تاریخچه پل سازی در ایران و سایت های مرتبط با طراحی پل

آشنایی با تاریخچه پل در ایران

پل طاقی است روی رودخانه، دره، یا هر نوع گذرگاه که رفت‌و‌آمد را ممکن می‌سازد.

امروزه در مبحث مدیریت شهری، پل را سازه‌ای برای عبور از موانع فیزیکی قلمداد می‌کنند تا ضمن استفاده از فضا بتواند عبورومرور و دسترسی به اماکن را تسهیل کند.

واژه پل که در پهلوی به صورت (Puhl) آمده، در زبان فارسی به صورت پول نیز به کار رفته است.

ساخت پل‌های سنگی به دوران قبل از رومی‌ها برمی‌گردد که در خاور میانه و چین پل‌های زیادی به این شکل برپا شده است.

در ایران نیز ساختن پل‌های کوچک و بزرگ از زمان‌های بسیار قدیم رواج داشته و پل‌هایی نظیر سی و سه پل، پل خواجو و پل کرخه بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارند.

در زبان عربی واژه‌های جِسر و قنطره به معنای پل است؛ با اینکه لغت‌شناسان عرب این دو واژه را به یک معنا گرفته‌اند، در عین حال تفاوت‌هایی هم میان آنها گذاشته‌اند و قنطره را به معنای پل سنگی یا آجری (قوس دار) گرفته‌اند.

علاوه بر این، قنطره گاه به معنی مجرای آب، سدّ و قلعه هم به کار رفته است.

در متون تاریخی و جغرافیایی معمولاً جسر به معنای پل‌های قایقی یا چوبی به کار رفته است و احتمالاً از همین روست که برخی از محققان تصریح کرده‌اند که جسر به معنای پل زورقی یا چوبی است.

احتمالاً قدیمترین و ابتدایی‌ترین شکل پل به زمانی بازمی‌گردد که بشر توانست با استفاده از تنه درختان و سنگ‌های بزرگ، امکان عبور از نهرها و درّه ها و مسیل‌ها را فراهم آورد.

برای مشاهده کامل متن به ادامه مطلب مراجعه کنید

از اینرو ساخت پل و استفاده از آن در مناطق کوهستانی و دارای عوارض طبیعی، بیش از نواحی مسطّح و کویری معمول بوده است.

اما پل‌های واقعی از وقتی شکل گرفتند که تکیه گاه و پایه‌های پل ابتدا آماده می‌شد و سپس یک تخته سنگ یا چند تیر چوبی را روی دو پایه می‌نهادند و روی آنها را تخته پوش می‌کردند.

قدیمترین پل قوسی در ایران که آثار آن تاکنون نیز بر جای مانده، پلی است که اورارتوها در قرن هشتم پیش از میلاد بر رود ارس بنا کردند.

در ساحل ایرانی رود ارس یک پایه از این پل بر جای مانده که از سنگ‌های بزرگی ساخته شده است.

از دوره هخامنشی نیز پل‌های قوسی باقی مانده است. باستان شناسان انگلیسی یکی از این پل‌ها را که در قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد در پاسارگاد ساخته شده، شناسایی کرده و از زیر خاک بیرون آورده‌اند.

این پل با ۱۶ متر پهنا روی ۳ ردیف پایه، هر ردیف شامل ۵ ستون سنگی، بنا شده و سطح روی آن از چوب بوده است.

از دیگر پل‌های قوسی دوره ساسانی که ۷ چشمه از ویرانه‌های آن باقی مانده، پل شاپوری در ۲ کیلومتری خرّم آباد است.

دیگر پل قوسی مهم دوره ساسانی پل چم نمشت روی رود صیمره است که اکنون قسمتی از پایه‌های فروریخته آن برجای مانده است.

علاوه بر پل‌های قوسی زیبا و متعدد که پیش از اسلام به دست رومیان یا ایرانیان ساخته شده بود، پل‌های زیادی نیز در عصر اسلامی برپا گردید.

در میان پل‌های قوسی دوره اسلامی پل سنگی ایذه که یاقوت حموی آن را از عجایب جهان خوانده اهمیت ویژه ای دارد. این پل به نام مادر اردشیر بابکان، خرّزاد نامیده می‌شده و دارای طاقی به ارتفاع ۱۵۰ ذراع از سطح آب بوده است.

همچنین پل آجری هندوان که دو محله خاوری و باختری اهواز را به هم وصل می‌کرده، اهمیت داشته است.

لرستان نیز چندین پل از زمان ساسانیان بر رودخانه کشگان، که از نزدیکی خرم آباد می‌گذشت، وجود داشت که بعدها احیا و مرمت شد.

یکی دیگر از پل‌ها، که برخی باستان شناسان آن را متعلق به دوره ساسانی می‌دانند، پل شهرستان در ناحیه جی قدیم بوده که بقایای آن اکنون در ۴ کیلومتری شرق اصفهان وجود دارد. پایه‌های این پل روی سنگ‌های طبیعی کف رودخانه استوار شده است.

در فاصله قرون سوم تا پنجم در خراسان بزرگ و ماوراءالنهر چند پل مشهور وجود داشت. در روزگار معاویه، عطاءبن سائب، فرمانده مسلمانان، روی ۳ رود در شهر بلخ ۳ پل ساخت که به نام او به قناطر عطا شهرت یافتند.

در قرن سوم روی رود وخشاب بر سر راه تملیات به واشجرد در قبادیان پل سنگی معروفی بوده که دو پایه آن بر دو صخره برجسته بنا شده بود.

یکی از جالب‌ترین پل‌های ایران پل قافلانکوه بر رودخانه قزل اوزن در میانه است که بر اساس کتیبه آن در دوره تیموری و در سال‌های ۸۸۹ ـ۸۹۰ ساخته شده است.

در دوره صفویه، بویژه به دلیل اتخاذ سیاست گسترش راه‌های کاروانرو و افزایش بنای کاروانسراها، پل‌های بسیاری در مناطق مختلف ایران احداث شد.

در ۵۰ کیلومتری غرب بندرعباس در جاده کاروانرو اصفهان ـ بندرعباس در ۲۰ کیلومتری مصب رود کُول، بقایای پلی به چشم می‌خورد که با ۸۰۰ متر طول طویل‌ترین پل ایران محسوب می‌شده است.

در دوره صفوی چند پل بسیار زیبا در اصفهان ساخته شده که از جمله مهمترین آنها می‌توان به پل خواجو، پل مادنان، سی و سه پل و پل جویی اشاره کرد.

مادنان یا پل سرفراز در زمان شاه سلیمان صفوی و به دست یکی از ثروتمندان ارامنه ساخته شد. پل جالب توجه دیگر پل خان است که در اوایل قرن ۱۱ بر سر راه اصفهان به شیراز بر رود کُر ساخته شد.

در این دوره در آذربایجان نیز پل‌های زیادی ساخته شد، از جمله پل سرخ مهاباد که در ۱۰۷۹ بر رود ساوجبلاغ بنا شد و برخی از پژوهشگران پایه‌های آن را متعلق به دوره هخامنشی می‌دانند.

پل دیگر که در شهر نیر در استان اردبیل واقع است، پایه‌هایی به ارتفاع ۱٫۵متر دارد و در ساخت آن از سنگ‌های مستطیل شکل تراش خورده گورستان‌های متروک استفاده شده است.

در ساخت پل دختر در میانه نیز سنگ‌های قبرستان‌ها را به کار برده‌اند.

پل سازی همراه با احداث جاده‌های کاروانرو در دوره قاجار نیز کمابیش ادامه یافت. پل‌هایی که در دوره اخیر ساخته شده، به پیروی از معماری جدید، با آهن یا بتون مسلح ایجاد و روی آنها با سنگ‌های طبیعی تزیین شده است.

در مسیر راه آهن ایران دو پل از اهمیت بیشتری برخوردارند: پل وِرِسک، در مسیر تهران ـ گرگان، دیگری پلی فولادی که در درّة قُطور است.

پل ورسک

پل ورسک از بزرگ‌ترین پل‌های راه آهن سراسری ایران است که در ارتفاعات روستای ورسک در شهرستان سواد کوه واقع در مازندران، قراردارد.

نام این پل و روستا و ایستگاه راه‌آهن نزدیک آن از نام مهندس سازنده‌اش گرفته شده است. ورسک از شاهکارهای شرکت مهندسی دانمارکی Kampsax است که توسط مهندسان آلمانی و اتریشی با تضمین ۷۰ ساله احداث شده است.

در ساخت این پل از هیچ سازه فلزی استفاده نشده است. طول پل ۱۱۰ متر و طول قوس زیر آن ۶۶ متر است و در زمان جنگ جهانی دوم به پل پیروزی معروف بود.

امروز پل ورسک علاوه بر اهمیت ویژه در صنعت حمل ونقل، از جاذبه‌های سیاحتی کشور نیز محسوب می‌شود. در سال ۱۳۲۰ که نیروهای متفقین در زمان جنگ جهانی دوم وارد ایران شدند، یکی از دلایل پیروزی خود را در این جنگ وجود راه آهن سراسری ایران عنوان کردند.

چرچیل، نخست وزیر وقت انگلیس نیز پل ورسک مستقر در راه آهن شمال را پل پیروزی لقب داد. این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است.

حجم پل ورسک که دارای ۶۶ متر دهانه قوسی و ۱۱۰متر ارتفاع از ته دره است، جمعاً ۴۵۰۰ مترمکعب است

هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲میلیون و۶۰۰ هزار تومان بوده است. برای ساخت این پل عظیم چند طرح مبتنی بر استفاده از مصالح بنایی که بیشتر مقرون به صرفه بوده، به تصویب رسید.

پل ورسک در شمار مهم‌ترین آثار فنی مهندسی راه آهن شمال ایران محسوب می‌شود و با شماره ۱۵۴۳ به ثبت ملی رسیده است

پل ورسک

انواع پل‌ها:

پل قوسی،
پل فلزی
پل بتنی مسطح
پل بازویی
پل کابلی
پل نظامی
پل معلق
پل تشریفاتی
پل سواره‌رو
پل هوایی

منبع:سایت همشهری آنلاین

سایت های مرتبط با طراحی و ساخت پل به شرح زیر است:

۱-سایت BRIDGE ENGINEERING یک سایت اطلاع رسانی درزمینه نحوه ساخت و طراحی علمی و مهندسی یک پل می باشد . در سایت و در صفحه اول عناوینی چون تحقیقات دانشگاهی ، خبرگزاری ها ، انتشارات ، نرم افزار ، LINK و منابع اطلاعاتی مهندسی به چشم می خورد .

http://www.scsolutions.com/bridge.html

2-سایت BRIDGE SITE سایتی است که در جهت آموزش و بالا بردن دانش مهندسین مکانیک گرایش سازه های پل فعالیت می کند . در سایت می توان به موارد زیر اشاره کرد : نرم افزارهای طراحی پل ، LINK به سایت های مرتبط ، گالری تصاویر ، ساخت و تولید ، رویدادهای صنعتی و روزنامه و مجله های مرتبط با پل سازی .

http://www.bridgesite.com

3-سایت BRIDGEPROS سایتی است که درباره ساختمان ، روش های ساخت و تاریخچه پل ها به ارائه اطلاعات می پردازد . در سایت می توان مطالبی چون پروژه های انجام شده ، LINKS ، پل های جدید ، منبع اطلاعاتی مواد و سازه ها ، مجله منتشر شده در موسسه ، اطلاعات مهندسی پل ها ، کنفرانس های برپا شده ، اخبار جدید و همچنین امکانات SEARCH را مشاهده کرد

http://bridgepros.com

4-این سایت متعلق به یک مهندس مکانیک متخصص در ساخت سازه های پل می باشد . وی در سایت به ارائه اطلاعات درباره پل هایی که در ساخت آنها همکاری داشته است می پردازد . تعداد پل های زیادی در سراسر دنیا در این سایت نام برده می شود و همچنین می توان اطلاعت فنی درباره هرکدام از این پل ها را از طریق این سایت بدست آورد .

http://www.dot.state.oh.us/se

ا۵-ین سایت متعلق به دپارتمان ساخت و مطالعات سازه ها و ساختمان های دانشگاه OHIO می باشد . در این سایت به اطلاعاتی چون اخبار ، استانداردهای پل ، اصول هیدرولیک ، مدیریت پل ، ساخت پل ، طراحی پل ، محایبات پایه های پل و مقاومت در برابر عبور سیال ، منابع اطلاعات مهندسی پل سازی و پروژه های تحقیقاتی می توان دسترسی پیدا کرد . همچنین آموزش هایی به مهندسین تازه کار مکانیک درزمینه سازه های پل در این سایت ارائه می شود .

http://best.umd.edu

6-این سایت به دانشکده مهندسی مکانیک گرایش سازه های پل دانشگاه MARYLAND تعلق دارد . در این سایت می توان به موارد زیر دسترسی داشت : پروژه های انجام گرفته در این سایت ، نرم افزارهای طراحی و شبیه سازی پل ، انتشارات و مجلات و معرفی پل های منتخب این سایت .همچنین اخبار رویدادهای جهان پل سازی را نیز می توان در این سایت مطالعه کرد .

http://bric.ce.unr.edu

7-مرکز مطالعات و تحقیقات نوآوری در صنایع ساخت پل و سازه های پایه ای در این پایگاه اینترنتی به ارائه اطلاعات درباره پل ها می پردازد . در سایت و در صفخه اول به مواردی چون منابع اطلاعاتی ، آگاهی ها ، برنامه های آموزشی ، کتابخانه ، DATABASE از پروژه ها ، LINK های مرتبط و همچنین امکانات SEARCH .

http://www.pubs.asce.org/journals/be.html

8-این سایت متعلق به ASCE می باشد که یک ژورنال درباره مهندسی سازه های پل می باشد . در این سایت می توان اطلاعاتی درباره پل ها ، نحوه طراحی آنها ، امکانات SEARCH و امکان دریافت مجله از طریق پست الکترونیکی فراهم آمده است .

http://www.bridgeweb.com

9-سایت BRIDGEWEB.COM یک سایت اطلاع رسانی درزمینه پل ها و نحوه طراحی و تکنولوژی ساخت این سازه ها می باشد . در سایت به مطالبی چون اخبار و رویدادها ، راهنمای فنی ، مجله ، روزنامه ، LINK و آرشیو تصاویر از پل های مختلف می توان دسترسی پیدا کرد . همچنین می توان در این سایت با یک نرم افزار قدرتمند مهندسی برای طراحی پل به نام TDV آشنا شد .

http://www.nabro.unl.edu

10-سایت یک منبع اطلاع رسانی درباره گرایش سازه پل در مهندسی مکانیک می باشد . دانشگاهNEBRASKA در لندن پشتیبان این سایت است . در این پایگاه می توان مطالبی چون رویدادها ، نشریات موسسه ، LINK و همچنین امکانات SEARCH را مشاهده کرد . آرشیو اطلاعاتی خوبی در این سایت قرار دارد و نیز می توان به نحوه ساخت و اصول پل های مختلف آشنایی پیدا کرد .

http://www.greenvillebridge.com

11.این سایت به ارائه اطلاعات فنی و همچنین تصاویر و گراف های مربوط به بلند ترین پل ساخته شده کابلی بر روی رودخانه می سی سی پی می پردازد . در سایت امکان مشاهده تصاویر این پل وجود دارد . همچنین می توان به اطلاعاتی از قبیل لابراتوار طراحی پل ، خلاصه پروژه نهائی و نتایج محاسبات مهندسی این پل در سایت دسترسی پیدا کرد .

http://home.no.net/lotsberg

تاریخچه پل سازی در ایران و سایت های مرتبط با طراحی پل