رنگ پذيرش هاي اصولي را زير پا نمي گذاشته و اگر هم در به كار بردن رنگ تغييري مي داده، اين تغيير از گروه آن رنگ ها بيرون نمي رفته است.بدين گونه رنگ در هنر ايراني جلوه اي خاص و مقامي ارزشمند داشته و دارد. هنرمند ايراني، در دوره هاي رواج هنرها، در گزينش رنگ دقت و سليقه اي خاص به كار برده و مي شود گفت كه بيشتر هنرمندان سرزمين ما، رنگ را آگاهانه برگزيده اند و مي دانسته اند كه كدام رنگ را در كجا به كار ببرند حتي در بعضي دوره ها، پاره اي از هنرمندان در آثار خود از رنگ هاي غيرعادي استفاده كرده اند كه البته گاهي همين گزينش هاي غيرعادي، زيبايي خاصي به آثار هنري داده و گذشته از آن باعث شناسايي راحت و آسوده اين آثار شده است.براي ساختـن رنگ تا تا 1590ميـلادي از سفيـده تخم مرغ و پس از آن از صمغ، به عنوان چسباستفاده مي شده است. به احتمال زياد، تركيب اين گونه مواد با يكديگر بوده است كه لايه هاي سخت و شكننده نگاره هاي نخستين را سبب شده است. بعدها به علت مراوده نگارگران ايراني با اروپائيان از صمغ عربي به عنوان چسب استفاده شد. صمغ عربي نه تنها قشر رنگ را سبك تر ساخت بلكه رنگ استحكام بيشتري يافت و كيفيت مات آن در مقايسه با نگاره هاي دوره هاي قبل فزوني يافت. سير تحول تكميلي استفاده از رنگ از آن زمان تا به امروز كه بيش از ده هزار رنگ در امور بازرگاني صنعتي و هنري مي توان نام برد همچنان ادامه دارد.

رنگ قـرمز از منظر قـرآن

قرآن کریم به عنوان یک کتاب هدایت و تکامل بشر، با اشاره به هدایت تکوینی خداوند در آفرینش طبیعت، انسان را متوجه تاثیری که بطور غیر مستقیم از محیط اطرافش می‌گیرد، کرده و در آن به تاثیر روانی رنگها در انسان از جمله رنگ قرمز در آیه 27 سوره فاطر پرداخته، چنین می‌فرماید:

آیا ندیدی که از آسمان، آبی فرو فرستادیم و بدان میوه‌هایی با رنگ‌های گوناگون پدید آوردیم و برخی از کوهها دارای خطوط سفید و سرخ به رنگها مختلف آفریدیم.

خداوند متعال در قرآن کریم، از رنگ قرمز به عنوان رنگ کوهها در جاده‌های پر پیچ و خم کوهستانی اشاره کرده و می‌فرماید:

برخی از کوهها را دارای خطوط سفید و سرخ به رنگهای مختلف آفریدیم.

با اندکی تامل در آیه فوق به ‌جایگاه رنگ قرمز در علم زمین شناسی پی می‌بریم زیرا کوههای سرخ رنگ منبع عظیم آتشفشانی هستند و مدام در حالت تلاطم می‌باشند. که نماد اصلی این کوهها، گرم و فعال بودن آنها است به همین علت در اثر تغییرات جغرافیایی شروع به فوران می‌کنند و در آیه37 سوره الرحمن نیز در سرخی دگرگونیهای صفحه آسمان به هنگام قیامت به این رنگ تشبیه شده است با این بیان که:

فاذا انشفت السماء فکانت وردة کالدهان : پس آنگاه که آسمان شکافته شود مانند چرمی سرخ وگلگون گردد.

که کلمه "وردة" در این آیه به معنای گل سرخ تداعی کننده سرخی آسمان در هنگام قیامت است. که وجه شبه این تشبیه همان گرم بودن و فعال بودن زیاد است.

رنگ قـرمز از نظر احادیث و روایات

امام باقر علیه السلام از پدر بزرگوارشان نقل می‌کنند: "ایشان لباسی از جنس خز به پنجاه دینار خریدند و نیز لباسی قرمز رنگ از مصر خریده بودند و از آن دو استفاده می‌کرد و می‌فرمودند: " زیورهایی که خدا برای بندگانش پدید آورده و-نیز- روزیهای پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده؟... آیه 32سوره اعراف" و نیز در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام نقل شده است که : "ایشان را در روپوشی قرمز رنگ مشاهده می‌کنند و از این پوشش امام علیه السلام تعجب می‌کنند امام آیه فوق را تلاوت کرده، می‌فرمایند: "هیچ اشکالی در پوشیدن چنین لباسی نیست."

رمز و راز نهی از این رنگ در جمع

با دقت در احادیث مذکور و احادیث دیگر با چنین مضامینی استفاده می‌شود که ائمه علیهم السلام از این نوع لباسها در معرض عموم استفاده نمی‌کردند. بلکه در وقت و جای مخصوص از آنها بهره‌مند می‌شدند. چرا که، اگر غیر از این بود افراد با دیدن آنها در چنین پوشششی تعجب نمی‌کردند بلکه آن را عادی تلقی می‌کردند. در این رابطه امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

پوشیدن رنگ قرمز و استفاده از آن جز در عروسی و سایر مواقع مکروه است.

حکم بن عقبه از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند: "وقتی به حضور امام رسیدم ایشان را در منزلی مزین در حالی که لباس تازه و روپوشی رنگین به تن داشت مشاهده کردم. امام علیه السلام فرمود:"در مورد رفتار من چه می گویی؟ گفتم شما را در پوشش جوانان لاابالی دیدم امام فرمود: ای حکم "زیورهایی که خدا برای بندگانش پدید آورده و-نیز- روزیهای پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده؟... آیه 32سوره اعراف" این منزلی را که می‌بینی منزل همسرم است و من به زمان عروسی نزدیک هستم و خانه مرا خودت می‌شناسی".

و همچنین روایت است که دو نفر به سوی پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌روند و ایشان را در عبایی سرخ رنگ مشاهده می‌کنند آنها به پیامبر صلی‌الله علیه و آله عرض می‌کنند: ما تو را جوانمرد می‌پنداشتیم، پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمودند: من، فرزندانم و برادرم همه جوانمردیم".

اگر در احادیث مذکور دقت نظر شود، معلوم می شود که ائمه معصومین علیهم السلام با عملکرد خود می‌خواستند بیان کنند که استفاده از رنگ قرمز به خاطر خاصیت تحریک کنندگی شدیدش در منزل و در نزد همسر خوب و ممدوح است. اما از طرفی دیگر نیز به خاطر همین صفتش و تاثیرات منفی ناشی از این ویژگی بویژه در بین افراد مجرد که باعث انگشت‌نما شدن و ایجاد مشکلات روحی و روانی از جمله زمینه فساد می‌گردد، هر چند ما چنین هدفی نداشته باشیم به همین دلیل استفاده از آن در عموم به خصوص در میان نامحرم نهی شده است.

جایگاه این رنگ در ادیان مختلف

رنگها در گذشتـه بيـانگر نيـروهاي خيـر و شر بودند، گاه تـداعي‌کننده ابليس و پليـدي و ناپاکي و گاه نشانه تقـدس و پاکي و خير بودند. همچنين رنگها در ترکيب با فـرم‌هاي مختلف براي نگهداري بشر از نيـروهاي شر مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. اگر چه اديان رنگ خاصي ندارند، اما به تبعيت از مختصـات خـاص اجتماعي، فرهنگي و جغـرافيايي گاه رنگ خاصي به آنها نسبت داده شده است، نسبت دادن يک رنگ به دين و مـذهبي خـاص از بستـرهاي مختلفي سرچشمه مي‌گيـرد. در این پروژه این رنگ را در برخی ادیان مختلف بررسی می کنیم.

در میان هنـدیان رنگ قــرمز دارای جایگاه ویژه ای است و رنگی مقدس به شمار می آید. آنان پیشانی گاوها را با رنگ قـرمز رنگ آمیـزی می کنند و نـوعـروس را با رنگ قـرمز از دیگـران متمایز می کنند. رنگ قرمز برای دفع چشم زخم هم در میان آنها استفاده می شود.

در دین یهود این رنگ بیشتر نشاانه گناهان شهوانی است. پیتـر بروگل نیز در نقاشی های خود این رنگرا نشانه گناه می دانست.

مسیحیـان نیز آن را سمبلی از شهیـدان می دانند.

در دیـن بـودا در کشـور میـانمـار در مـراسم ازدواج، دستـه اي از دختـران لبـاس سنتي قــرمز و سفيـدهمراه با کلاه قـرمز بر تن می کردند و با هم آياتي مقدسی بنام «جايامانگالاگاتا» قـرائت مي کردند.

یک مورخ ارمنی نیز درباره آیین مهـرپرستی چنین نگاشته؛ آسمان و زمین در درد زایمـان بودند. دریای شفق گون و خـورشید نیز درد می کشیدند. نی قرمز نیز در دریای شفق گون درد می کشید. از آن نی شعله آتشی بـرخاست و دود بلند شد. شعله آتش آن نی را احـاطه کرده بود و واهاگـون (مهـر) متولد شد و با اسب آتشیـن خود به آسمـان بالا رفت.

در دین زرتشت شب یلدا را شب زایش خـورشید نـامیـده و تا دمیـدن پـرتـو پگاه به انتظار بـاز زاییـده شدن خـورشید می‌نشستند. چـون شب فـرا می‌رسید، آتش می‌افروختند و شب را با خـوردن، نوشیـدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گستردند،هرآنچه میوه تازه فصل مخصوصا میوه هایی مثل انار*(میوه هایی برنگ سرخ، چون رنگ خورشید در ابتدای طلوع سرخ است)* و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند.

در هنـر مانـوی تأثیـر هنـر ساسانی هویداست و حـواشی آثار با آرایه و زینت‌های گیاهی پوشیده است. است.مانویان سطوح نقّاشی خود را معمولاً قبل از اجرا می کوبیدند تا محکم شود،سپس خطوط مـرزی آثـار خود را با مـرکب قـرمز یا سیـاه طـراحی کرده و در نهـایت با رنگ‌های مختلف پـر می کردند و در این کار نهایت دقّت و ظـرافت را به کار می‌بـردند. طـراحی و رنگ در آثـار نقّـاشی مانـوی تند و صـریح و آثار مملو از رنگ‌های قـرمز، ارغـوانی در زمینه‌ی آبی فیروزه ای و شاد و انواع سبزها به همراه نقره و طلای فراوان برای جلا و تشعشع است.

در اسلام درمراسم آیینی عاشورا نیز قرمز نماد شهادت است. لاله سـرخ رنگ نیز نمـادی از شهـادت در فرهنگ ایرانی - اسلامی است.

قرمز در کشورهای مختلف

در ژاپن اين رنگ نمـاد خوشبختي و سعـادت است و یک رنگ ملی فراگیر و همه جا حاضر است.

مصريان اين رنگ را محافظ آتش مي‌دانستند. . در مصر باستان (شو)، خدایی که آسمان را از زمین جدا کرد، قرمز بود.

در چیـن رنگ خـوش شانسی و مراسم ازدواج است. این رنگ به طور گریز نـاپذیری تداعی کننده چین کمـونیست است و ما را به جنوب چیـن می رساند، جایی که منشأ حـرکت انقلابی در چین بود. در این کشور نو عروسان لباس قـرمز مي‌‌پوشند. هم چنين در مـراسم جشن فرزند تازه متولد شده ، از تخم مرغ قرمز استفاده مي‌كنند.

گبوميـان استـراليايي ، رنگ قـرمز را نشانه‌ي باروري مي‌‌دانستند و سنگ‌‌هايي به رنگ قـرمز در مزارع خود پنهان مي‌كردند تا تخم‌هايي كه در زمين كاشته‌اند ، بارور شوند و جوانه بزنند.

در روسیه قـرمـز، رنگ زیبایی است.

و چند کشور دیگر...

رنگ قرمز در طبیعت

در ستاره‌شناسی ستاره‌ها و شبه ستاره‌ها (گروه ستاره‌های با کمترین حرارت) به عنوان ستاره‌های قـرمز طبقه‌بندی می‌شوند، همچنین مـریخ به خاطر سطح پوشیده از اکسید آهنش به عنوان سیاره قـرمز شناخته می‌شود. مشتری در سطح خود یک نقطه قرمز بسیار بزرگ دارد که به شکل یک توپ فوتبـال کمی بالا از استوای سیاره قرار گرفته است. ستاره شناسان عقیده دارند که این دایره نوعی طوفان است.

این رنگ زیبا از نظر روانشناسی

رنگ قـرمز یکی از سه رنگ اصلی است که بسیـار هیجان‌انگیز و اعتمادآفـرین است و اغلب، خطـر و آتش را تــداعی می‌کند. در ضمـن حواس را تحریک کرده و انرژی‌های متمرکـز، جاه‌ طلبی، شهـامت و اشتها را افــزایش می‌دهد. قـرمز، رنگی است هیجـانی و ذهـن منطق ‌گـرا را به زانو در می‌آورد. این رنگ، انـرژی مهار نشده ای است که موجب افـزایش خلاقیت، انرژی و شـادابی در زندگی می‌گردد. رنگي است متجـاوز، كه در تمـدن‌هاي بدوي بسيـار عمـوميت دارد، زيـرا با خشم، غضب، كشمكش و خطر رابطه نزديكي دارد.

در معماری داخلی

رنگ‌ های اصلی و تركیبی می‌توانند روحیه شما را تحریك كنند و به شما آرامش بخشند وخاطرات شاد رادرذهن شما ایجاد كنند یا برعكس. رنگ ‌ها در واقع ناقل محیط و كلیدی برای ایجـاد حالت ‌های مختلف در خانه شما محسوب می شوند فقط باید به خاطرداشته باشید كه همیشه در انتخاب رنگ دقت كرده و رنگ متناسب با محیط و روحیه خویش را انتخاب كنید تا همواره احساس آرامش داشته باشید. این احساس همان طنین رنگ‌ها است. در واقع رنگ‌ها با اثربخشی خود در ذهن بیننده با او حرف می‌زنند و در فكر وی اثر خود را پیاده می كنند. اثـربخشی رنگ‌ها در هیچ مكانی به اندازه خانـه‌ مورد اهمیت نیست. خانه شما پناهگاه و محل استراحت شما و محل ساخت روح و فكر شما است بنابراین باید محیط داخل آن به نحوی باشد كه با فكر و روح شما به طور دوستانه تلفیق شود كه در این راستا رنگ‌ها مهمترین و مؤثرترین نقش را دارند.

با تشکرات فراوان از استاد بزرگوار: جناب مهندس آراز لطفی

رنگ قرمز در معماری شرق آسیا

مطالب مشابه :

رنگ در معماری و شهرسازی

رنگ در معماری

پارك معماری Jinhua در چین

ترکیب رنگ در معماری

رنگ در معماری

رنگ قرمز در معماری شرق آسیا